بیرلیک دويونو- گونئی آزربايجان ميللي حركتينده
دؤولت-میللت ايدولوژياسی اولان ناسیونالیسمین ان اؤنملی فونکسیونلاریندان، میللی بیرلیک یاراتماق‌دیر. اؤزللیکله میللی قورتولوشو اؤنده توتان ناسیونالیسم، میللی سیاست فلسفه‌سی‌نین ان بلیرگین تظاهري دور. ایستعمار و آسیمیلاسیون خسته‌لیگینه یولوخموش بیر میللت اوچون ناسیونالیسم چیخیش یولودور. قارشی‌سین‌داکی میللتده میللی شعور یاراتماغا، میللی ایراده‌نین حاکمیتده تمثیل اولماسینا چالیشان ناسیونالیسم، او میللتی میللی حاکمیت قورماق یولوندا بیر آرایا گتیرمه‌یه چالیشیر. میللتین بوتون کسیم‌لرینی، جینسیت‌دن و دونیا گؤروشون‌دن آسيلی اولمایا‌راق بیرلشتیریر بو ایدئا. وحدت سیاستی و یا میللی سیاست میللتچیلیگین آیریلماز ایلکه‌سی‌دیر. کثرتده اولان سیاسی اجتماعی قوروپلارین وحدت نقطه‌سینی اورتایا قویان ناسیونالیسم، تکجه کوتله‌لری دئییل، بیر بیرینه تام موخالیف ساییلان ساغچی-سولچولاری بئله بیر آرایا گتیرمه‌لی‌دیر. بئله اولمادیغی دورومدا، یا ناسیونالیسمی ایره‌لی سورن آکتیویست‌لرده چاتمازلیق وار، یادا میللتچی‌لیک اوستون سؤیلم قازانماییب. بیر میللت آراسیندا اوستون سؤیلم، ان اؤنملی و عاجیل احتیاج‌لارین گؤسترگه‌سی‌دیر.
گونئی آزربایجاندا میللتچی‌لیک چوخ چوخ گئجیکمیش حرکت ساییلسا دا، گئرچک‌لر بوگون میللتچیلیگین یوردوموزدا اوستون سياسي سؤیلم اولماسینی گؤستریر. آنجاق میللتیمیزین چوخونلوغونو موباریزه سویه‌سینده میللت اولاراق بیرلشتیرمکده، اوسته‌لیک میللتچی آکتیویست‌لر و تشکیلات‌لار آراسیندا بیرلیک یاراتماقدا، دوروم ایستدیگیمیز دئییل. میللتیمیزین میللی حاق‌لاریمیز اوغروندا بیرلشمه‌سی و میللی ایدولوژیمیز چئوره‌سینده موبایلیزه اولماسی نه قدر اؤنملی اولسادا، بوگون چوخ‌لاریمیزی دوشوندورن مساله، میللتچی آکتیویست‌لر و تشکیلات‌لار آراسیندا بیرلیک یاراتماق‌دیر. ناسیونالیسم اؤز بویوندا(بطنینده) بیرلیک داشیسا دا، بیرلیگیمیز دولاشیق بیر دوگونه چئوریلیب.
زامان زامان قایغی‌چکن یولداش‌لاریمیز بو دوگونو چؤزمه‌یه چالیشمیش‌لار. اؤلکه ایچینده و دیشاریدا بو حاقدا دؤنه دؤنه آددیم‌لار آتیلمیش، آنجاق هامیسی سونوج‌سوز قالمیش‌دیر. بیرلیک آدی ایله اورتایا قویولان پلان‌لار، یئنی آیریلیقلارین قایناغی اولموشدور. بئله بیر دوروما گلیب چاتمیشیق کی، گونئی آزربایجان میللتچی‌لری آراسیندا بیرلیگین یاخین زاماندا یاراناجاغینا چوخ آز سایدا اومودلو اولانلار وار.
چوخ آجی دا اولسا وورقولاماق لازیمدیر کی، بو اومودسوزلوک بیر باخیشدا دوغال گؤرونور. میللی حرکتیمیزده بیرلیک اوچون اورتایا قویولان مئکانیزم‌لر، حرکتیمیزین ماهیتینی نظرده آلمادان وئریلمیش‌دیر. بو مئکانیزم‌لر، بیرلییه بویلو اولان حرکتیمیزی آز قالا واخت‌سیز سیقط ائتمکدهدیر. بیرلیک سیییقلانمیش دوروما دوشمکده‌دیر.
میللی بیرلییه اولاشماق اوچون، بیر نئچه فاکتورو گؤزه آلماق لازیمدیر:
– یوخاریدا وورقولاندیغی کیمی، ناسیونالیسم اؤزلوگونده میللی بیرلیگین جارچی‌سی‌دیر. میللتچی‌لیگی اؤنده توتان آکتیو اینسان‌لار و قوروم‌لار بیر آرایا گله‌بیلمیرلرسه، دئمه‌لی ناسیونالیسم‌دن( میللی موقعیتیمیزه اویقون) دوزگون آنلاییشیمیز یوخ‌دور. حرکتیمیزله باغلی تئوریک آلاندا چالیشان‌لار میللی بیرلیگی یارادا‌جاق سؤیلم اولوشتورماق‌دانسا، ذاتیندا ایختیلاف باریندیران سؤیلملری گوندمه گتیرمیش‌لر. یا میللی بیرلیک آدینا، رادیکال میللتچی‌لیک آدینا چوخولجولوق- پلورالیسم تاپدانیب، دئموکراتیک دیرلر آیاقلانیب گله‌جه‌یه دیکتاتورلوق و دئسپوتیزم گؤرونتوسو سرگیلنیب، یادا شففاف‌لیق آدینا، ایدئولوژی آدینا میللی سیاستین – وحدت سیاستی‌نین اولوشماسینا انگل تؤرنیب. بو یالنیش یاناشیم‌لارین سونوجوندا، میللتچی اولاراق چالیشان‌لار بیر بیرینه قارشی قارایاخما‌لاردا بولونورلار. قارشیلیقلی گوون آرادان گئدیر، سونرادا بیر بیرلیک سئودا‌لی‌سی بوتون بونلاری نظره آلمادان های کویله هامینی بیر آرایا گتیرمه‌یه چالیشیر. چوخ دوغال‌دیر کی، بیر بیرینی خائن آدلان‌دیران‌لارین، یالانچی بیرلیک‌لری‌نین عمرو اوزون سورمه‌سین. میللی ايدولوژيمیزدن دوزگون آنلاییش اولمادیقجا، آلت دوزئی‌لی سؤیلم‌لر حرکتیمیزین گوندمینده اولاجاق. بو سؤیلم‌لرین گوندمده اولماسی، وحدت سیاستی‌نین منیمسمه‌سین انگلله‌یه‌جک و کؤک‌سوز بیرلیک‌لر ژئست سویه‌سینده قالا‌جاق.
– میللی حرکتیمیزده ایختیلاف عاملی کیمی گؤرونن مسئله‌لرین چوخو، اؤزلوگونده ایختیلاف عاملی دئییل، باشقا ایختیلاف‌لارین تظاهريدير. ایختیلاف‌لارین، آیریلیقلارین کؤکونو نظرده آلمادان، باریش و بیرلیک یاراتماق اولماز. اؤزللیکله میللی حرکتیمیزین ایلک آشاما‌لارین‌داکی ایختیلاف‌لارا بیر داها باخماق گرکیر، شخصلرین سیستئم‌لردن داها چوخ رول اوینادیغی زامانین ایختیلاف‌لارینا، رومانتیسمین عقلانیت‌دن و دوشونجه‌دن داها ائتکی‌لی اولدوغو زامان‌لارین ایختیلاف‌لارینا…
همین دؤنمین یالنیش توتوم‌لارینی دوشونوب اعترافدا بولونماق، صداقت، اینانج و جسارت نیشانه‌سی اولابیلر. یئنیدن گوون روحون حرکتیمیزه آشیلایابیلر. یالنیش توتوم‌لارا گرکچه آختارماق، برائت قازاندیرماق و توجیه ائتمه‌یه چالیشماقلا ایختیلاف‌لارین گؤرونتوسو ایختیلافین اؤزو کیمی قالا‌جاق، بونونلا دا بیرلیک یئنه‌ده دوگون‌لنه‌جک..
– بیرلیک میللی حرکتده ایده‌آل ساییلسادا، هامینی عینی‌لشتیرمک آنلامیندا دئییل. بیرلیک تشکیلات‌لارین و شخصلرین هر آلاندا اوخشار دوشونمه‌سینه گلیب چاتماق دئییل، بیرلیک سیاسی-اقتصادی باخیش‌لاری میللی بیرلیک آدینا آرادان آپارماق دئییل، باخیش‌لاری قورویا‌راق ناسیونالیسم ایله اوزلاشتیرماق و قوشوت (مووازی)اولاراق حرکت ائتمک‌دیر. بیرلیک ایشچی حرکتی‌نین، قادین حرکتی‌نین میللی بیرلیک آدینا اریمه‌سی، یوخ اولماسی دئییل، دوروموموزا گؤره میللتچی‌لیکله اوزلاشماسی و یئرل فئمینیسم، یئرل ایشچی حرکتی یاراتماق‌دیر.
– بیرلیگین یارانماسی اوچون، قارشیلیقلی سایقی، قارشیلیقلی گوون گرکیر. بیرلیک آدینا سوء-ایستیفاده ائدیب، یالنیش بیر ائیلمه باشقا‌لارینی بیرلیک آدینا تحریک ائتمک، قوشولمایان‌لارا خائن دئمک، بیرلیگی سیییقلاتماق و دیردن سالماق‌دیر. دیردن دوشن بیر آنلام گله‌جکده ائنئرژی قایناغی اولابیلمز.
میللت اولاراق بیرلشمک، میللتچی‌لر اولاراق بیر آرایا گلمک، میللی ايدولوژي‌نین دوغرو دوزگون منیمسمه‌سینه باغلی‌دیر، آنجاق بو ايدولوژينی بورونوب اورتایا چیخان ایکی بؤیوک فاکتوردا، میللی موبایلیزاسیون اوچون گرکلیدیر:
– مدنی توپلوم‌لاردا میللی ايدولوژينی منیمسه‌ین بیر نئچه گوجلو تشکیلاتین دنگه‌لی بیر جبهه اولوشتورما‌لاری ان اؤنملی بیرلیک بیچیمی‌دیر. بونون اوچون گوجلو تشکیلات‌لارین یارانماسی، بیرلشمه‌یه گرک دویمالاری، ایختیلاف‌لارینا سایقی ایله یاناشما‌لاری قاچیلماز ائتکن‌لردیر. بو تورلو بیرلیک اوچون گونئی آزربایجاندا هله‌لیک سورون واریمیز. هله‌لیک اؤلکه‌نین دورومونا گؤره کیملیگی بللی اولان میللی-سیاسی تشکیلات‌لاریمیز اورتایا چیخماییب. اوسته‌لیک میللی حرکتده سیستئم‌لی –تشکیلات‌لی ایشلمه‌یی رد ائدن، شخصلرین آخوندیانا رهبرلیگینی اوستون توتان، ائتکی‌لی قوه‌لر وار. بو مسئله مدنی توپلومون ضعیف بیچیمده اولدوغونو گؤسترمکله یاناشی، میللی حرکتیمیزین گلیشمه آچی‌سیندان ایلک آشامادا اولدوغونو دا گؤستریر. سیستئملشمییمیزه دئمه‌لی هله قالیر. بئله بیر دورومدا پرینسیپال جبهه اولوشتورماغین یئری یوخ‌دور.
– بیرلشمه‌یی دورتن باشقا بیر دوروم، چوخ گوجلو بیر تشکیلاتین آردی آردینا اوغورلاری‌دیر. بالاجا تشکیلات‌لار و غئیری تشکیلاتی آکتیویست‌لر، گوج قایناغینا دوغرو ماقنیته چکیلر کیمی چکیلرلر. بو دورومون دئموکراتیک گله‌جک آچی‌سیندان الوئریش‌لی اولماسی، سؤز قونوسو اؤرگوتون ماهیتینه باغلی‌دیر.
– گوجلو تشکیلات‌لارین اولمادیغی، مدنی توپلومون ضعیف دوروموندا، میللی بیرلیگی کاریزماتیک میللی لیدئر یارادا بیلر.کاریزماتیک لیدئری اورتایا گتیرن اؤزل شرایطی دیرلندیریب، میللی بیرلیک یاراتماق اولار. میللی حرکتیمیز بئله بیر تجروبه‌نی 1375 –جی ایلده یاشامیش، گله‌جکده ده میللتیمیزین ایچین‌دن یئنه‌ده اؤزل شرایطده بئله اینسان‌لار چیخا بیلر و گوجلو تشکیلات‌لارین اولمادیغی اورتامدا، میللتیمیزی بیرلشتیره‌بیلر. وورقولاماق گرکلیدیر کی، کاریزماتیک میللی لیدئری اونون اؤز اؤزل‌لیک‌لری و چوخ اؤزل شرایط یارادابیلر، بئله بیر قوشولدا یارانان میللی بیرلیگین اوزون سورمه‌سی ایسه، حرکتین بیر آشاما داها گلیشمه‌سینه، سیستئملشمه‌سینه باغلی‌دیر. یوخسا آرخاسیندا دئموکراتیک سیستئم اولمایان بیر لیدئرین، یاراتدیغی جوشقوسال(هیه‌جانی) بیرلیک، قیسسا زاماندا آرادان گئدر، دئسپوتیزم و دیکتاتورلوغا باشلانیش اولابیلر. بودا ناسیونالیسمین دئموکراتیک بویوتو ایله چلیشکیده‌دیر. کاریزماتیک لیدئرین یاراتدیغی بیرلیک یالنیز اجتماعی بیر اعتراض حرکتی‌دیرسه، او زامان کوتله-لیدئر موناسیبتینده یوخاری درجه‌ده ریسک اولماز. آنجاق سیستئم اولوشتورماق ایسته‌ین بیر حرکتده، لیدئرین آرخاسیندا کسینلیکله دئموکراتیک بیر سیستئم اولمالیدیر.
میللی بیرلیگی یارا‌دان ان دوغال عامل، اولاغان‌اوستو دورومون بیر میللته حاکم اولماسی‌دیر. ساواش زامانی، دئوریم(اینقیلاب) زامانی، قورتولوشچو ساواش هرکتی زامانی، میللتین باشقا میللت طرفیندن آچیق تحقیر اولماسی زامانی، باشقا میللت طرفیندن جینایته معروض قالینان زامان، میللی بیر فاجعه‌نین باش وئردیگی… کیمی دوروم‌لاردا کیچیک ایستک‌لر، ایختیلاف‌لار هامیسی کؤلگه‌یه دوشور. وطن سئورلیک، میللت سئورلیک، قورتولوش،حیاتدا قالما، اونور، فداکارلیق، حیثیت و هیجان اینسان‌لارین داورانیش‌لارینا حؤکم ائدیر. بئله بیر آنلار او میللتین یادداشتیندا(بللك‌ینده) قالیر. او میللتی یاشا‌دیر، جمعي کیملیگینه(بیز من‌ین قارشیسیندا) معنا وئریر. بئله بیر آنلاردا، قهرمانلارین سایی الدن چیخیر. او زامان اینسان‌لار پرینسیپ‌سیز، قورال‌سیز آنلاشما‌سیز بیرلشیرلر.
