ایراندا اتنیک و دینی آزینلیقلارین حاقلاری، فاخته زمانی

آزربایجان دموکراسی اوجاغی:

14 مارت 2012 تاریخینده ژنوده بیرلشمیش ملتلر تشکیلاتی انسان حاقلاری شوراسی‌نین 19-جو اوتوروموندا «ایراندا اتنیک و دینی آزینلیقلارین حاقلاری» موضوعوندا دانیشمیش و اورادا آزربایجان تورکلری علیهینه گئدن آیری-سئچکیلیک سیاستینی قیساجا آچیقلامیشدیر.

بیز بین‌الملل تریبونلارا چیخماغی خاریجده اولان آزربایجانلی فعاللار اوچون  ان بؤیوک میلی مبارزه میدانی سانیریق و او اوزدن ده بو دَیرلی تشبثی اوچون  آداپ-ین صدری فاخته خانیم زمانی‌یه مینتدارلیغیمیزی بیلدیریریک.

 

بو دانشیقدان بیر نئچه مقاما توخونولموشدور او جمله‌دن:

• آزربایجانلیلار یئترسیز دیل تحصیلی و سیستملی آیری-سئچکیلیک سببی ایله، اونلارا میراث قالان یوخسوللوقدان قورتولا بیلمیرلر. اونلار اؤز توپلوملاری ایچینده سوسیال و ایقتیصادی باخیمدان دورغون و حرکتسیز قالیرلار. آزربایجان خالقی سوسیو-اکونومیک برابرسیزلیگه سون قویماق و تورک دیلینی اوخوللاردا تحصیل دیلی ائتمک اوچون اوزون بیر موجادیله وئرمیشدیر.

 

• آزینلیقلاردان اولان قادین ایکی دفعه قوربان اولماقدادیر، بیر آزربایجان قادین فعالی‌نین دئدیگی کیمی، «بیز هم قادین هم آزینلیق توپلومونون عوضولری­ییک؛ ایران ایسلام جومهوریتینده بیز ایکی-قاتلی ظولم آلتینداییق.

 

سنّی‌لر، علوی‌لر، یهودی‌لر، کریستیانلار و بهایی‌لر کیمی آزربایجانلی دینی آزینلیقلار هر ایکی اتنیک و دینی آیری-سئچکیلیگه معروض قالیرلار. اونلار، یوکسک تحصیل‌لرینی بیتیرمه شانسلارینین آز اولماسی، دینی مدرسه‌لر و سیویل توپلوم اؤرگوتلری قورما حاقلارینین اولماماسی، دؤولت ایداره‌لرینده ایش ایمکانلارینین چوخ آز اولماسی اوزوندن،  ایران جزا سیستمینده عدالتسیزلیگه معروض قالیب داها آغیر جزا آلماق کیمی آیری-سئچکیلیکلره معروض قالیرلار.

ایراندا اتنیک و دینی آزینلیقلارین حاقلاری

فاخته زمانی

 (اینگیلیسجه‌دن چئویری – آداپ)

اؤنجه، “اولوسلارآراسی آزینلیقلار حاقلاری قروبو” (MRG) و “تمثیل ائدیلمه‌ین میلتلر و خالقلار تشکیلاتیندان (UNPO) بوتون دونیادا محروم خالقلاری مودافیعه ائتدیکلری و بو توپلانتینی کئچیردیکلری اوچون تشکور ائدیرم.

اورتادوغو و عرب دونیاسی اؤزل و اولاغان اوستو بیر دؤنم یاشاییر. فاسید حؤکومتلره قارشی چیخان سیویل آیاقلانمالار تخمینن ۲۰ اؤلکه‌نی بورویوب و بو اؤلکه‌لرده باشلایان توپلومسال حرکتلر بوتون دونیانین دیقت و آلقیشینی قازانیبدیر. دونیانین ایستقیرارسیز بیر بؤلگه‌سینده فاسید حؤکومتلرین چؤکدویو بیر زاماندا، هله ده ایقتیداردا اولان ایران حؤکومتی اینسان حاقلارینی پوزماغا دوام ائدیر و دونیا بو اؤلکه‌ده یاشایان آزینلیقلارین دوروموندان خبرسیزدیر.