طبیعی کی میللی حرکت بئله بیر دورومون یاراناجاغین گؤزلیه‌ممز. گوجلو، اخلاق ایلکه‌لرینه باغلی، بیر بیرینه سایقی‌لی یاناشان میللتچی تشکیلات‌لاریمیز اولورسا، اونلارین ایستراتئژیک بیرلشمه‌لری و ان آزی کوالیسیون یاراتما‌لاری، وورقولانان رومانتیک دورومو دا یارادابیلر.
اونوتماماق لازیمدیر کی، یارانا‌جاق هر هانسی بیرلشمه، حرکته یئنی ائنئرژی ،هیجان و سینئرژیک گوج آرتیمی گتیرمه‌لی‌دیر. یوخسا، دورقونلوق و کانسئرواتیو‌لیگی (محافظه‌كارليق) آشیلایان، غئیری سیاسی مینیموم ایستکلری اؤنده توتان، محدودلاشدیریجی بیرلشمه‌لر اوغروندا واخت ایتیرمه‌یه دیمز.
فاشيزمين مئتودولوگيياسي: دورتو [انگیزه] و دوشونجه / ایواز طاها
گیریش
آپرئل آییندا "فاشیزم مئتودولوگییاسی" باشلیقلی کیتابین ایکینجی بؤلومو بو دوشرگه‌ده وئریلیر. بو اثر ایواز طاهانین 2000ـجی ایلده نشر ائتدیردییی "تئوری توطئه" کیتابی‌نین تورکجه واریانتی‌دیر.
فاشيزم «قان» و «تورپاق» وورغونلوغوندان عيبارت‌دير. باشقا سؤزله، فاشيست بللي جوغرافيا سينيرلاري ايچهریسینده يئرلشن اؤز سوْيـونو [نژاديني] بوتون سوي‌لارا اوستون ساییر. هیتلئر 1938-ده دئییر: «ناسیونال سوسیالیزیمین باشلیجا پلانی لیبئرال فردچیلیک و مارکسیست اینسانچیلیق قاورام‌لارینا سون قویاراق اونلاری «کوتله‌وی توپلوم»لا دیییشدیرمک‌دیر. بئله بیر توپلومون کؤکو تورپاقدا، بیرلییی ایسه قاندادیر.» لاکين بونلار يالنيز فاشيزمين مضمونودور. بونلاردان اؤنمسيز اولمايان مسئله ايسه فاشيزمين مئتودولوگيياسي[1]دير: دورتو[2] و دوشونجه‌نين قاريشديريلماسي. بو قاريشديرما باشقا تانینمیش بير نظريه‌يه سؤيکنمه‌دن مومکون اولمور: قورغو قورامی [توطئه نظريه‌سي][3].
منطيقي باخيمدان دورتو و دوشونجه قارشيليقلي ايلگيده دئييل‌لر، لاکين فاشيزم اونلاري قاريشديرما مئتودو ايله اؤزونه مشروعيت قازانير. بو مئتود چاغداش دونيادا ايکي يؤندن اؤنم داشييير. بيرينجيسي، بوگونکو دونيادا تام آنلاميندا فاشيست رژيم اولماسا دا، فاشسيزمين بير چوخ دوکتورينالاري دؤولت‌لر، گروپ‌لار و فردلرين دوشونجه و داورانيش‌لاريندا حياتيني سوردورور. باشقا سؤزله فاشيزم نه اوزاقدادیر، نه ده موسوليني، هيتلر و فرانکو′نون دا آتادان قالما مولکودور، داورانيش تورودور. ايکينجي‌سي، همين مئتود يالنيز فاشيزمه عايد دئييل، اونون قوللانيلماسي بير باشا سياسي دؤومسوزلوک‌له ايلگي‌لي‌دير. بو دؤزومسوزلويون درجه‌سي آرتديقجا آدي چکيلن مئتوددان يارارلانمالار قاچيلماز اولور.
بيليريک، علمي آچيقلاما ايکي نؤوع‌دور: بيرينجيسي، «ثبوت [دليل]» آراجيليغي ايله، ايکينجي‌سي ايسه «ندن [علت]» واسطه‌سييله. دورتو، اؤز ماهيتينه اويغون اولاراق ندن تيپلي آچيقلاماني منيمسه‌يير، دوشونجه ايسه دليله سؤيکه‌نن ايضاحي. دئمک، دوشونجه‌نين عکسينه اولاراق، دورتو اوچون دليل گتيرمک مومکون دئييل، اونون باره‌سينده گؤروله‌جک تکجه مومکون ايش، اونون ندنيني آختاريب تاپماق‌دير. بو بؤلگونون سونوجو اولاراق دئيه بيله‌ريک کي، فئنومئن‌لره باخيشيميز ايکي حالدان خاريج دئييل: يا اخلاقي‌دير، يا دا علمي. فيکيرلري، اولاي‌لاري و فردلري ده‌يرلنديرمکده هم اخلاقي بوجاقدان [زاویه‌دن] باخا بيله‌ريک، هم ده علمي. فئنومئن‌لري پيس/ياخشييا بؤلمک اخلاقين ايشي‌دير، آمما اؤنرمه‌لر[5] بيچيمينده ايفاده اولونموش دوشونجهلري تصديق/تکذيب ائتمکبیلیمين گؤره‌وي‌دير. اخلاقدا «پيس/ياخشي» ايله اوغراشيريق، بیلیمده ايسه «دوغرو/يالان»لا. لاکين بو ايکي باخيش بوجاغيني بيربيرينه بيله‌رکدن قاريشديريريق‌سا فاشيزمين مئتودولوگيياسينا قاپيليريق.
بونو دا وورغولاماليييق کي، قورغو ماهيت‌لي دورتولر باره‌ده (بؤيوک اؤنمينه باخمايا‌راق) اخلاقي موحاکيمه يوروتمک علمي دليل‌ـ‌ثبوتون يئريني توتا بيلمز. اؤرنه‌یین، هانسي‌سا سوالی «شيطاني‌دير» دئيه، آدلانديرماغيميز، بيزي اونون جاوابيندان آزاد ائتمير. بونا گؤره، نيت‌لرين شيطاني و يا ايلاهي اولماسينا باخمايا‌راق، هر اينسانين سؤزونون و يا دوشونجه‌سي‌نين دوغروـ‌يالان‌لیغی منطيقي معيارلارلا اؤلچولور.
بعضي‌لري‌نين گومانينجا، بشر عالمينده هرنه باش وئريرسه، دوشونجه‌لر، ايستک‌لر و عمل‌لر چارپيشماسي‌‌نين محصولو اولماقدان‌سا، ثروت‌ـ‌‌‌قدرت صاحيب‌لري‌نين یوغوردوقلاری قورغولارين سونوجودور. سانکي دوشمن قوه‌لري‌نين فيتنه‌ـ‌فسادلاري اولماسا نه ايجتيماعي چکيشمه‌لر باش وئره‌ر، نه ده يوخسوللوق کيمي چاتيمازليق‌لار داغ بويدا عدالتسيزليک آنلاييشيني يارادار. بو گومانا دايانا‌راق، ايجتيماعي گئديش‌لري آچيقلاماغا چاليشديغيميز زامان، «قورغو قورامي» [توطئه نظريه‌سي] اورتايا چيخير. بو قورامين باشليجا آماجي اونون ايلکين شرح‌چي‌سي کارل پوپئر′ين ديلينده بئله سسله‌نير: «توپلومدا باش وئرن، بيزيم نيفرت بسله‌دیییمیز ساواش، یوخسوللوق و ايشسيزليک کيمي بوتون «پيس» اولغولار [فاکت‌لار]، به‌يه‌نمه‌ديييمز فيکيرلر حؤکمن بير نؤوع پيس نيتين و يا بدبخت‌ليک گتيرن پلانين محصولو اولما‌لي‌دير. حؤکمن کيمين‌سه بونو تؤره‌تمکده بير «آماجی» واردير، البته کيمسه ده اوندان قازانج گؤتورور. باشقا سؤزله دئسک، آدي چکيلن نظريه‌يه گؤره، ايجتيماعي اولايلارين ايضاحي‌نين اساسيني آيري‌ـ‌‌آيري فردلرين و گروپ‌لارين کشفي اولوشدورور کي، اونلارين باش وئرمه‌سينده ماراق‌لي‌دير، اوندان فايدا‌لانير، و اونون باش توتماسي اوچون پلان‌لار جيزيرلار.»[3]
§ اتک يازي‌لاردا مقاله‌نين قايناق‌لاري وئريلمه‌يه‌جک، (بو قایناق‌لارا قارا رنگ‌له یازیلمیش رقم‌لرله ایشاره اولونور)، يالنيز بعضي آچيقلامالار يئر آلاجاق‌دیر. (بو آچیق‌لامالارا قیرمیزی رنگلی رقم‌لرله ایشاره اولونور.) قايناق‌لار «قورغو قورامي» [نظريه توطئه] باشليقلي کيتابين چاپ واريانتيندا وئريله‌جک .
[1] روش‌شناسي فاشيسم.
dürtü [2]: انگيزه، رانه [اينگيليسجه: drive]
دورتو، اينساني اؤز احتياج‌لاريني اؤدمه اوچون حرکته گتيرمه‌يه مئیيل‌لنديرن عامیل‌دير. هارت‌لي “Drive”[دورتو]، “Need” [احتياج] و “Motive” [دئویندیریجی، حرکت‌وئریجی] بير سببين اوچ آدي ساییر. دورتو بد‌نين ائله بير حالتي‌دير کي، بورادا جسماني قوه چئوره‌ده‌کي بولمه‌جیک‌لرینه دوغرو سفربر اولونور، سئچيجي بير آراج کيمي اونو يؤنلنديرير. بعضي‌لرينه گؤره، جاذيبه‌لر بد‌نين جوشقو شکلينده دويولان حالت‌لري‌دير. بونا گؤره ده، دورتو اينسانين چاليشمالاري، داورانيش‌لاري و تپکي‌لري اوندان آسيلي اولان داخيلي باسقي حالت‌لرينه دئييلير.
The social theory of conspiracy[3]. «قورغو نظريه‌سي» سیاست فلسفه‌سینده تانینمیش بیر تئرمین‌دیر. بیلیرم بو سؤزبيرلشمه‌سينده‌کي «نظريه» سؤزجويو اوخوجولاري سهوه سالا بيلر. «قورغوسال باخيش» [نگاه توطئه‌آميز] و يا «قورغوسال ياناشما طرزي» [رهيافت توطئه‌آميز] مقصديميزي داها ياخشي چاتديرا بيلردي. لاکين همين باخيشين دونيا سويه‌سينده بئله آد قازانماسي مني ده موجود گله‌نه‌يي ايزمه‌له‌يه سوروک‌له‌دي.
تجرویه اؤنجه‌سی ، a priory [4]
[5] قضيه، proposition. کلاسيک منطيقده يارغي‌نين [حؤکمون] ديله گلمه‌سي؛ دوغرو يا دا يالنيش اولابيلن بير آنلاتيم [بيان]. چاغداش منطيق‌چي‌لر دوغرو يا دا يانليش اولابيلن آنلاتيم يانيندا مجهول قالان بير آنلاتیمین دا بولوندوغونا ديققتي چکميشلر. علم و فلسفه آرگومئنت و يا تجروبه سوزگجيندن کئچميش اؤنرمه‌لر اوزه‌رينده قورولور. آمما قورغو نظريه‌سينده‌کي ايره‌لي سورولموش اؤنرمه‌لر هئچ بير سيناغا بويون قويمورلار.
یاشماق / Yaşmaq / Yashmaq
طرح روی جلد کتابهای منتشر شده توسط انتشارات یاشماق
Yashmaq Publication
Yaşmaq yayinlari tərəfindən yayılmış kitablarin cildi
Lake Urmia in Art / Urmu gölü və incə sənət / دریاچه اورمیه و هنر
همگام با اعتراضات اقشار مختلف ملت آزربایجان و هواداران محیط زیست نسبت به خشک شدن تدریجی دریاچه اورمیه که تبعات جبران ناپذیری چون از بین رفتن ده ها گونه گیاهی و جانوری وتبدیل هوای معتدل منطقه آزربایجان به هوای گرمسیری با بادهای خشک و نمکی خواهد داشت و زیست محیط منطقه را تغییر خواهد داد … جمعی از طراحان گرافیک به همت خود دست به خلق و طراحی پوستر هایی زده اند تا شاید افکار عمومی را به عمق این فاجعه آگاه تر کنند ، این آثار توسط طراحانی چون :مهیارعلیزاده. آیخان، بهنام نیکزاد ، امین اکبرنژاد ، امیر پیشوا ، ائلمان محمد تقی دوست ، ائلیار جباری ، حسین فروتن،، رحیم ثروت ، آیناز صفویان و شاهین پارسا طراحی شده اند ، برخی قدرتمند و تاثیر گذار تر و برخی ساده تر هستند، اما همه با هدف نمایش روزهای سخت این عروس زیبای آزربایجان طراحی شده اند ، و در انتقال پیام خود مخاطبانشان موفق هستند وا بسیاری از این پوستر ها طرحی دل نشین و زیبا دارند ، آثاری که با هدفی والا بدون هیچ اجر مزدی طراحی شده اند ، بی شک با هر ارزش و استانداری جای ستایش و دستمریزاد دارند .
کانون دمکراسی آزربایجان همزمان با اعتراضات مردمی آلبومی از این طرح ها را منتشر می نماید ، امید است با انتشار و دیده شدن مکرر این پوستر ها در سایت ها و نشریه ها خالقان این آثار به هدف اصلی خود که کوشش برای آگاه ساختن افکار عمومی و تلاش برای نجات این دریاچه است برسند .
ایران پارلامنتاریزمی نین مسئله لری (2)-احمد یزدانی
بو بؤلومده مشروطه سیستمی نین میدانا گلمه سینده خارجی دولتلرین حیاتا کچیردیکلری تدبیرلرین ایراندا اجتماعی قورولوشا هانسی تاثیر گؤستردیی نی و بونون نه کیمی دئیشیک لره سبب اؤلدوغو تحلیل اولور.
مشروطه انقلابی نین سبب لری (2)
1901
– نجی ایلدن 1903- نجو ایله قده ر ایران و هر ایکی دولت – روسیه و انگلستان – آراسیندا تجارت مقاوله لری باغلاند یقدان سونرا ، اجنبی مال لارینا چوخ آز و آشاغی گمرک وئرگیسی قؤیولدو و نتیجه ده خیردا تاجرلرین اوزه – رینه علاوه آغیر یوک دوشدو. چونکو اجنبی مال لارینا بوندان سونرا آنجاق سرحد ده علاوه گمرک حاققی قویولوردوسا و بونون نتیجه سینده نسبتا اوجوز ایدیسه ، خیردا تاجرلرین اساسا داخیلی بازارلا باغلی مال لاری نین قیمتی یؤل حاققی علاوه لری و سایره اضافی خرجلرین نتیجه سینده باهالاشیردی.
خیردا تاجرلر کیمی صنعتکارلاردا عین سبب دن مشروطه چیلره قوشولدولار. چونکو اجنبی مال لارینین ادخالی نتیجه – سینده ایراندا خیردا صنعتکارلیق گئتدیکجه تنزّله اوغراییردی. صنعتکارلیق 19- عصرین ایکینجی یاریسیندا اله یوکسک انکشاف نقطه سینه چاتمیشدی کی ، او نه اینکی اؤز اؤلکه سینین احتیاجلارینی اؤدویه بیلیردی ، عین زاماندا حتّا پامبیق و مس محصول لاری خارج ائدیردی. ایندی ایسه هئچ بیر قؤرویوجو گمرک ( گمرک حمایه سی) اولمادان وارد ائدیلن خارجی مال لار ایران صنعتکاری نین الیندن نه اینکی خارجی بازاری آلیردی ، بلکه حتّا اونو اؤز اؤلکه – سینده کی بازاردان دا محروم ائدیردی.
خیردا شهر تاجرلری و صنعتکارلار ایله یاناشی ، بؤیوک بیر حصصه سی ایش سیزلردن و شهرلره گلمیش کندلی لردن عبارت اولان آشاغی شهر طبقه لری ده مشروطه انقلابینا قوشولدولار. اونلارین یوخسوللوغو اله سون حدده چاتمیش ایدی کی ، آجلیقین آرادان قالدیرماسی بو آداملار اوچون مشروطه انقلابینا قاتیلمالارینین یگانه سبب ایدی.
بو طبقه لرین اقتصادی وضعیتلری حاقدا دئمک اولار کی :
» سیاسی حاکمیت ال لرینده اولان ناظرلر ، والی لر و باشقا ایری مولکه دارلارلا بیر لشه ره ک ، شهر آلیچیلاری استثمار ائده ن حیاسیز آل – وئرچیلره چئوریلدیلر. اونلار سندیکالار یارادیب ، حبوباتین قیمتی نی قالدیریب و بو یؤل لا صنعی آجلیق یارادیردیلار. … خالق کؤتله لری بو تکرارلانان آجلیقلاردان و فاحش باهالیقدان دؤزولمز عذاب چکیردیلر. …. دیگر طرفدن ایسه ، بو آجلیقلارین تشکیلاتچیلاری اؤز تؤرپاق – مولک ساحه لرینی بعضا حتا بوتؤو کندلری بئله اله کئچیره رک ، آرتیریردیلار. ایراندا تؤرپاغین معیّن شخصلرین الینده توپلانماسینا ساده جه مثال اولاراق ایندی خارجده یاشایان ، اصفهانین او واختکی باش والیسی ظلّ سلطانی گؤسترمک اولار. تکجه اونون 1200 کندی ، تام بیر امپریاسی وارایدی . فئودال آغالارین ظولمونون نه درجه ده دهشتلی اولدوغونو بو ایل لرین اجتماعی – سوسیال تاریخی آیدین گؤستریر. دؤغرودان دا بو تاریخی یوخسوللوق و آجلیق تاریخی آدلاندیرماق اولار. صبر کاساسی دؤلموشدور. خالق غریزی اولاراق اؤز عادت – عنعنه لرینین زنجیرینی قیریب ، ایری مولکه دارلارا غضبلی هجوما کئچدیلر ، اونلارین مولک لرینی ، آنبارلارینی تالان ائتدیلر. ایگیرمینجی عصرین باشلانغیجیندا فئودال آقالارین ظولمو دؤزولمز اولدوقجا ، چؤره ک هارایی ایله امپریانین هر یئرینده خالق عصیانلاری باشلاندی» . (1)
یکون ووراراق ، دئمک اولار کی ، اهالی نین بؤیوک حصصه سی مطلقییتدن ناراضی ایدی. هله 1891- نجی ایلده توتون امتیازی انگلیسلره وئریلنده ؛ شاهلا اهالی آراسیندا جدّی ضدّیتلر یارانمیش ایدی. 1892 – نجی ایلده ایگیرمی مینه یاخین آدام تهراندا حکومت بناسینا هجوم ائتدی . گونئی آزربایجانین پایتختی تبریز شهرینده ولایت خانایا هجوم ائدیلدی. اصفهاندا یئرلی اهالی شهرده اجنبی لرین اولماسینا قارشی اعتراض ائتدیلر. توتون حرکاتی هله او واختدان یوکسک دین خادملری و ایری تاجرلرین رهبرلیی آلتیندا دوروردو. عمومی قیامین تهلکه سی اله آرتمیشدیر کی ، شاه تئزلیکله بو سازشین لغو ائدیلدیینی اعلانائتمه لی اولدو. آنجاق ایراندا کی ناراضیلیقلار توتون امتیازی لغو ائدیلدیکن سونرا دا ساکت لشمه دی. مختلف شهرلرده اهالی ایله حکومت دسته لری آراسیندا دنه – دنه سلاحلی توققوشمالار اولدو و سرایا قارشی عصیان قالخدی. تهراندا گئجه لر او واختکی شاه ناصرالدینین علیهینه ورقه لر یاییلیردی. 1896 – نجی ایلده ناصرالدین شاه بیر سو قصد نتیجه سینده اؤلدورولدو. (2) خالق آراسیندا ناراحاتلیق آرتیردی. آیدینلار طبقه سی معارف لندیرمه ایشینی گوجلندیردیلر و بونو نتیجه سینده ده ایران اهالیسی نین ، خصوصیله بؤیوک شهرلرین اهالی سینین ظولمکار رژیمه تنقیدی موقع توتمالارینا نائل اولدولار.
1905 – نجی ایلده ژاپونیادا مشروطیت پادشاهچیلیغین انکشافی قطعی آددیم آتماغا تحریک ائده ن سون تکان اولدو. بئله بیر حکومت فورماسی تطبیق ائدیلندن سونرا ، ژاپونیانین اقتصادی ، اجتماعی ، معنوی و حربی ساحه لرده نئجه انکشاف ائتدیینی گؤرمه مک مومکون دئییلدی.
هندوستاندا نشر ائدیلن فارس غزه تی «حبّ المتین» خصوصیله و همچنین دیگر غزه تلر ژاپونیانین انکشافی حاققیندا اطرافلی یازیردیلار.
مثال اوچون ملک المتکلّمین هندوستاندا چاپ ائتمیش «از انسان بسوی خدا \ انساندان الله دؤغرو\ آدلی کتابیندا یازیردی : «عصرلر بؤیو نامعلوم ، هر هانسی بیر غرب تمدّونوندن اوزاق ، جهالت ایچریسینده یاشایان ژاپونیا خالقی ایندی انکشاف ائتمیش خالقلار آراسیندا اؤزونه یئر توتموشدور. بو ، ژاپونیادا دموکراتیانین حیاتا کئچیریلمه سی سایه سینده مومکون اولموشدور. خالق اؤز طالعی نین حلّینده اشتراک ائدیر، باجاریقلی آداملاردولت خدمتینه تعین ائدیلیر ، طلبه لر (دانشجو لار) تحصیل آلماغا باشقا اؤلکه لره گؤنده ریلیردی . بو کؤک لو تدبیرلر ژاپونیالارا یئنی مدنیت منیمسه مه یه امکان وئردی. باخمایاراق کی ، دیگر آسیا اؤلکه لری بونا نائل اولا بیلمه دیلر. هر شئیی کؤکوندن دئیشن بئله بیر انکشاف آیدین بیر اولدوز اولماسی و بوتون آسیا دولتلرینه ایشیق ساچمالی و اونلاری ژاپونیانین یؤلونو توتماغا تحریک ائتمه لی ایدی. (3)
ژاپونیانین انکشافی نین ایران حادثه لرینده تاثیری اونون روسیا اوزه رینده غلبه چالماسیله داها دا گوجلنیردی و بورادا بئله قلمه وئریلیردی کی ، یئنی اداره فورماسی ژاپونیانین اؤزونده ن حتا قات – قات گوجلو روسیا کیمی اوروپائی رقیبی نین اوزه رینده غلبه چالماسینی مومکون ائتدی . بو حادثه بعضی سیاسی دائره لره اومید وئریردی کی ، اونلاردا اؤز نوبه سینده احاطه لی سیاسی رفرملاردان سونرا روسیه نین گوجلو تاثیریندن آزاد اولا بیلرلر.
اؤلکه نین هر یئرینده گیزلی ییغینجالارترتیب ائدیلیب و بو اجلاسلاردا سون حادثه لره استناد ائدیلیردی.ایران دسپوتیزمی بوتون بدبخت لیک لرین یگانه کؤکو کیمی قبول ائدیلیردی. ان عمده وظیفه مطلقیّتدن و دوام ائتمکده اولان اجنبی تضئییقی ندن آزاد اولماق حساب ائدیلیردی. مشروطه انقلابینین آپاریجی اولان قوّه لری پارلامنتین یارادیلماسی و اساس قانونون قبولو طلبلرینی گئدیکجه داها آیدین فورمالاشدیریردیلار.
شاه آرتیق وضعیتین آغاسی دئییلدی و نهایت ، گذشته گئتمک مجبوریت اینده قالیب ، 1906 – نجی ایلین 5 – آوقوستوندا (13 مرداد 1324 قمری) پارلامنت یارادیلماسینا راضیلیق وئردی.
مشروطه انقلابی نین باشلانغیجی و گئد یشی
مشروطه انقلابی نین گئدیشینی ایکی مرحله یه بؤلمک اولار:
1- 1905 – نجی ایلدن 1908 – نجی ایله قدر دوام ائده ن بیرینجی مرحله
2- 1908- نجی ایلده ن 1911 – ایله قده ر دوام ائده ن ایکینجی مرحله
1905 – نجی ایلدن 1908 – نجی ایله قدر دوام ائده ن بیرینجی مرحله نسبتاّ دینج کئچیردی. 1908- نجی ایلده ن 1911 – ایله قده ر دوام ائده ن ایکینجی مرحله ایسه اونونلا سجیّه لنیرکی ، شاه روسیه نین کؤمه ینه آرخالاناراق گوج تطبیق ائتمکله ، پارلامنتاریزم دؤوروندن اوّلکی مطلقیّتی یئنیدن برپا ائتمه یه چالیشیردی.
بیرینجی مرحله ده اساس مبارزه واسطه لری مسجدلرده کئچیریله نن نمایش و میتینگ لر ایدی و بونلار دا شاهی ان نهایت مشروطیت پادشاهچیلیغی حاققیندا فرمانی امضالاماغا وادار ائتدی.
1906- نجی ایلین یاییندا دین خادملری نین نمایش کارانه صورتده تهرانی ترک ائدیب شاه عبدالعظیم و قوم شهرینه گئتمه لری مشروطه پادشاهچیلیغین (کونسیتوسیونالی مونارشیانین) یارادیلماسی نین حلّ ائدیجی آن لاریندا مهم معنا کسب ائتمیشدیر. دین خادملری نین پایتختدن مهاجرت ائتمه سی ، سرایین یوروتدویو سیاسته قارشی بیر اعتراض اولمالی و شاهی اونلارین مشروطیت سیستمینه اویغون رفرملارین کئچیریلمه سی طلبلرینه گذشته گئتمه یه مجبور ائتمه لی ایدی.
1906 – نجی ایلین یولوندا اعتراض علامتی اولاراق تهراندا بوتون بازارلار باغلادیلار. بونا جواب اولاراق حکومت بئله بیر فرمان وئردی کی ، بوتون دوکانلار تئز بیر زاماندا آچیلمالیدیر و عکس تقدیرده بو فرمانا عمل ائتمه ین تاجرلرین وار- دولتی مصادره ائدیله جکدیر. بونونلا علاقه دار تاجرلر تهراندا کی انگلیس سفیرلیی ایله علاقه یه گیردیلر و اورادا سیاسی سیغیناجاق ایسته دیلر. سفیرلرین جوابی مثبت اولدو.
1906- نجی ایلین 28- یولوندا تهراندا کی انگلیس سفیرلیینده اولّجه تخمینا 50 نفر توپلاشدی . انگلیس سفیرلیینده تؤپلاشانلارین سایی 15 آوقوستا قده ر 14 – مینه چاتدی . بونلارین آراسیندا تاجرلر، دین خادملری، دین طلبه لری ، دوکاندارلار ، صنعتکارلار و آیدینلار وار ایدی. اونلار اعلان ائتدیلر کی ، شاه پارلامنتین یارادیلماسی طلبینی یئرینه یئتیره نه دک سفیرلیی ترک ائتمه یه جکلر.
بو حادثه لرین تضییقی نتیجه سینده 5 – آوقوست 1906 – نجی ایلده پارلامنتین یارادیلماسی نین بیه نیلمه سی حاققیندا شاهین فرمانی اولدو.
دین خادملریندن ، شاهزاده لردن ، تاجرلردن، صنعتکارلار و ساتیجیلاردان عبارت اولان بیر کومیسیا، 1906 – نجی ایلین 18 – آوقوستا قده ر تلم – تله سیک پارلامنت اوچون سئچکی قانونو و رقلامنت (ایش نظامناسی ) ایشله یب حاضیرلادیلار و بونلارین هر ایکیسی 1906 – نجی ایلین سپتامبرینین 10 – دا شاه طرفیندن امضالاندای.
1906 – نجی ایلین سئچکی قانونونا گؤره ، پارلامنت محض سلاله نین نماینده لریندن ، دین خادملریندن ، تاجرلردن ، ایری و خیردا مولکه دارلاردان و صنعتکارلاردان ترکیب اولمالی ایدی. (4)
سئچکی قانونون 2 – نجی مادّه سینه اساسا ، سئچکی حقوقو – هم آکتیو و هم پاسیف – هر شخصین مادّی گلیریندن ، وار- دؤولتیندن و همچنین نسبیندن آسیلی ایدی. بئله کی ، مولکه دار، ده یه ری ان آز اون مین تومن اولان مولکه مالیک اولمالی ، تاجرلرین خصوصی دوکانی اولمالی و تجارت ائتمه لی ، صنعتکارلارین و ال ایشی ایله مشغول اولانلارین ایسه معیّن سربست مشغولیتی و دوکانی اولمالی ایدی. شاهزاده لر ، دین خادملری ، یازیچیلار و طلبه لر استثنا تشکیل ائدیردیلر. اونلار معیّن مقدار وار- دؤولته صاحیب اولمادان سئچه بیلیردیلر.
7 – اکتبر 1906 – نجی ایلده بیرینجی پارلامنت آچیلدی. پارلامنت ایلک وظیفه کیمی قارشیسینا یئنی آنا یاسانین ایشله – نیب حاضیرلانماسینی قؤیدو. همین ایلین دسامبر آیی نین 30 – دا اؤلوموندن بیر نئچه گون قاباق ، مظفرالدین شاه اساس قانونون سندینی امضالادی.