من بو آزینلیقلارین بیری اولان و ایلکین اینسان حاقلاریندان یوخسون ساخلانیلان آزربایجانلیلار حاقیندا دانیشماق اوچون بوردایام.

آزربایجانلیلار، أن چوخ ایرانین قوزئی-باتیسیندا توپلانیب و اؤلکه‌نین ان بؤیوک غئیری-فارس قروبونو تشکیل ائتمکده‌دیرلر. ۱۹۲۵-ده پهلوی حؤکومتینین ایقتیدارا گلدیگیندن بویانا، آزربایجانلیلار، ایراندا یاشایان باشقا غئیری-فارس میلتلرله بیرلیکده، عملده و قانوندا، عیرقچیلیق و کولتورل-ائکونومیک آیری-سئچکیلیکلره معروض قالیبلار. نئچه-کولتورلو ایران اؤلکه‌سینده، فارس دیلی، تک تحصیل دیلی اولماغا دوام ائدیر. آزربایجانلیلار یئترسیز دیل تحصیلی و سیستملی آیری-سئچکیلیک سببی ایله، اونلارا میراث قالان یوخسوللوقدان قورتولا بیلمیرلر. اونلار اؤز توپلوملاری ایچینده سوسیال و ایقتیصادی باخیمدان دورغون و حرکتسیز قالیرلار. آزربایجان خالقی سوسیو-اکونومیک برابرسیزلیگه سون قویماق و تورک دیلینی اوخوللاردا تحصیل دیلی ائتمک اوچون اوزون بیر موجادیله وئرمیشدیر.

اؤز ازیلمیش میلتی‌نین حاقلاری یولوندا چالیشان، آزربایجان فعاللاری، او جومله‌دن؛ اینسان حاقلاری ساوونوجولاری، ژورنالیستلر، یازارلار و اؤیرنجیلر قانونسوز حبسدن امنیت گوجلری الی ایله اؤلدورولمگه قدر اوزانان ریسکلرله قارشی-قارشییادیرلار. آزربایجانلیلارین کولتورل حاقلارینی ایستمک، سوسیو-اکونومیک حاقسیزلیقلارا اعتیراض ائتمک و اؤز یاشام چئوره‌لرینی قوروماق اوچون کئچیردیکلری دینج گؤستری و آکسیالار شیدتله، بیر چوخ آزربایجانلی‌نین توتوقلانماسی ایله بیرلیکده باسدیریلیر. اولوسلارآراسی عفو تشکیلاتینا گؤره، آزربایجان کیملیگی و کولتورونو تبلیغ ائدن و دیل حاقلارینی ایسته‌ین اینسانلار «پان-تورکیزم پروپاقانداسی ایله اؤلکه گوو­نلیگی علیهینه چالیشماق» کیمی بلیرسیز و مبهم ایتتیهاملارلا سوچلانیرلار. محبوسلار روحی و جیسمی ایشکنجه‌لر آلتیندا ساخلانیلیب و ائتمه‌دیکلری ایشلره اعتیراف ائتمگه مجبور ائدیلیرلر.

بو فعاللارین بیری آزربایجانلی اینسان حاقلاری ساوونوجوسو، ژوورنالیست سعید متین‌پور-دور. او باریشجیل یوللارلا اؤز توپلومونون حاقلاری اوغروندا چالیشمالاری اوچون ۸ ایل حبس جزاسی چکمکده‌دیر. اولوسلارآراسی عفو تشکیلاتی اونو ویجدان محبوسو آدلاندیریب.

ایران دؤولتی رسمی باسین و مئدیاسینین آزربایجان کولتورو، دیلی و کیملیگینه سالدیریب، اونو آشاغیلادیغی گیزلی بیر شئی دئییلدیر. آزربایجان تورکلری ساده­جه اؤزل مکانلار و ایش یئرلرینده دئییل، رسمی مئدیادا دا آشاغیلانیر، تحقیر اولور و مسخره ائدیلیرلر.