اساس قانوندا ایکینجی مجلسین یعنی سناتین یارادیلماسی نظرده توتولموشدو. اساس قانونون 43 – نجو و 44 – نجو مادّه لرینده دئییلیردی : » سناتین عضولری اؤلکه نین مکمّل ساوادلی ، ساغلام دوشونجه لی ، الله اینانان و ناموسلو شخصلردن سئچیلیر. بونلاردان 30 – نفری اعلیحضرت جنابلاری طرفیندن تعین ائدیلیر … و 30 – نفری خالق طرفیندن سئچیلیر … » . آنجاق بو مادّه 1948 – نجی ایله قده ر حیاتا کئچیریلمه دی.
خسته لنمیش مظفرالدین شاهین اساس قانونو امضالامامیشدان قاباق وفات ائده بیله جه یی تهلکه نین اولدوغوندان ، 31 دسامبر 1906- نجی ایلین قانونو تله سیک قبول ائدیلدی. چونکو تبریزده والی اولان ولیعهد محمد علی ، مشروطیت پادشاهچیلیغینی تانیماغا آز میل گؤستریردی . او ، اؤز ایالتینده پارلامنتین قرارلاری نین اعلان ائدیلمه سینه باجاردیغی قده ر مانع چیلیک تؤره دیردی.
اساس قانوندا حاکمیت ین بؤلونمه سی تمامیله یوخ ایدی و حاکمیت قوّه لری نین پایلانماسی حاققیندا ایسه هئچ بیر سؤز بئله دئیلمیردی . شاهین حقوق و وظیفه لری هئچ معیّن لشدیریلمه میشدی. وطنداشلارین دا اساس حقوقلاری حاققیندا معیّن بیر شئی تاپماق مومکون دئیلدیر.
اساس قانوندا کی نقصانلاری و آنلاشیلمازلیقلاری آرادان قالدیرماق اوچون ، پارلامنت خارجی اؤلکه لرین ، خصوصیله بلژیک اؤلکه سی نین 1830 – نجی ایلی نین اساس قانونونا اساسلاناراق ، » اساس قانونا علاوه» (متمم قانون اساسی) حاضیرلادی. اساس قانونا علاوه 19 – یانوار 1907 – نجی ایلدن تاختا چیخمیش محمد علیشاه طرفیندن 8 – اکتبر 1907 – نجی ایلده امضالاندی.
اساس قانونا علاوه دیگر ساحه لرله یاناشی ، خالقین ، وطنداشلارین حقوقلارینی ، حاکمیتین بؤلونمه سی معناسیندا هر ایکی مجلسین ، شاهین و همچنین عدلیه حاکمیتی نین حقوقلارینی معیّن لشدیردی .
شاه بوندان بئله پارلامنته تابع اولان ناظرلر واسطه سیله سلطنت ائده بیلردی. اساس قانونا علاوه نین 27 – نجی مادّه –سینده دئییلیردی :
» دولت حاکمیتی اوچ شعبه یه بولونور :
1- قانون وئریجیلیک حاکمیتی . اونون اساس وظیفه سی قانون قبول ائتمک و دئیشمکدن و یا خود لغو ائتمکدن عبارتدیر. بو حاکمیت اعلیحضرت جنابلاری ، ملی مجلس و سنا مجلسی طرفیندن تکلیف ائدیلیر. بو اوچ منشاُ دن هر بیری نین قانون تطبیق ائتمه حقوقو واردیر. آنجاق قانون لایحه سی شرعین قانونلاریندان کنارا چیخمیرسا ، هر ایکی مجلس طرفیندن قبول ائدیلدیکدن سونرا و اعلیحضرت جنابلاری طرفیندن تصدیق ائدیلدیکدن سونرا قوّه یه مینمیش حساب ائدیلیر. دؤولتین مداخیلی و مخارجی حاققیندا قانونلارین اعلان و قبول ائدیلمه سی حقوقو آنجاق و آنجاق ملّی مجلسین اختیاریندادیر». *
2- قرار وئرمک محکمه یه عاید اولسادا، او دین مسئله لرینده مسجد محکمه لرینه و دنیوی مسئله لرده دایمی (حقیقی) محکمه لره تابع ایدی.
3 – اجرا ائدیجی حاکمیت پادشاهین تابع لییینده دیر یعنی قانون و فرمانلار قانوندا نظرده توتولدوغو کیمی ، وزیرلر و دولت قوللوقچولاری طرفیندن اعلیحضرت جنابلاری نین آدیندان حیاتا کئچیریلیر. «اساس قانونا علاوه» نین 67 – نجی مادّه سینده داها سونرا دئییلیر : » اگر ملی مجلس و یا خود سنا مجلیسی مطلق چؤخلوقلا کابینه تین و یا خود هر هانسی ناظرین علیهینه دیرسه ، کابینت و همچنین ناظر استعفا وئرمیش حساب ائدیلمه لیدیر» . (5)
بیرینجی مجلس مالیّه و اداره ائتمه سیستمینده بعضی رفرملار حیاتا کئچیردی. شاه عائله سینین بعضی عضولری نین یوکسک تقاعد لری لغو ائدیلدی . شاهین اؤزو ایلده معیّن مبلغ آلیردی و دولت پولوندان آرتیق اؤز شخصی مالی کیمی استفاده ائده بیلمزدی .
اداره ائتمه سیستمینده رفرما حاققیندا اونو دئمک اولار کی ، ایران چوخ اتنیک لی بیر اؤلکه اولدوغونا گؤره ، اؤلکه – نین هر یئرینده ایالت و ولایت لر اداره ائتمه وظیفه سینی اؤز اوزه رینه گؤتورمه لی اولان «انجمن لر» ( انجمن ایالتی و ولایتی) ، یعنی ایالت و ولایت شورالاری یارادیلدی.
بیرینجی پارلامنتین ان مهم قرارلاریندان بیری ده ، اجاره (تیول) سیستمی نین لغو ائدیلمه سی ایدی. بئله لیکله ، قدیمدن قالما تورپاق صاحبی اولما مناسبتلری نین سونو رسمی اولاراق اعلان ائدیلدی . ایندی مولکه دارلار قانون حمایه سی آلتیندا خصوصی مولکیّته مالیک اولما بیلیردیلر.
دئمک اولار کی ، «اساس قانونا علاوه » نین نظامنامه سی ایله مشروطه انقلابی نین بیرینجی مرحله سی باشا چاتدی .
مشروطیت پادشاهچیلیغی نین یارادیلماسی نین ایکینجی مرحله سی محمد علیشاهین پارلامنته قارشی آشکار دوشمنچیلیغی ایله باشلانیر. 1907 – نجی ایلین 27 – نوامبر آییندا محمد علیشاه پارلامنتین بیر نماینده هیئتی نی سرایا چاغیردی و پارلامنتدن «انجمن لرین» لغو ائدیلمه سی حاققیندا قانون وئرمه سینی طلب ائتدی . لاکن ، پارلامنت محمد علیشاهین طلبینی یئرینه یئتیرمکدن امتناع ائتدی و7 – دسامبر 1907 – نجی ایلده دیگر طلبلرله یاناشی آشاغیدا کی تدبیرلری ده ایره لی سوردو :
– شاه تاخیره سالمادان اساس قانونا صادق اولاجاغینا آند ایچسین .
– پارلامنتین مدافعه سی اوچون 200 – نفردن عبارت ملّی گارد یارادیلسین .
محمد علیشاه بو طلبلره قارشی اؤز مناسبتینی بیلدیرمکدن امتناع ائتدی . 1908 – نجی ایلین 28 – فوریه سینده شاها قارشی تشکیل ائدیلمیش سو قصد باش توتمادی . آنجاق محمد علیشاه اؤز فیکریندن ال چکمه دی . او عکس ضربه پلانلاشدیری . شاهین طرفینی ساخلایان سرای اعیانلاری ، والی لر ، طایفاباشچیلاری و تهراندا کی قازاق دسته لری طرفیندن مدافعه ائدیله ن محمد علیشاه 1908 – نجی ایلین یونوندا مجلس بناسینی آتشه توتدو . کودتاچیلارا پایتختده شاهین خیرینه حربی دیکتاتورلوق یارادماق میسّر اولدو. اساس قانون قوّه دن دوشموش اعلان ائدیلدی و پارلامنتاریز-میدن اوّلکی مطلقیّت یئنیدن برپا اولدو.
بو حادثه لر ایالتلرده وطنداش محاربه سینه اوخشار عصیانلارین باشلانماسینا تکان وئردی. جنوب آزربایجانین پایتختی مقاومت حرکاتی نین مرکزی اولدو. مشروطه چیلر آزربایجاندا «گیزلی انجمن » ین رهبرلیگی (علی مسیو، حاج رسول صدقیانی، حاج علی داوا فروش و …) و شانلی ستارخان، باقرخان و حسین باغبان کیمی قهرمانلارین سلاحلی مبارزه لریله هم محمد علیشاهین گؤنده ردیی دسته لری (صمد خان شجاع الدوله و رحیم خان چلیبانلو دسته لری) و همده روس دسته لرینی مغلوب ائدیب ، حاکمیتی اؤز ال لرینه آلدیلار.
مقاومت حرکاتی آزربایجاندان دیگر اراضیلره ده کئچدی . اؤلکه نین آیری – آیری منطقه لرینده باشلانان مقاومت حرکاتی ، تئزلیکله بوتون اؤلکه نی احاطه ائتدی . هر طرفدن پایتخته هجوم ائتمک و شاهی دئویرمک قرارا آلیندی.
1909 – نجی ایلین 13 – یونوندا تهران مشروطه چیلر طرفیندن توتولدو. محمد علیشاه روس سفیرلیینده سیغیناجاق خواهش ائتدی. بیر نئچه گون سونرا شاه روس دسته لری نین مدافعه سی آلتیندا اؤلکه نی ترک ائتدی . بئله لیکله مطلقیت رژیمی یئنیدن برپا ائتمک جهدی باش توتمادی . بوندان سونرا مشروطه چیلر پارلامنتین عضولریندن ، تهرانی اشغال ائده ن مشروطه چیلرین باشچیلاریندان ، دین خادملری و شاهزاده لردن عبارت اولان بیر ملّی شورا یاراتماغی و دولت ایشلری نین آپاریلماسینی موقّتی اولاراق اونا تاپیشیرماغی قرارا آلدی . ملّی شورا محمد علیشاهین حاکمیتدن ال چکدیینی اعلان ائتدی و اونون 12 – یاشلی اوغلونون ، ولیعهد میرزا احمدی جانشین تعین ائتدی . ملّی شورا همچنین یئنی سئچکی قانونو حاضیرلادی و بو قانونا اساسا ده ایکینجی ایران پارلامنتی سئچیلمه لی ایدی . 1906 – نجی ایل سئچکی قانونو بؤیوک ترقّی ایدی . یوخاریدا قید ائدیلدی کیمی ، هر بیر شخصین گلیریندن ، وار – دولتیندن و اجتماعی منصوبیت ایندن آسیلی اولان سئچکی حقوق سیستمی آرادان قالدیریلدی . آمما بونا باخمایاراق ، ایندی یئنه ده معین وار – دولته و یا خوی مینیمال گلیره مالیک اولانلار سئچکی حقوقونا مالیک ایدیلر.
پارلامنتین او واختکی نظامنامه سی نین بیرینجی فصلینده دئییلیردی : «ایری مولکه دارلار و کندلیلرین ده یه ری مین تومن اولان مولک لری اولمالیدیر. تاجرلرین تجارت دوکانی و معین تجارتی اولمالیدیر . صنعتکارلار و ال ایشلری ایله مشغول اولانلار متخصص اولمالی ، معین سربست صنعتی و دوکانی اولمالی و بونوندا کرایه حقّی اونلارین هر اوچ آیدا اؤده نیلن کرایه حاقلاری نین اورتا حددینده اویغون اولمالیدیر».
بو نظامنامه یه گؤره آشاغی خالق طبقه لری هله ده سئچکی لردن تجرید ائدیلمیش اولاراق قالیردیلار. 1909 – نجی ایلین 2 – نوامبریندا ایکینجی ایران پارلامنتی آچیلدی. ایکینجی ایران پارلامنتی نین چاغیریلماسی ایله مشروطه حرکاتی سونا یئتدی .
مشروطه انقلابی حاققیندا عمومی آنلاییش
مشروطه انقلابی نین نتیجه لرینه قیمت وئرسه ک ، گؤره ریک کی ، خصوصیله ایری تاجرلرین طلب لری یئرینه یئتیریلمیشدیر. اؤز اقتصادی ساحه ده کی حاکمیّت لریله اویغون اولاراق ، اونلار پارلامنتده تمثیل اولماقلاری نتیجه- سینده سیاسی حاکمیتّی ده اله آلمیشدیلار.
شاهین اوّلکی اؤز باشینا ظولمکار جاسینا آغالیق ائتمه سی ایری تاجرلرین اقتصادی جهتدن داها انکشاف ائتمه سینه مانع چیلیک تؤره دیرسه ، ایندی ایسه اساس قانونون و پارلامنتین موجود اولماسی سایه سینده اونون حاکمیتی محدود-لاشمیشدی.
ایران اهالی سینین آشاغی و اورتا طبقه لری نین طلبلری نین حیاتا کئچیریلمه سی حاققیندا اونو دئمک اولار کی ، پارلامنت ، اهالی نین بو قوروپلاری نین خیرینه هئچ بیر قرار قبول ائتمه میشدیر. مشروطیت سیستمی نین یارادیلماسی و عمومی هیجان دؤورونده اهالی ، ایری تاجرلر و یوکسک دین خادملرینه اعتماد گؤستردیلر. لاکن مشروطیت سیستمی یارادیلاندان سونرا، ان واجیب اجتماعی رفرملار اونودولدولار. قید ائمک لازیمدیر کی ، مجلسده دموکراتیک دوشونجه یه مالیک اولان قؤه لرده وار ایدی. اونلار ایران اهالیسی نین اورتا و آشاغی طبقه لری نین ماراغینی تمثیل ائتمه یه چالیشیردیلار.
دئمک اولار کی ، پارلامنتده کی نماینده لر معیّن قوروپلارا بؤلونوردولر و بونلاری سونرالار میدانا گلن سیاسی حزب لرین ایلک پیشدارلاری کیمی قیمت لندیرمک اولار. اکثریتی ضیالیلار تشکیل ائده ن دموکراتلار ، تبریزلی نماینده حسن تقی زاده نین رهبرلیی آلتیندا بیرلشمیشدیلر. دیگر رفرملارلا یاناشی اونلار تورپاق رفورماسی ایسته ییردیلر. پارلامنتده اونلار آنجاق آزلیق تشکیل ائدیردیلر. بونونلا یاناشی پارلامنتده آریستوکراتلارین و مولکه دارلارین ماراغینی تمثیل ائده ن ، داها چوخ روسیه یه آرخالانان گوجلو بیر قوروپلاشما دا موجود ایدی. بو قوروپ اساسا اعیان و مولکه دارلاردان عبارت ایدی .
عمومیتله دئمک اولار کی ، مشروطیت سیستمی بو دؤوروده سرای ، انگلیس و روسیه ، ایری تاجرلر ، یوکسک دین خاملری و فئودال آغالار آراسیندا موجود بیر آنلاشما (کومپرومیس) رژیم ایدی. بو آنلاشمانین ان یوکسک مقصدی ائله بیر دولت یاراتماق ایدی کی ، بوندا بو قوروپلارین اقتصادی و سیاسی ماراقلاری محافظه ائدیلسین .
دولت آپاراتیندا حلّ ائدیجی موقع یئنه ده شاهین قوهوملاری نین ؛ اعیانلارین ، یوکسک دین خاملری نین ، طایفا باشچیلاری نین و بو دفعه همده ایری تاجرلرین الینده ایدی. کهنه ظولمکار فئودال رژیم اساس قانونلو بورژوا- فئودال رژیمی ایله عوض ائدیلمیشدی. اساس قانوندان یوخاریدا گؤستریلن قوروپلارین منفعت و مصلحت لری اوچون استفاده ائدیلیردی .
محافظه کار قوّه لرین مشروطه انقلابیندان سونرا دا دوام ائده ن گوجلو حاکمیتی بو دؤوروده انگلستان و روسیه نین حکومته و پارلامنته نفوذو سایه سینده علاوه قوّه آلیردی. چونکو مشروطه حرکاتی زمانی (1905 – 1909) ، ایران بیر- بیریله رقابت آپاران انگلستان و روسیه نین ماراق اؤبیکتی اولاراق قالیردی. ایگیرمینجی عصرین اوّللریندن بری ایلک دفعه اولاراق ، انگلستان و روسیه آسیادا کی مباحثه لی مسئله لرده بیر – بیرینی باشا دوشمه یه چالیشیردیلار. اونلار آلمانیانین آرتماقدا اولان گوجونو دونیادا حکمرانلیق لارینا جدّی بیر تهلکه اولدوغونو یاخشی آنلاییردیلار. بونا گؤره ده انگلستان و روسیه بئله قرارا گلدیلر کی ، ایران مسئله سینده 20 – عصرین اوّل لریندن باشلایاراق بیر – بیرلریله مقاوله باغلاسینلار. انگلستان ایرانین ایکی تاثیر دایره سینه بؤلونمه سینی تکلیف ائتدی . روسلار ایسه ، انگلستانین تکلیف ائتدیی بؤلونمه پلانینی ایران کؤرفزینده (خلیج فارس) روسیه اوچون لیمان اله کئچیرمه دن قبول ائتمه یه ماراقلی دئیلدیر. اونسوز دا سرای و ایرانین شمال ایالتلری نین امتیازلاری نین بؤیوک اکثریتی روسیه نین نظارتی آلتیندا ایدی . انگلیس حکومتی ایسه هر حالدا روس حکومتینی راضیلیغا گلمه یه وادار ائتمه یه چالیشیردی.(6)
ایراندا ناراضیلیقلار آرتدیقجا و خالق شاه رژیمینه اؤز آچیق اعتراضینی بیلدیرنده ، انگلستان فرصتی الده ن وئرمه دی و روسیه یه تاثیر گؤسترمک اوچون مشروطه چیلری مدافعه ائتدی . مثال اوچون 1906 – نجی ایلین یونوندا انگلستان یوخاریدا قید ائدیلدیی کیمی مشروطه چیلرین انگلیس سفارتخاناسیندا سیغیناجاق تاپمالارینا امکان یاراتدی. بو «عملیّاتین» اؤز اوزه رینده گؤتوردو. 1905 – نجی ایل روس – ژاپون Royal – Bank خرجلرینی تهراندا کی انگلیس محاربه سینده روسیه نین مغلوبیّتیندن سونرا و بونو آردینجا روسیه ده انقلابی فعالیتین آرتماسی و ان نهایت مشروطیت سیستمی نین اعلان اولونماسی و بیرینجی مجلسین سئچیلمه سینده ، روسیه انگلیس لرین پلانینی بئینمه ک مجبوریّتینده قالدی و ایران کؤرفزینه گیریش طلب ائتمه دی. بوندان سونرا ایران بیطرف منطقه ایله بیر – بیریندن آیریلان ایکی تاثیر دائره سینه پارچالاندی . انگلیس و همچنین روسیه حکومتلری اؤز تاثیر اراضیلرینده سیاسی و اقتصادی ساحه لرده حرکت ائتمکده آزاد ایدی. ایرانین جنوب بؤلگه سی انگلیس و شمالی ایسه روس تاثیر دائره لری اعلان ائدیلدی . هر ایکی دولت آراسیندا کی بو سیخ امکداشلیق 1917 – نجی ایل روس اکتبر انقلابینا قده ر دوام ائتدی .
ایرانین بؤلونمه سی حاقدا مقاوله باغلاندیقدان سونرا انگلستان مشروطه چیلرین مدافعه ائتمه سیندن ال چکدی .
یوخاریدا آدی چکیلن مقاوله خالق آراسیندا هئچ بیرمثبت عکس صدا دؤغورمادی . عکسینه ، داخلده ناراحاتلیقلار آرتیب ، اجنبی دولتلره قارشی اؤزونو اراده سیز گؤستره ن محمد علیشاها مقاومت گوجلنیردی. شاه ایسه عکسینه ، بو مقاوله ده اؤز سلاسه سینی محکم لندیرمک و پارلامنتده اؤز ایسته دیینی حیاتا کئچیرمک اوچون بو واسطه دن استفاده ائتمک امکانی گؤردو . پایتخت شهری تهران ، روس تاثیرینده یئرلشیردی و روسلار ایراندا امکان داخیلینده داها بؤیوک نفوذ قازانا بیلمه لرینی تامین ائتمک اوچون محمد علیشاهین مطلقیّته جان آتماسینا کومک ائتمه یه چالیشیردیلار.
انگلیس لر تئزلیکله ، روسیا ایله باغلانمیش سازشلریندن یئنه ده امتناع ائتدیلر. چونکو آلمانیا ایله آرالاریندا اولان ضدّیتلر ضعیف لنمیشدی. گیزلی و یا آچیق شکیلده انگلیسلر یئنیدن پارلامنت طرفدارلاری اولدوقلارینی اعلان ائتدیلر. اونلار گؤزه ل باشا دوشموشدولر کی ، سرای لا سیخ علاقه ساخلایان روسلاری آنجاق بئله بیر اداره فورماسی قؤوا ر و انگلیس لرین نفوذونو تامین ائده بیلر.
انگلیس لر بیر طرفدن مشروطه حرکاتی قؤوه لرینی مدافعه ائتمکله ایرانین روسلار طرفیندن اشغال ائدیلمه سینه عکس تاثیر گؤسترمه یه چالیشیردیلار. دیگر طرفدن ایسه اؤز آداملاری واسطه سیله دولت – اداره آپاراتیندا و پارلامنتده حل ائدیجی نفوذ الده ائتمه یی پلانلاشدیریردیلار.
بونا گؤره ده انگلستانلا امکداشلیق ائده ن دولت خادملری و مجلس نماینده لری ایران خالقلارینین ماراغینی یوخ ، بلکه انگلیس لرین ماراغینی تمثیل ائدیردیلر. انگلستاندا اؤز نوبه سینده نفوذونو محکم لتمک اوچون حقیقی دموکراتیک انکشافا قارشی هر جور واسطه ایله مبارزه آپاریردی.
اجمالی اولاراق دئمک اولار کی ، ایراندا مشروطیت انقلابیندان سونرا دا روسیه و انگلستانین نفوذو سایه سینده سرای و اونون مامورلاری نین حاکمیتی ، فئودال آغالارین ، یوکسک دین خاملری و ایندیدن بئله همده ایری تاجرلرین همکارلیغی ، فورمال اولاراق عمل ائتدیکلری اساس قانونون آدی آلتیندا موجود اولاراق قالدی. آنجاق قید ائتمک لازیمدیر کی ، ایران پارلامنتاریزمی نین سونرا کی انکشافی نین گئدیشینده ، سیاسی حاکمیت جزئی مقداردا اولسا دا تخت – تاج ایله ایری مولکه دارلار ، مرکانتیل تاجرلر ، یوکسک دین خادملری و دموکراتیک روحلو قوّه لر آراسیندا چکیشمه میدانینا چئوریلیر.
1911 – نجی ایلدن پهلوی سلاله سی نین میدانا گلمه سینه قده ر دؤور
محمد علیشاهین کومک ایله اساس قانونو لغو ائتمک اوچون 1908- 1909 – نجی ایلده محافظه کار قوّه لرین خیرینه ایرانا آرتیق بیر دفعه مداخله ائمیش روسیه، 1911 – نجی ایلده یئنیدن شمالی ایرانین خیلی حصصه سینی اشغال ائتدی . ایران حکومتی نین گؤردویو سیاسی تدبیرلرین روسیه نی گویا تحقیر ائتمه سی ، ایرانین روسلار طرفیندن اشغالی اوچون بیر باهانا اولدو.
بو حادثه دن بیر قده ر قاباق ، مهاجرتده یاشایان محمد علیشاهین طرفدارلاری باش توتمایان بیر چئوریلیش تؤره تدیلر. 1911 – نجی ایلین مای آییندا ایران پارلامنتی آمریکالی مورگان شوستری مالیّه نظارتچیسی کیمی ایرانا دعوت ائتدی. 29 – نوامبر 1911 – نجی ایلده روسیه حاکمیّتی وئردیگی اولتیماتومدا ایران حکومتیندن مورگان شوستری توتدوغو وظیفه دن آزاد ائتمه یه و روس ایله بریتانیا سفارتخاناسی نین اوّلجه دن راضیلیغینی آلمادان ایران حکومتی نین گله جکده هر بیر اجنبینی ایراندا قوللوغا گؤتورمه جه یینه التزام نامه وئرمه سینی طلب ائتدی . سس وئرمه نین نتیجه لرینه گؤره پارلامنت بو اولتیماتومی ردّ ائتدی . بونا جواب اولاراق ، یوخاریدا قید ائدیلدیی کیمی ، روسیه ایرانا اوردو گؤنده ردی و 1911 – نجی ایلین دسامبر آیی نین 24 – ده دولت چئوریلیشی تشکیل ائدیب و تضییق گؤسترمکله پارلامنتی بوراخدیردی . *
روسلارین مداخله سی نتیجه سینده ایکینجی دفعه اولاراق ایران پارلامنتی نین عمرو بئله سونا چاتدی . ایکینجی ایران پارلامنتی واختیندان اوّل بوراخیلدیقدان سونرا ، ضعیف حکومتلر دوورو باشلاندی. بو حکومتلرین فعالیّتی روس اوردوسونون اؤلکه ده اولماسینا گؤره چوخ محدود قالدی . مورگان شوسترین یئرینی روسیه یه صادق بلژیک لی مورنارد توتدو و او مالیّه ایشلرینی روسیه حکومتی نین نفعینه اداره ائدیردی (7) .
نهایت 21 – ژولی 1914 – نجو ایلده یئنیدن پارلامنت چاغیریلدی . چونکو آرتیق حدّ بلوغا چاتمیش شاهین رسمی تاج قویما مراسمی اوچون اساس قانون بونو طلب ائدیردی . اوچونجو پارلامنت دؤورو اوچون سئچکی قانونلاریندا بعضی دئیشیک لر ائدیلمیشدی . بوندان بئله قادینلاردان باشقا ، 20 یاشینا چاتمیش بوتون ایران اهالیسی دا سئچکی حقوقونا مالیک ایدیلر. ضابط لرین ، دولت و اساس قانونون علیهه دارلاری نین سئچمک حقوقو یوخ ایدی . 30 یاشیندان 70 یاشینا قده ر بوتون ایران وطنداشی اولان کیشی لرپاسیو سئچکی حقوقونا (سئچیلمک حقوقونا) مالیک ایدیلر.
سئچکی حقوقو، دئمه لی، 1906 و 1909 – نجو ایللرده اولدوغو کیمی ، معیّن بیر طبقه یه منسوب اولماقدان ، گلیردن و املاک وضعیتتیندن آسیلی دئیلدی . بئله عمومی سئچکی حقوقونون تطبیقی ، اوّلکی قانونلارا مناسبتده ان واجیب
دئیشیک لیک ایدی .
یئنی سئچکی قانونون ایلک نوبه ده نقصان جهتی بوندان عبارت ایدی کی ، بوندان سونرا ایری مولکه دارلارین تضییقی آلتیندا اولان کندلیلرین سس لری حل ائدیجی رول اویناییردی و شهرلرده یاشایان دموکراتیک دوشونجه لی قوّه لرین سس لری ، کندلی لرین بؤیوک سایی نسبتینده عملده نظردن چیخاریلیردی . کندلی لرین و شهرلرده یاشایان سوادسیزلارین سس لریندن سو استفاده ائتمک ، دموکراتیک دوشونجه لی نماینده لرین پارلامنته گلمه سینه اوّلکی دؤوروده اولدوغوندان دا گوجلو مانع چیلیک تؤره دیردی.
بیرینجی دونیا محاربه سینده انگلستان و روسیه نین گوجلو تاثیر گؤسترمه سی نتیجه سینده ایران اؤز بیطرف لیینی قوّه ده ساخلایا بیلمه دی. ترکیّه و آلمانیا ایرانین ملّی قوّه لری ایله راضیلیغا گله ره ک ؛ تورکیه دن هنداوستانا ده ک انگلستان و روسیه یه قارشی عصیان حرکاتی قالدیرماغا چالیشدیلار. ** آنجاق انگلستان و روسیه اوستونلویو اؤز اللرینده ساخلادیلار و عمومیّته چوخ گئنیش معلوم اولمایان فوریه 1915 – نجی ایل کونستانتی نوپل راضلیغیندا ایرانی ایکی نفوذ دائره سینه پایلایاندان سونرا ، قالان بیطرف اورتا منطقه نی ده اؤز آرالاریندا بؤلدولر (8) .
روسیه ده 1917 – نجی ایل اکتبر انقلابی نتیجه سینده ایراندا یئنی بیر وضعیت میدانا گلدی . 8 – مارت 1918 – نجی ایل برست لیتوسک ده باغلانمیش آلمان – روس صلح مقاوله سینده و آتشین دایاندیریلماسی حاققیندا کی اوّلکی مقاوله ده سوویت حکومتی ایرانین سیاسی و اقتصادی مستقل لیینه و اراضی بوتؤولویونه حرمت ائده جه یینی و روس اردوسونو ایراندان چیخارماغی عهده سینه گؤتوردو. بونون نتیجه سینده ایران ایلک دفعه اولاراق روس قونشوسونون بؤیوک سیخیجی تاثیریندن آزاد اولا بیلدی . همچنین بوندان سونرا کی ایل لرده ده سوویت اتّفاقی سؤزونه عمل ائتدی . چونکو اکتبر انقلابیندان سونرا اؤلکه نین داخیلینده باش وئره ن عصیانلار سوویتلره (بلشویک لره) اشغالچیلیق خارجی سیاستی ایره لی یئریتمه یه مانع اولوردو (9) .
انگلستان بوندان بئله ایراندا تک باشینا حکمرانلیق ائتمه یه جان آتیردی و 1918 – نجی ایلین باشلانغیجیندا ، ایرانین هر ایکی حصصه سینی توتدو . 1919 – نجی ایلین 9 – آوقوستوندا او واخت کی باش ناظر وثوق الدوله انگلستان ایله مقاوله امضالادی . بو مقاوله یه گؤره انگلیس دؤولتی ایرانی اؤز حمایه سی آلتینا آلیردی و نتیجه ده ایران اوزه رینده تام نظارته مالیک اولوردو. بو مقاوله پارلامنتین تصدیقینه وئریلمه دی .