 ۲۰۰۶ ایلیندن، آداپ-ی قوردوقدان بویانا، من و امکداشلاریم، آزربایجان تورکلرینه قارشی آپاریلان داواملی عیرق‌چیلیغین چوخ ساییلی و چئشیدلی قایناقلارینی تثبیت ائتمیشیک. بونلارین بیرینجیسی و ان اؤنملی اولانی، ایران کولتورو و مئدیاسینین آزربایجان تورکلریندن اورتایا چیخارتدیقلاری تصویردیر. ۲۰۰۶ باهاریندا، «ایران» آدلی رسمی دؤولت قزئتی آزربایجان تورکلرینی حامام بؤجکلرینه بنزتدی. اورادا ساده­جه دؤولتین دستکله‌دیگی بیر عیرقچیلیق سرگی‌لنمه‌میشدی، بلکه عینی زاماندا بوتون آزربایجان توپلومونو اورتادان گؤتورولمه‌سی تکلیف ائدیلمیشدی. عیرقچی کاریکاتورا قارشی، آزربایجان شهرلرینده آیاقلانمالار باشلاندیقدان سونرا، اونلار نفر اؤلدورولوب و بیر چوخ اینسان حبس ائدیلدی. باسدیریلمانین، ایران سئچیملریندن سونراکی اولایلار قدر، شیددتلی و وحشیجه‌سینه حیاتا کئچیریلدیگینه باخمایاراق، دونیا توپلومونون ایلگیسی یوخ دئییله‌جک قدر آز اولدو.

دونیانین بیر چوخ یئرینده اولدوغو کیمی، ایرانداکی قادینلار هر گون شیدت و زوربالیق قوربانی اولورلار، آنجاق ایران عدلیه سیستمی قادینین اوزلشدیگی شیدت و انگللر علیهینه چوخ آز و حتّی بعضاً هئچ بیر ایش گؤرمه‌مکده‌دیر. کولتورده قادین حاقلارینا سایغی دوغرولتوسوندا ایره‌لیله‌مه، ایرانین جینسیتچی و قادین دوشمانی قانونلاری و سیستمی طرفیندن انگللنمکده‌دیر. ایرانین سیویل و جزا قانونلاریندا اولان آیری-سئچکیلیکچی یاسالار، کیشییه قادین علیهینه زوربالیق ائتمگه گوج وئریب، آیریجا، بو قانونلاری د­ییشمک اوچون موجادیله ائدن قادینلار علیهینه شوشه تاوان ایجاد ائتمکده‌دیر. آزربایجانلی شاعیر و قادین حاقلاری فعالی، فرانک فرید-ین سؤزلرینه گؤره، «عیرق، ائتنیک منسوبیت، دیل و کولتور، سوسیال صینیف، مذهب، یاشام بؤلگه‌سی، علیل‌لیک و بو کیمی فاکتورلار برابرسیزلیک و آیری-سئچکیلیگی اورتایا چیخاردیرلار. قادینلاریمیزین چوخو او آیری-سئچکیلیک فورملارینین چوخویلا قارشی-قارشییا اولورلار.» بو ندنله، آزینلیقلاردان اولان قادین ایکی دفعه قوربان اولماقدادیر، و یا باشقا بیر آزربایجان قادین فعالی‌نین دئدیگی کیمی، «بیز هم قادین هم آزینلیق توپلومونون عوضولری­ییک؛ ایران ایسلام جومهوریتینده بیز ایکی-قاتلی ظولم آلتینداییق.»

آزربایجان توپلومونون بعضی فردلری، اؤزللیکله قادینلار، ایرانین تک رسمی دیلی اولان فارس دیلینی دوزگون دانیشیب، آنلایا بیلمه‌دیکلری اوچون، ایران جزا سیستمینده چتینلیکلره معروض قالیرلار. بونون بیر اؤرنگی، داشلاناراق اؤلوم جزاسینا محکوم ائدیلن آزربایجانلی قادین سکینه محمدی-دیر. خانیم محمدی-نین اوغلو و وکیلی اونون عدالتلی موحاکیمه اولمادیغینا اینانیرلار. اونلارین دئدیگینه گؤره او باسقی و ایشکنجه آلتیندا اعتیراف ائتمیشدیر و آیریجا، ساده­جه تورکجه بیلدیگی اوچون اونونلا فارسجا دانیشان مأمورلارین سؤزلرینی و محکمه‌ده گئدن صؤحبتلری آنلایا بیلمه‌میشدیر.