ایران خالقلاری نین آراسیندا مقاوله نین علیهینه گوجلو اعتراض حرکاتی عمله گلدی. نمایشلرده مقاوله نین لغو ائدیلمه-سی و حاکمیتین استعفا وئرمه سی طلب ائدیلیردی. اعتراض حرکاتی شمالدا سوویت حکومتی طرفیندن حمایه ائدیلیردی. اؤلکه نین بعضی ایالتلرینده حتّا مختاریت جهدلری میدانا چیخدی . بئله حرکاتلار آزربایجاندا ، گیلاندا ، تورکمنستاندا و خراساندا باش وئردی . تبریز شهرینده شیخ محمد خیابانی نین رهبرلیی ایله 23 – یونو 1920 – نجی ایلده آزربایجان خالقی اؤز ملّی حکومتینی اعلان ائتدی . آزربایجان ملّی حکومتی نین پروقرامیندا :
– پادشاهچیلیغین آرادان قالدیریلماسی
– جمهوریتین برپا اولونماسی
– اؤلکه نین استعمار پنجه سیندن قورتولوشو
– آزربایجانین مختاریّتی (آزربایجانی اداره ائتمه یه اؤزوموزده لایق و قادیریک)
– سوویت اتفاقی ایله سیاسی – اقتصادی علاقه لرین یارانماسی
طلب اولونوردو.
گیلاندا میرزا کوچک خانین رهبرلیی آلتیندا «جنگل حرکاتی» باشلاندی . 5 – یونو 1920 – نجی ایلده میرزا کوچک خان » گیلان سوسیالیست جمهوروسو » اعلان ائتدی . بو حرکت سوویت اتفاقی و تخمینا بو دؤوروده یارانان ایران کمونیست پارتیاسی طرفیندن مدافعه ائدیلیردی.
خراساندا مشهور آزربایجانلی کلنل محمد تقی پسیان ین سرکرده لیگی آلتیندا 1921 – نجی ایلین آوریل آییندا عصیان باشلادی. محمد تقی خان ایرانین دموکراتیک لشمه سینی ، جمهورییتین یارادیلماسینی و انگلیس استعمارچیلارین اؤلکه –دن قؤوولماسینی طلب ائدیردی.
تورکمنستاندا ایسه 1920 – نجی ایلده ن باشلایان آزادلیق و خودمختارلیق اوغروندا کؤتله وی حرکت ، 20 – مای 1924 – نجو ایلده تورکمنستان جمهوروسونون اعلان ائدیلمه سینه سبب اولدو . عثمان آخوند تورکمنستان جمهوروسونون باشچی لیغینا سئچیلدی.
لاکین نهضت لرین ایالت سرحدلرینده محدود قالمالاری و آرالاریندا عمومی علاقه لرین اولماماسی نتیجه سینده ، مرکزی دولت (تهران امپریالیزمی) و انگلیس استعمارچیلار طرفیندن مغلوبیت لرینه سبب اولدو.
اؤزونو بئله گوجلو نمایش ائتدیرن مقاومت حرکاتی نین تاثیری آلتیندا ، انگلستان اؤز ایران سیاستینه یئنیده ن باخدی و بئله قرارا گلدی کی ، آد دا» مستقل» ایران ،او جمله دن سوویتلرین هندوستان استقامتینده مومکون اشغالچیلیق جهتلرینه (حمایه) آلتیندا اولان ایراندان داها یاخشی سپر اولا بیلر. Protekoratمجبوری ، قارشی
بو سببدن اونلار اؤزلری نین نظارتی آلتیندا اولان ایران اردوسونون باشچیسی رضا خانین حاکمیتی اله آلماسینا امکان یاراتدیلار .
14 – فوریه 1924 – نجو ایلده پارلامنت ایلک نوبه ده رضا خانین بوتون مدافعه و تهلکه سیزلیک سلاحلی قوّه لری نین کوماندانی تعین اولماسینی تصویب ائتدی و بونونلا دا اساس قانونا علاوه نین 50 – نجی مادّه سینی پؤزدو .
12 – دسامبر 1925 – نجی ایلده اساس قانونو تصویب ائده ن حقوقلو ییغیناجاق (مجلس موسسان) اساس قانونا علاوه -نین 36 ، 37 ، 38 و 40 – نجی مادّه لرینین یئنیدن یازیلماسینا سس وئردیلر. بونون نتیجه سینده رضا خانا و اونون کیشی وارثلرینه سلطنت ورثه لیک حقوقو تعیین ائدیلدی (10) .
دئمک اولار کی ، او زامان مختلف استقامتلی قوروپلاشمالار رضا خانا بؤیوک اومیدلر بسله میشدیلر. لیبرال فیکیرلی قوّه لر گؤزله ییردی کی ، او سرای حاکمیتی نی محدودلاشدیرسین و سؤلا تمایلّو میل لره یؤل وئرمه سین . جمهوریخواهلار ایسه اوندان جمهوریتین اعلان ائدیلمه سینی گؤزله ییردیلر. چونکو او تاج قویما مراسیم ایندن اوّل ایرانی جمهورویا چئویرمک و اونا پرزیدنت کیمی رهبرلیک ائتمک فیکرینده اولدوغونو بیلدیرمیشدی. دموکراتیک قوّه-لر ایسه بئله بیر اومیدله اونو مدافعه ائدیردیلر کی ؛ او اجتماعی رفورملارا مناسبتده خیر خواه اولاجاقدیر(11) . بئله- لیکله ، قاجارلار سلاسه سی رسمی اولاراق حاکمیّتدن گؤتورولموش اعلان ائدیلدی . رضا خان ، رضا شاه پهلوی کیمی 15 – دسامبر 1925 – نجی ایلده اساس قانونا آند ایچدی . 1926 – نجی ایلین آپریل آییندا او تاختا چیخدی. رضا شاه دؤورونده اساس قانون عملی اولاراق لغو ائدیلدی . پارلامنت اساس قانونون طلبلری نین ضدّینه گوجسوز بیر اورگان قالدی. او داها چوخ دکوراسیون کاراکتری داشییردی و قانون وئریجیلیک قوّه سی ده بئینمه و آمین – آمین دئمه اورگانی کیمی فورمال بیر فونکسیون اوینامالی اولدو. ناظرلره گلدیکده ، اونلار پارلامنت قارشیسیندا یوخ ، بلکه رضا شاهین قارشیسیندا مسئولیت داشییردیلار.
رضا شاه بعضی اجتماعی رفورملارا مثال اوچون : اؤلکه ده اداره سیستمی نین مدرن لشمه سینه ، نقلیّات یؤل لاری- نین تکمیل لشدیریلمه سینه و صنایع انکشافی نین آز- چوخ سرعت لندیرمه سینه ال آتدی . لاکن او غدّارلیقلا دموکراتیک دوشونجه یه صاحیب اولان انسانلارین (یازیچیلارین ، ژورنالیست لرین ، شاعرلرین) حبسه آلینماسینا و یا اؤلوملرینه سبب اولدو .
رضا شاه دؤورونده آریا و آریاپرستلیک ایدئولوژوسو(پان فارسیزم) ایله یاناشی ، آنتی تورکیزم ، آسیمیلاسیون و غیر فارس خالقلارلا دوشمنچیلیق ، حاکمیّتین رسمی سیاستینه چئوریلدی . اقتصادی آیری – سئچکی لیک لرله یاناشی ، غیر فارس خالقلارین (خصوصیله تورکلرین) وارلیغی دانیلدی و اونلارین دیل ، ادبیات ومدنیت ساحه لرینده انکشافلاری نین قاباغی آلیندی. *
رضا شاه داخیلده اونون رژیمینی مدافعه ائده بیلن اوردونون و پلیس آپاراتی نین یارادیلماسینا خصوصی اهمیت وئردی. او ، اوردونون واسطه سیله قاجارلار حاکمیتی دؤوروندن اؤلکه نین گئنیش مستقل لیک قازانمیش بؤلگه لرینی (ممالک محروسه ایران) تهرانین مرکزی نظارتی آلتینا آلماقا نائل اولدو.
17 – سپتامبر1941 – نجی ایلده رضا شاه اوغلو محمد رضا پهلوی نین خیرینه تخت – تاجدان ال چکیب و گونئی آفریقایا (یوهانیسبورگا) آپاریلدی . متّفق لر اونو ناسیونال – سوسیالیست آلمانیا سیله امکداشلیقا اتّهام ائدیردیلر.
1-Tschlinkirian, Archavir, Die wirtschaftlichen und sozialen Ursachen der persischen Revolution, Die Neue Zeit, II Bd. Nr. 33 , Stuttgart , Seite 203
– 2- باخ Nasseri, Ursachen, Verlauf und Folgen der persischen Revolution des Jahres 1906, Diss. Würzburg 1957
3- باخ Nasseri, …. Seite 22 ….
4– باخ : قاسم زاده ، حقوق اساسی ایران ، صفحه 381، تهران 1331
* – قید اولمالیدیر کی ، دین خادملری نین گوجلو تضییقی و تاثیری نتیجه سینده ، مشروطیت سیستمی نین اساس قانونوندا جدّی نقصانلار موجود اولموشدور. گؤزه چارپان نقصانلاردان بیریسی اساس قانونا علاوه نین بیرینجی و ایکینجی اصل لری اولموشدور. بیرینجی اصله گؤره شیعه اثنی عشری مملکتین» رسمی مذهبی» اعلان اولموشدور.
ایکینجی فصلیده ایسه پارلامنتده قبول اولونموش قانونلارین قطعی قبولو ، یوکسک دین خادملریندن تشکیل تاپمیش بیر هئیاتین رای ایندن آسیلی اولموشدور. بو هیات پارلامنتده قبول اولان قانونلاری «اسلام دینی نین مقدّس قایدالاری و حضرت خیرالانام صلی الله و علیه و آله و سلمین طرفیندن کئچیریلمیش قانونلارلا» مقایسه ائدیر. پارلامنتدن چیخان بیر قانون اسلامین مقدّس قایدا و قانون لارینا ضدّ اولورسا ، هیات طرفیندن ردّ اولوب و قانون کیمی تانینمیر. یوکسک دین خادملریندن تشکیل تاپان «هیاتین قراری حضرت حجت عصر عجل الله فرجه نین ظهورونا دک دئیشیلمیه جک». (بو مادّه لر ولایت فقیه و شورای نگهبان دوشونجه سی نین مشروطیت سیستمی نین اساس قانونوندا یئر آلماسی معناسینی وئریر).
5- باخ : «اساس قانونا علاوه نین» : ایران اهالی نین حقوقلاری حاققیندا 27 – نجی 60 و 67 و 8 – مادّه دن 25- نجی مادّه یه قده ر.
6. : باخHannekum , wilhelm, Persien im Spiel der Mächte, in Historische Studien, Heft 331, S. 91
* – مشروطیت انقلابی نین سلاحلی قؤلونو محو ائتمک اوچون روس و انگلیس دولتلری ، اؤزونو مشروطیت طرفداری گؤستره ن ایران حاکمیتی الیله سردار و سالار ملّی ستارخان و باقرخانی مختلف وعده لرله آلدادیب تهرانا گتیردیلر. اوّلجه دن پلانلانمیش توطئه نتیجه سینده داشناک ارمنی یپریم خانین باشچیلیق ائتدیی گوجلو سلاحلی دسته لرله ستارخانین یاشادیغی اتابک پارکینا باسقین اولور. ستارخان یارالانیر و اونون 18 سلاحداشی هلاک اولور. بو حادثه لرله یاناشی تهراندا همین پلیس باشچیسی یپریم خانین رهبرلیی آلتیندا یوخاریدا قید اولان ارتجاعی چئوریلیش باش وئریر. مجلس باغلانیر ، انجمنلر و مترقی مطبوعات قداغانلاشیر. اؤلکه نین آزادلیق و استقلالی یؤلوندا مبارزه آپاران انقلاب-چیلاری کؤکدن محو ائتمک اوچون ارتجاع هجوما باشلاییر. گیلاندا مجاهد دسته لری دارما- داغین اولور . تبریزده مقاومت آلؤوو هله سؤنمه یب 4 گون روس قؤشونلارینا قارشی دؤیوشلر گئدیر. مرکزی حکومت مجاهیدلرین خلع سلاح اولمالارینی ایسته ییر . تزار ضابط لری تبریز شهرینده حربی محکمه لر تشکیل ائدیب و یوزلرله انقلابچینی او جمله دن علی مسیونون ایکی اوغلونو ، ثقه الاسلامی ، ستارخانین کیچیک قارداشینی دار آغاجینا چکیر . آزربایجان سوسیال دموقراتلارینین رهبرلری نین ائولری ، آزربایجان ایالت انجمنی نین نین بناسی تزار مامورلاری طرفیندن پارتلادیلیر. اون مینلرله انسان ارتجاع منگنه سیندن قورتولماق اوچون دونیایا سپه لنمه یه مجبور قالیر. Spuler, B, Geschichte der İslamischen Länder, Köln 1959, 7- باخ – : ص. 142 ** – 1915 – نجی ایلده سید حسن تقی زاده آلمان حکومتی نین یاردیمی ایله خارجده یاشایان ضیالیلاری برلین شهرینه دعوت ائدیر. بو دعوتین اوزه رینده انگلستاندا یاشایان کاظم زاده ایرانشهر، فرانسا دا یاشایان محمد قزوینی ، ابراهیم پور داود ، اشرف زاده و محمد علی جمالزاده ، سویس مملکتینده یاشایان نصرالله خان جهانگیر ، سعدالله خان درویش ، مرتضی راوندی و استامبولدا یاشایان غنی زاده ، اسماعیل یکانی ، میرزا آقا ، اسماعیل نوبری و اسماعیل امیرخیزی برلین شهرینه گلیرلر. بو ضیالیلار برلین شهرینده تحصیل آلان عزت الله هدایت و رضا افشارایله بیرلیکده » ایران ملّیون کمیته سی» نین یارانماسینا قرار وئریرلر. بو کمیته نین هدفی ایراندا روس و انگلیس لره قارشی مبارزه آپارماق ایدی.
Gehrke, Ulrich, İran, Tuebingen 1975, 1558- باخ – : ص. Geyer, Dietrich, Die Sowjetunion und der İran, Tuebingen 1955, S. 79- باخ :
10- باخ اساس قانونا علاوه نین 36 و 37– نجی مادّه لرینه (بو مادّه لر دئیشیلنه قده ر آنجاق قاجار سلاسه سیندن «کیشی وارث» لری تخته صاحیب اولا بیلیردی.
: – 11 Melzig, Herbert; Reza Shah, Der Aufstieg Irans und die Großmächte; Stuttgart 1936, S.61.