فارس کولتورو و شیعه مذهبی حاکیمیتینده اولان ایران اؤلکه‌سینده، سنّی-لر، علوی-لر، یهودی-لر، کریستیان-لار و بهایی-لر کیمی آزربایجانلی دینی آزینلیقلار هر ایکی اتنیک و دینی آیری-سئچکیلییه معروض قالیرلار. اونلار، یوکسک تحصیل‌لرینی بیتیرمه شانسلارینین آز اولماسی، دینی مدرسه‌لر و سیویل توپلوم اؤرگوتلری قورما حاقلارینین اولماماسی، دؤولت ایداره‌لرینده ایش ایمکانلارینین چوخ آز اولماسی و ایران جزا سیستمینده عدالتسیزلیگه معروض قالیب داها آغیر جزا آلماق کیمی آیری-سئچکیلیکلره معروض قالیرلار. آداپ-ین آزربایجانین سنّی و علوی توپلوملاریندان الده ائتدیگی راپورلارا گؤره، او توپلوملارین نئچه فردی ساختا سندلر اساسیندا قورولموش عدالتسیز محکمه‌لرده اعداما محکوم اولوبلار. بو ساختا سندلر ایشکنجه آلتیندا آلینان اعتیرافلار و اطلاعات  مأمورلارینین حاضیرلادیقلاری ماتریاللارجا دوزه‌لیرلر. ۲۰۱۱-جی ایلده أن آز آلتی سنّی آزربایجانلی (کوره­سوننی) اورمیه مرکز زیندانیندا قاچاقچیلیق سوچو ایله آسیلیبلار. باشقا بیر عدالتسیز محکمه اؤرنگی اولاراق، آزربایجان علوی-لریندن اولان ۲۷ یاشلی مهدی قاسیمزاده ۲۰۰۹ فئورال/شوبات آییندا «تانری-یا قارشی دوشمانلیق» ایتتیهامی ایله اعدام ائدیلدی.

آیریجا، راپورلارا گؤره، ایران دؤولتی سنّی و علوی آزربایجانلیلارین یاشادیغی کندلرده یئر-آلتی سولارین یؤنونون دییشدیرر­ک، کندلری سوسوز بوراخیب اکینچیلری ایقتیصادی چتینلیکلره معروض قویور.

بو آرادا، ایراندا آزربایجان شهرلری، اورمیه گؤلونون قورودولماسی ایله اورتایا چیخان بیر چئوره فلاکتی ایله قارشی-قارشییادیرلار. اورمیه گؤلو دونیانین ان بؤیوک دوزلو گؤللریندن بیری و باتی آزربایجان ایله دوغو آزربایجان ایالتلرینین اورتاسیندا یئرلشیبدیر. آوقوست آیی‌نین سونو و سنتیابر (شهریور) آییندا، آزربایجانین اورمیه و تبریز کیمی شهرلرینده، اون مینلر نفر کوچه‌لر/خییاوانلارا چیخیب، گؤلو سوسوز حالا گتیرن ایران دؤولتی‌نین یانلیش سووارما و سد وورما سیاستلرینه اعتیراضلارینی بیلدیردیلر. اعتیراضچیلار آغیر و شیدتلی پولیس هوجومو ایله سوسدورولدولار. پولیس سالدیریلاری بیر چوخ اینسانین یارالانماسی، مینلر نفرین حبسی و راپورلارا گؤره دؤرد نفرین اؤلومو ایله سونوجلاندی.

فئورال / شوبات ۲۰۱۲-ده بیرلشمیش میللتلر چئوره پروقرامی (UNEP) طرفیندن یاییملانان راپورا گؤره، «گؤلون سو سویه‌سی دوشدوکجه، گؤل یاتاغی دوزلارلا اؤرتولموش شکیلده بوراخیلیب و ۴۰۰ کیلومتر مربع بؤیوکلویونده بیر دوز چؤلو اورتایا چیخیر. بو دوز آلانلاری، اکینه ضرر وئریب، دوغال بیتگیلرین بؤیومه‌سینین قارشیسینی آلاجاق. دوزلار عینی زاماندا یئللرله داغیلیب و «دوز فیرتیناسی» اورتایا چیخاردا بیلرلر. اورمو گؤلو ایله 2000 کیلومتر آراسی اولان آرال دنیزی قورودوقدان سونرا اورتایا چیخان فیرتینالار کیمی.

سون ایللرده، ایران دؤولتی گؤله آخان ۲۰-دن آرتیق چایین اوزرینده سد تیکیبدیر. چئوره قروپلاری و اوزمانلارا گؤره، بو سدلر، گؤلون اوستونه وورولان و اورمیه ایله تبریز شهرلرینی بیر بیرلرینی باغلایان کؤرپو ایله بیرلیکده گؤلون ایچینه و اونون آراسیندا سو جریانینین آزالماسینا ندن اولوبلار و گؤلون چوخو بوخارلاشیبدیر.

اورمو گؤلونون قوروماسی، ۱۳ میلیون یئرلی ساکینلری و آیریجا آزربایجان جومهوریتی، تورکیه، عیراق و ائرمنیستان کیمی اؤلکه‌لری ده ائتگیلیه‌جکدیر. تهران بیلیم­یوردونون چئوره بیلیمچی پروفسورو، اسماعیل کهرم-ون سؤزلرینه گؤره، اورمیه گؤلو قورویارسا، «آلتی ایلا سککیز شهر، دوز لایه‌لری آلتیندا قالاراق، بوتونلوکله داغیلاجاقلار.»

خانیملار و بی‌لر، ایران آزینلیقلارینین پروبلئملرینه اولوسلارآراسی توپلومو و مئدیا چوخ ایلگیسیز قالمیشدیر. دونیا ایجتیماعیتی و اولوسلارآراسی توپلوم بو پروبلمی ایشیغا گتیرمه‌لی و ایران حؤکومتیندن:

اوخوللاریندا تورک دیلینده تحصیل و بو دیلده باغیمسیز مئدیا یارانماسینا ایزین وئریب، آزربایجان کولتورل و دیل حاقلارینی مودافیعه ائتدیکلری اوچون قانونسوزجا توتوقلانان آزربایجانلی ویجدان محبوسلارینی اؤزگور بوراخیب، دینج گؤستریلر کئچیردیب، آزربایجان حاقلاریندان دانیشان ژورناللارین امکداشلارینین حبس ائتمه‌سینه سون وئرمه‌سینی ایسته­مه‌لیدیر.

ایران حؤکومتینی، آزربایجانلیلار و باشقا غیری-فارس میلتلرین علیهینه یئریدیلن سوسیو-اکونومیک و کولتورل آیری-سئچکیلیک سیاستینه سون قویماغا چاغیرمالیدیر.

ایران ایسلام جومهوریتینی قادینلار و قیزلار علیهینه اولان آیری-سئچکیلیکلری اورتادان قالدیرماق، و جینسیت ائشیتلیگی(برابرلیگی) یاراتماق دوغرولتوسوندا اؤز اولوسلارآراسی گؤرَولرینی (وظیفه‌لرینی) یئرینه یئتیرمگه دعوت ائتمه‌لیدیر.

ایران مقاملاریندان غیری-شیعه آزربایجانلیلار و ایراندا یاشایان باشقا اتنیک و دینی آزینلیقلارین، ایشکنجه آلتیندا آلینان اعتیرافلار اوزوندن عدالتسیز محکمه‌لرده وئریلن حؤکملر اساسیندا اعداملارینا سون قویولماسینی طلب ائتمه‌لی و ایران دؤولتینی آزربایجانلی دینی آزینلیقلاری دینسل، سیاسال و توپلومسال فعالییتلرینده اؤزگور بوراخیب و اونلارین علیهینه اولان تحصیل و ایش ،  آیری-سئچکیلیکلرینه سون قویماق اوچون تشویق ائتمه‌لیدیر.

اورمیه گؤلو بؤحرانی‌نین اولوسلارآراسی بؤحران اولدوغوندان، آداپ دونیا توپلومونو و او جومله‌دن، UNEP بیرلشمیش میلتلر چئوره پروگرامی و یونسکو (بیرلئشمیش میللتلر تحصیل، بیلیم و کولتور تشکیلاتی)-نی موداخله و یول گؤسترمگه دعوت ائدیر. بیز اینانیریق کی، اولوسلارآراسی توپلوم و تشکیلاتلار یئرلی خالقلار و اتنیک آزینلیقلارین یانیندا اولمالی، اونلارین سؤز آزادلیغی، توپلانما و دینج اعتیراض ائتمه حاقی ایله بیرلیکده اکین، گونلوک مصرف اوچون سو حاقلارینی قورومالیدیر.