*- رضا شاه دؤورونده آزربایجان خالقی حاققیندا اجرا اولونان آنتی تورکیزم سیاستی او یئره گلیب چاتدی کی ، ملّی تحقیرلرله یاناشی آزربایجان تورکجه سی رسمی – دولتی یئرلرده قداغان اعلان ائدیلدی. تهراندان آزربایجانا گؤنده ریلن معارف رئیسی (اوخو ضدّ معارف رئیسی) محسنی ، آزربایجان اوخوللاریندا تورکی دیلین قداغان اولماسی حاققیندا بئله دئدی : » هر کس که ترکی حرف میزند افسار الاغ به سر او بزنید و او را به آخور به بندید» (کیهان غزه ته سی 26/10/1324) . بوندان علاو آزربایجان اوخوللاریندا جریمه صاندیقلاری قؤیولوب و تورکی دیلینده دانیشان اوشاقلاری جریمه وئرمه یه مجبور ائتدیلر.
آزربایجان خالقی نین ان غدّار دوشمنلریندن بیریسی ده تهراندان آزربایجانین والی لیینه (استاندارلیغینا) منصوب اولان عبدالله مستوفی ایدی. مستوفی تبریز سرشماریسینا «خر شماری» دئیب و آزربایجانلیلار حاققیندا بو جمله نی تکرار ائدردی : » آزربایجانیها ترکند ، یونجه خورده و مشروطه گرفته اند . حالا نیز گاه میخورند و ایران را آباد میسازند» . (گذشته چراغ راه آینده است ، صفحه 236) .
گله جک بؤلومده ایکینجی دونیا محاربه سیندن آزادلیق باهاری دؤورونه دک سیاسی – اجتماعی حادثه لر تحلیل اولاجاق !
ایران پارلامنتاریزمی نین مسئله لری (1) / احمد یزدانی
” آذري ” کلمه سي نين ايبهامي حاقيندا قيسا نوت- عاريف كسكين
فارس ميللييت چي لري ايرانداکي آذربايجان تورک لريني تانيملاماق اوچون آذري کلمه سيني ايستيفاده ائديللر. احمد کسروي نين ” آذري يا زبان باستاني آذربايجان ” اثريني ده آذري کليمه سي نين ايستيفاده سينه تئوريک داياناق اولاراق گؤستريرلر. احمد کسروي نين ” آذري يا زبان باستاني آذربايجان ” اثرينده اؤنه سوردويو تئزيس لري داها سونرا هم اؤز مقاله لري هم ده فرقلي تاريخچي لرين چاليشمالاري چوروتولموشدور.
فارس ميلليت‌چي لري آذري کلمه سيني چوخ گئنيش و احمد کسروي نين تئزيس لريني ده آشاجاق شئکيلده ايستيفاده ائديرلر. اصلينده احمد کسرويني ده اؤز منفعت لري ايستيقامتينده تحريف ائديرلر. باشقا بير سؤزله بو گون آذري کلمه سينه يوکلنن /عطف ائديلن معنا احمد کسروي نين ” آذري يا زبان باستاني آذربايجان ” تئزيس لريندن چوخ فرق لي دير.
احمد کسروي 1921-جي ايلده « آذري يا زبان باستاني آذربايجان» آدلي اثريني نشر ائتميشدي. مؤليف بو اثرينده آذربايجان لي لارين تورک اولماديقلاريني ايره لي سورموشدور. کسروي يه گؤره آذربايجانين اسکي ديلي تورک ديل عاييله سينه منسوب دئگيل دير. آذري ديلي ايران منشالي بير ديل دير. آذري لر سلجوقلولارين ايرانا گلمه سي ايله تورک لشمه يه باشلاميشديلار. کسروي يه گؤره بو ديل آذربايجانين بعضي بؤلگه لرينده ياشاسا دا بوگون آذربايجاندا دانيشيلان ديل تورکجه دير. باشقا بير سؤزله احمد کسروي بو گون کو آذربايجاندا يايقين اولاراق دانيشيلان ديلين آذري اولماديغيني قبول ائدير. آذري ديليني آذربايجانين اسکي/باستاني ديلي کيمين تانيملايير..
احمد کسروي آذري کلمه سي ني ديل آدي کيمين ايستيفاده ائدير. احمد کسروي نين اثرلرينده آذري مفهومو ائتنيسيته و ميلت معناسيندا دئگيل. کسروي يه گؤره آذري ديلي ايران منشالي ديل دير و بو ديلي دانيشانلار ايسه آرييا نئژاد/ايرقينا منسوبدورلار.
فارس ميللييت چي لري احمد کسروي نين قوندارما تئزيس لريني بئله تحريف ائتميشلر و کسروي نين ايستيفاده ائتديگي معنانين اؤته سينده فايدالانيرلار. کسروي آذري ديليني آذربايجانين اسکي ديلي کيمين تعريف ائدير، آنجاق فارس ميللييت چي لري بوگون ده آذربايجان دا دانيشيلان ديلين آذري اولدوغونو ايديعا ائديرلر. حال بو کي، کسروي آذربايجانين بو گون کو ديليني تورکجه اولدوغونو قبول ائدير.احمد کسروي آذري کلمه سيني ديل آدي کيمين ايستيفاده ائدير، فارس ميللييت چي لري ايسه آذري کلمه سيني ائتنيسيته، ميلت و ايرق/نئژاد معناسيندا ايستيفاده ائدير.
گؤرولدويو کيمين آذري کلمه سي ني معنايا گلديگي بللي اولمايان چوخ موبهم بير مفهوما چئوريلميشدير. بو دا فارس ميللييت چي لرنين اساسي چليشکي/تناقوض لريندن بيريدير.
فارس ميللييت چي لري اؤز تئوريسيين لري نين تئزيس لريني تحريف ائدرئک کولتورل/فرهنگي فاشيست اؤزل ليک لريني آچيق شکيلده گؤسترميشدير. احمد کسروي کيمين فارس ميللييت چي تئوريسييني تحريف ائدن سياسي آخيمين حق نييت دن نه قدر محروم اولدوغو اورتادادير. بو تحريف آذري کلمه سي ني تاريخي موضوع اولماقدان چيخارتميش، آسيملاسيون واينکار سيياستي نين اؤنملي وسيله سينه چئويرميشدير.
ايشين غريب طرفي فارس ميللييت چي لرينين بو تحريفي دئگيل. چونکي اونلارين نه اولدوقلاريني بيليريک . ايراندا اؤزلريني ” دئموکرات ” اولاراق آدلانديران نيرولارين/قوووه لرين ده بو کلمه ني ايستيفاده ائتمه لري چوخ جاليبدير.
بو يازي “عاريف كسكين”ين فيس بوك صحيفه سيندن آلينيب و اؤيرنجي سيته سي طرفيندن عرب اليفباسينا كؤچورولوبدور.
“اؤلدورمه حاقی” و “محو اولسون اعدام” شوعاری – عاریف کسکین
“محو اولسون اعدام ” شوعاری اؤلدورمه حاقی‌نین مشروعلوغونو سورقولامادیغی اوچون سیاسی شوعار حدینده قالیر و ذ هنیت دییشیمینه یول آچمیر.
مارت آیینین ایکیسینده مشهد شهری‌نین وکیل آباد زیندانیندا گیزلیجه اون محبوس اعدام ائدیلیر. مشهد زیندانیندا توپلو اعدام خبری گؤستریر کی، ایران رئژیمی آدام اؤلدورمه ماشینینا/ماکیناسینا چئوریلیب. اعدام خبری‌نین اولمادیغی گون یوخ‌دور. صادیق لاریجانی قضائیه قوه‌سی‌نین (یارغی ارکی) باشقانی اولدوغوندا “شیخ صادیق قضائیه قوه‌سینی اصلاح ائدر” ادعا ائدلیردی. شیخ صادیق ایسه قضائیه قوه‌سینی رسما بیر ساللا‌خخانایا چئویردی. ایران رئژیمی 1979-دان گونوموزه قدر آدام اؤلدوره‌رک وارلیغینی سوردوردو. اؤلودورولن آداملار فقط سیاسی‌لر دئییل . چونکی ایران رئژیمی‌نین آدام اؤلدورمه سببی چوخ گئنیش و سایی‌سیزدیر.
“اؤلدورمه حاقی” و “اینسان بدنینه توخونا بیلمه حاقی” موضوعسو سیاست بیلیمی، فلسفه، پسیکولوژی، سوسیولوژی و آنتروپولوژی (اینسانشوناس‌لیق) کیمین علمی/آکادئمیک بؤلوم‌لرده جدی شکیلده آراشدیریلیر. عومومیتله کولتورلر/فرهنگ‌لر، دین‌لر، مزهب‌لر، ایدولوژی‌لر و توپلوم‌لارین تامامینین ساییلابیله‌جک بؤیوک چوخونلوغوندا اؤلدورمه حاقی مشروع قبول ائدیلیر. اؤلدورمه حاقینا قارشی عصیان حرکاتی مودرن چاغین و قرب لیبئرالیزمی‌نین محصول‌دور.
ایراندا آدام اؤلدورمه ایشی فقط دؤولت طرفیندن گرچکلشمیر. بعضی سیاسی گروه‌لار دا آدام اؤلدورور. سلاحلی موباریزنی قبول ائتمک آدام اؤلدورمه حاقی‌نین مشرولوغونو قبول ائتمک‌دیر. هله ده خالق موجاهیت‌لری، جندالله، کوموله، ایران کوردوستان دموکرات پارتی‌سی و پژاک کیمین تشکیلات‌لار آدام اؤلدورمه مشروعلوغو اساسیندا فعالیت ائدیرلر. بوتون بو گروه‌لارین آدام اؤلدورمه فعالیت‌لری، ایران ایسلام جومهوریتین‌ده کی اؤلدورمه پراتیگی ایله فرق‌لی اولسا دا، اؤلدورمه حاقی‌نین مشروعلوغو مسئله‌سینده مشترک نوقطه‌دیرلر.
ایرانداکی دین‌لر، مزهب‌لر، فیرقه‌لر، ایدئولوژی‌لر و سیاسی آخیم و تشکیلات‌لار -عومومی‌لیکده- اؤلدورمه حاقی‌نین مشروع اولدوغونا ایناینیرلار. 1979-دان گونوموزه قدر ایران رئژیمی‌نین اؤلدورمه عملینه قارشی دین آدام‌لاری‌نین (موللا‌لار) سس‌سیزلیگی، سیاسی ائلیتا‌لارین و گروه‌لارین اؤزون‌دن اولمایان‌لارین اؤلدورلمه‌سینه موخالیفت ائتممه‌سی، نورمال اینسان‌لار طرفیندن اعتراضلارین اولماماسی، بعضی زامانلاردا “اؤلدورمه مراسیمینه” تاماشچی‌لیق ائتمه‌لری و حتی بعضی اؤلدورمه‌لرین اینسان‌لارین اؤز الی ایله گرچکلشمه‌سی کیمی اؤرنک‌لر بیزه پروبلئمین قایناغی‌نین توپلوم‌لارین سوسیال، دینی، مدنی، ایدئولوژیک و سیاسی یاپی‌لاریندا (ایستروکتورلاریندا) آراشیدیرلماسی گرک‌لی‌لیگینی گؤستریر.
ایرانداکی لیبئرال – دئموکرات و اینسان حاقلاری طرفدارلاری فقط “محو اولسون اعدام” شوعاری وئریرلر. بو شوعار دوغرو اولسا دا کافی دئییل و حتی سیاسی سو – ایستیفاده‌یه ده آچیق‌دیر. “محو اولسون اعدام” شوعاری اؤلدورمه حاقی‌نین مشروعلوغونو سورقولامادیغی اوچون سیاسی شوعار حدینده قالیر و ذهنیت دییشیمینه یول آچمیر.
اعداملارين کؤکوندئن دايانديريلماسي نين يولو ” آدام اؤلدورمه حاقي نين مشرولوغونو ” سورقولاماق و بو ايستيقامتده اينسانلارين ذهنييتلريني دييشديرمه يه چاليشماقدان کئچير. آدام اؤلدورمه حاقي نين مشرولوغو دوام ائتتيگي سورجه اعدامين کؤکونو قوروتماق مومکون اولماياجاقدير. اؤلدورمه حاقيني مشرولاشديران بوتون کولتورل، ديني، مذهبي، سياسي، ايدئولوژيک، گروهي و ذهني ياپيلار/ستروکتورلار سورقولانمالي و اينسانلارين زهينلرينده ده ” اؤلدورمه حاقي مشروع دئييل ” ، ” حايات حاقي قوتسالدير ” و ” اينسان بدني توخونولمازدير ” فيکير و سؤيلملرين يرلشديريلمه سي گره کير.
قایناق : اویرنجی
یاشیل حرکتین گلیشیم سوره جی و گونئی آزربایجان – تالاس آوشار
آزربایجان میللی حرکتی قیسا بیر زامان دیلیمی ایچریسینده اینانیلماسی گوج ایشلره ایمضاسینی آتمیشدیر و یاواش یاواش آزربایجاندا تعیین ائدیجی بیر فاکتور حالینه گلمه کده دیر. آنجاق اؤلچوسوز بیر داورانیش میللی حرکتین گلیشیم آهنگینی پوزابیلر
تاریخسل اولاراق چوخ کریتیک بیر دؤنم ایچینده ییک. بؤلگه ده حیزلی گلیشمه لر بیر بیرینی ائتکیله یرک دوام ائتمکدهدیر، عرب دونیاسیندا دیکتاتور رئژیملر آرد آردا دئوریلیر و بو دا توتالیتار حاکیمیتلرین پئنجه سینده یاشایان باشقا میللتلره انرژی، هیجان و اومود وئرمکده دیر. بو اولای‌لار، یاخلاشیق 20 آی اؤنجه اعتراض حرکتلرینه تانیق اولان ایراندا دا اؤز اولوملو ائتکی‌سینی بوراخماقدا‌دیر. اولای‌لارین گئدیشاتی ایرانین دا ائر یا دا گئج داها بؤیوک اولایلارا گئبه اولاجاغی‌نین خبرچی‌سی‌دیر.
ایراندا دا یاشیل حرکت آدی آلتیندا اورتایا چیخان حرکت توتالیتار رئژیمه قارشی اولسا دا کئچن سوره ده گؤستردی کی عرب دونیاسیندا باش وئرن اولای‌لاردان فرق‌لی‌لیک عرض ائتمکدهدیر و ایرانا اؤزگو بیر تابلو ایله قارشیمیزا چیخماقدادیر. 1977 دئوریمیدن همن سونرا ایران ایسلام حاکیمیتینین ایچینده اولوشان ایکی تیره‌لیک 10 اونجو جومهور باشقانی سئچیملریله ان اوست سویه یه اولاشدی. بو سئچکیلر ایسلام رئژیمینده اوناریلماسی گوج بیر چاتلاغین اولوشماسینا ندن اولموشدور. آنایاسا قورویوجولار کونسئیی‌نین انگلینی آشابیلن رئفورمجو قانادین آدای‌لاری اسکی باشباخان موسوی و اسکی مجلیس باشقانی کروبی، موحافیظه کارلارین آدایی دؤنمین جومهور باشقانی احمدی نژاد و اسکی دئوریرم موحافیظلری باشچی سی رضایی ایله سئچیم یاریشینا گیردیلر. بو سورجده بو اولکه ده بیر ایلک یاشاندی و آدای‌لار جان‌لی تلویزیون پروگرام‌لاریندا قوزلارینی پایلاشدی. دارتیشما‌لار گئنلده چوخ سرت کئچدی. آما ایکی اساس آدای یعنی موسوی ایله احمدی نژاد آراسیندا کئچن دارتیشما‌لار ایپلری قوپاردی.
اؤزللیکله احمدی نژادین، سون اوتوز ایل ایچریسینده ایران رئژیمی‌نین ان گوجلو آکتورلاریندان اولان هاشیمی رفسنجانینی هدف آلماسی اورتامی یاخشیجا گئردی، بئله کی رفسنجانی دینی لیدئر خامینه ای یه بیر مکتوب یازا‌راق فیرتینا قوپاجاغیندان خبر وئردی. بو گرگین اورتامدا گرچکلشن سئچیمین سونوجو صبرلری داشیردی. گوزلنتیلرین ترسینه بؤیوک بیر اوی فرقیله صاندیق‌دان احمدی نژاد چیخدی، بو دا موسوی و کروبی‌نین کسکین اعتراضلارینا ندن اولدو. موسوی‌نین سئچیملر اثناسیندا سیموول اولاراق سئچدیغی یاشیل رنگ آرتیق بیر اعتراضی حرکتین آدینا چئوریله جکدی و ایسلام جومهوریتین 30 ایل تبلیغ ائتدییی رنک کابوسونا و قورخولو رویاسینا دونوشجکدی.
ایصلاحاتچی‌لار باشدا موسوی و کروبی اولاراق ساختاکارلیق قاریشدیغی گرکجه سی ایله سئچیم سونوجلارینی تانیمییا‌جاق‌لارینی آچیقلادی و سئچمنلرینی اویلارانا صاحب چیخماق ایچین میدان‌لارا چاغیردی. تهراندا و بیر نئچه فارس شهرینده یاپیلان میتینگلر رژیمین سرت تاوریلا قارشیلاندی و حکومتین تپکی سی بیر چوخ انسانین اؤلومونه و یارالانماسینا یول آچدی. مینلرجه انسان اؤزللیکله اونده گلن ایصلاحاتچی‌لار یاخالانیب حبسه آتیلا‌راق ایشکنجلره معروض قالدی. اولای‌لارین دوروق نوقطه سی 2009 عاشوراسیندا باش وئردی و موخالیفلرین تاویر و سلوگان‌لاری سرتلشرک حاکیمیتی هدف آلدی، صبری توکنن رئژیم آجیما‌سیزجا اولایلارا موداخیله ائتدی و تهران کوچه لری شیدت‌لی چاتیشما‌لارا صحنه اولدو. رئژیم یان‌لی‌لاری سینیرسیز شیدت قوللاناراق اعتراضچی‌لاری قورخوتمایا و سیندیرمه یه چالیشدی. قان‌لی بیتن عاشورا اولایلاریندان سونرا یاشیل حرکت میدان گؤستریلرینه سون وئرمک زوروندا قالدی و اولای‌لار موقتی اولاراق یاتیشدی.
بو آرادا حرکت لیدرلری بیر نئچه گؤستری چاغیری‌سینی دولتین ایزنی اولمادیغینی سبب گؤستررک ایبطال ائتدی. رئژیم بو حرکتی ائتکیسیزلشدیرمک ایچین بؤیوک حمله لر یاپدی و الینده کی بوتون اولاناقلاری قوللاناراق اعتراضلاری کنترل آلتینا آلدیغینی آشیلامایا چالیشدی. اما دولت مصلحتلرینی گؤز اؤنونده بولوندوراراق (اؤز سوزلری ایله) فیتنه باشی آدلاندیردیقلاری موسوی و کروبیه توخونمادی. رژیم، گئنیش تبلیغات آپاراراق یاشیل حرکتین بیتدییینی و آرتیق بیر تهدید اولمادیغینی توپلوما ائمپوزه ائتمیه چالیشسا دا موسوی و کروبی حرکتی جان‌لی توتماق ایچین هر بهانه ایله توپلوما مئساژ گؤندئرمه یی سوردوردو و بو حرکتین بیتمه دییینی، ترسینه بؤیودویونو ایدعا ائتدی. عرب دونیاسین‌داکی چالخانتیلار یاشیل حرکتین اوزونو یئنیدن گؤسترمه سینه و بیتمدییینی دویورماسی ایچین زمین اولوشدوردو.
لیدئرلر حرکته یئنی بیر نفس آلدیرماق و حاکمیته گؤز داغی وئرمک آماجی ایله اورتادوغو و افریقانین قوزئیینده باش وئرن اولای‌لاری بهانه ائدرک بهمن آیینین 25 اینجی گونونو عرب دونیاسین‌داکی آیاقلانما‌لارا دستک گونو اولاراق اعلان ائتدیلر. موسوی و کروبی دئولته موراجیعت ائدرک بیر میتینگ کئچیریلمه سینی طلب ائتدیلر، رد جوابی چوخ گئجیکمه سه ده گؤستری یاپیلاجاغینی دویوردولار. یاشیل سئمپاتیزان‌لاری اوزون بیر سوردن سونرا تهران کوچه لرینده یئنیدن سرت سلوگانلارلا بوی گؤستردیلر و یاشیل حرکت گئرچیینی بیر داها هر کسه خاتیرلاتمیش اولدولار. رئژیمین، اولان بیتنلری کوچومسه سه ده گرگینلیک و گوونسیزلیک پسیکولوژی‌سی ایچینده اولدوغو اینکار ائدیلمزدیر. بو اولایلارا تئپکی، موسوی و کروبینی ائشلری ایله بیرلیکده حبش ائتمک اولدو و بئله لیکله اولای‌لار کیریتیک بیر آشامایا گئچمیش اولدو.
اولای‌لارین گئدیشاتینا باخیلدیغیندا بو گون اصلاحات یان‌لی‌لاری اولاراق صحنه دن سیلینمک ایسته نن کسیم رئژیمین اومورقاسینی اولوشدوران قانادی‌دیر. دئوریمین تپه سینده اولان‌لاردان و خمینی‌نین گووندیکلریندن بوگون یالنیز خامینه ای قارشی جیبهه ده دیر. رفسنجانی، موسوی، خاتمی، کروبی و خمینی‌نین تورونلاری اؤزللیکله حسن خمینی اصلاحات جیبهه سیندن یانا‌دیرلار.
بو دا رئژیمین گؤودسینده ایصلاحاتچی‌لارین نه دنلی گوجلو اولدوق‌لاری‌نین بیر ایشارتی‌دیر. آیریجا ساییلاری میلیون‌لارا واران ناراضی کیتله بو حرکتین تابانینی اولوشدورور. بو اوزدن حرکتین بیتمه سینی گوزلمک یالنیش بیر آنلاییشدیر، آنجاق بو حرکت اؤز ایچینده چوخ چئلیشکیلری باریندیرماقدا، بو دا حرکتین سونوج آلماسینی انگلله مکده دیر. حرکتین لیدئر کادروسو ایسلام جومهوریتینه صادق‌دیر و سیستیمین دییشمه سیندن یانا تاویر قویمور. موسوی‌نین گؤستریلرده آتیلان ترس سلوگان‌لارا قارشی «جومهوری ایسلامی، نه بیر کلمه آز، نه بیر کلمه چوخ» وورغوسو دا بونو گؤسترمکده دیر. 
دولاییسیلا یاشیل حرکت لیدئر کادروسونون اولای‌لارین کنترل‌دان چیخماسین‌دان یانا اولمادیق‌لاری بیر گئرچکدیر. ایسلامی حاکیمیت اونلارین قیرمیزی چیزگی‌سی‌دیر و قولای‌لیقلا بوندان تعویض وئرمیجکلری آشیکاردیر. سادجه موحافیظه کارلارین آشیری باسقی‌سی و باریشماز توتومو اولای‌لارین یاتیشماسینا ایزین وئرمیر. حاکیمیتین یاشیل ایشیق یاخماسی ایله بو طیفین بؤیوک چوغون‌لوغو آنلاشمایا و سورون‌لارین ماسادا چؤزولمسینه سیجاق باخیرلار و بونو بیر سیرا چوخ دا آغیر اولمایان قوشول‌لار آلتیندا یاپمایا حاضیردی‌لار.
یاشیل حرکت لیدئر کادروسونون ترسینه گؤوده سینین سورونو رئژیمین بوتونویله دیر و بونو دا چوخ آچیق بیر شکیلده گؤستریلرده اورتایا قویموش‌لاردیر.
گؤستریلر » اویوم هانی» سلوگانی ایله باشلاسا دا، «اؤلوم اولسون دیکتاتورا» و «جومهوری ایرانی» سلوگانلاریلا یئر دییشدیرمیشدیر. بو اولای‌لارین دیگر بیر بویوتو دا فارس میللیتچیلیی ایله ایلگی‌لی‌دیر. پهلوی لرجه تملی آتیلان و فارس میللتی آراسیندا کؤک سالان فارس میللیتچیلییی و آریانیزم ذهنیتی، ایسلام جومهوریتی نی عربلرین ایرانداکی حاکیمئتی‌نین دوامی اولاراق گؤرمکده‌دیر. باخمییا‌راق کی ایسلام رئژیمی پهلوی لرین میراثینی مذهبی دؤن گیدیررک دئوام ائتدیرمکده دیر و فارس میللتی‌نین لهینه ایراندا یاشییان دیگر میللتلری بوتون ایلکین حاقلاریندان محروم بوراخمیشدیر، آما بو بئله فارس میللیتچیلییینی ایقنا و خوشنود ائتمه مکده دیر. باش وئرن گؤستریلرده دموکراتیک و اینسان حاقلاری ایله ایلگیلی طلبلردن چوخ ایران‌لی‌لیق دولاییسییلا فارسچی‌لیق اؤن پیلانا چیخمیشدیر. بئله کی بعضی کسیملر بو حادیثه نی فارس میللیتچیلییی‌نین دیریلیشی (رستاخیزی) اولاراق نیتلندیرمکده دیرلر.
فارس میللیتچیلییی نین یوکسلیشی ایله، حاکیمیت بو پتانسیلی اؤز لهینه چئویرسین دییه سون زامانلاردا «مکتب ایران» سؤیله مینی اؤن پیلانا چئکمه یی و بو یوللا اؤزونه مشروعیت قازانمایی هدفلمیشدیر.
یاشیل حرکتین دیگر بیر چیخمازی ایران سیاسی سینیرلاری ایچریسینده یاشییان ائتنیکلرین اؤزللیکله آزربایجان تورکلری‌نین توتومو ایله ایلیشکی‌لی‌دیر. یاشیل حرکت، ایران نوفوسونون چوخونلوغونو اولوشدوران فارس اولمایان میللتلره یؤنه‌لیک بلیرسیز بیر توتوم سرگیلمیشدیر و میللتلرین حاقلاری قونوسوندا ایقنا ائدیجی بیر آچیقلاما یاپمامیشدیر.
جومهور باشقان‌لیغی سئچکیلری آزربایجاندا اؤزللیکله آزربایجان میللی حرکتینده ده حرکتلنملری برابرینده گئتیرمیش‌دی. آدای‌لارین صلاحیتی اونایلانما‌دان اؤنجه اسکی میللت وکیلی اکبر اعلمی آدای اولدوغونو آچیقلایا‌راق، میللی حرکت ایچریسینده بیر دارتیشمانی تئتیکلمیش‌دی. اعلمی سون ایللرده اؤزللیکه خورداد آیاقلانماسین‌دان سونرا میللی حرکت ایچریسینده مقبولیت قازانیمش بیر فیگورا دؤنوشموشدور. خورداد اولای‌لاری ایله ایلگیلی مجلیسده چیخیشی و شهریارین او معروف شعرینی اوخوماسی چوخ‌لارینی هیجانلاندیرمیش و اعلمینی جدی شکیلده حیمایت ائتمه یه و اونون اطرافیندا توپلانمایا سوق ائتمیشدی. آنجاق اعلمی‌نین صلاحیتی رد اولدوق‌دان سونرا ایصلاحاتچی‌لارین آزربایجانلی اولان آدایی موسوی سئچه نه یی اوزرینده دورولموش، اونون آزربایجانلی اولماسی آزربایجاندا سئچیملری ایصلاحاتچی‌لارین لهینه چئویرجه یی گؤروشو آغیرلیق قازانمیش‌دی. اما موسوی‌نین سئچیم پروپاگانداسی سورسینده آکتیو رول آلان اسکی جومهور باشقانی خاتمی‌نین ده حاضر بولوندوغو، آزربایجانلیلاری آشاغیلایان ویدیو گؤرونتوسو و موسوی‌نین میللییتچی بیر کسیمین «آزربایجانین ایستکلری» آدی آلتیندا طلبلرینه یانیت وئرممه سی میللی حرکتین ایچریسینده موسویه قارشی اولوم‌سوز تئپکیلره ندن اولماسینا باخمییا‌راق یئنه ده موسوی آزربایجان‌لی‌لارین بیرینجی ترجیحی اولاراق گؤزوکوردو. اؤزللیکله موسوی‌نین آزربایجان‌داکی میتینگلرینده تورکجه دانیشماسی و بعضی وعدلر وئرمه سی سئچمنلرین دقتینی جلب ائده بیلمیشدی.
آزربایجان سون 100 ایلده ایران سیاسی تاریخینده اؤز آغیرلیغی و بلیرلییجی رولو ایله اون قازانمیشدیر. بو اوزدن سئچیم سونراسی تهراندا باش وئرن اولای‌لار گؤزلری آزربایجانا و اؤزللیکله تبریزه چئویردی و آزربایجانین توتومونون نه اولاجاغی هر کسین ماراقینی چکمکده ایدی. اما بو کز آزربایجان‌لی‌لاردان اومود ائدیلن و بیر چوخ‌لاری‌نین گوزله دییی تپکی گلمدی. آزربایجان میللیتی بو اولای‌لار قارشیسیندا تمکینلی داورانمایی و بو توققوشمانین طرفی اولمایاجاغی یولونو سئچمیش‌دیر. بو تاویر چوخ چئشیت‌لی سؤیلم و دوشونجه نی برابرینده گئتیردی و بو ایشده حاکمیتین الی‌نین اولدوغو، آزربایجانین مرکزدن اوزاقلاشدیغی و ایصلاحاتچی‌لارین اسکی داورانیش‌لاری اؤزللیکله آزربایجان‌لی‌لارین خورداد آیاقلانماسیندا حاکیمیت صفینده یئر آلدیق‌لاری‌نین سونوجو کیمی یوروملاندی. گونئی آزربایجان میللی حرکتینده ایسه یاشیل حرکتله ایلگیلی و آزربایجانین نئجه بیر تاویر سرگیلمه سی حاقدا بیر نئچه گؤروش اؤن پیلانا چیخمیشدیر.
تهران‌داکی اعتراضلارین همن آردین‌دان آزربایجان فئدرال دموکرات تشکیلاتی چاتی‌سی آلتیندا توپ‌لاشان و چوخون‌لوغو اسکی سول ذهنیتینی داشییان کسیم، آزربایجانین در حال بو اعتراض حرکتلرینه قاتیلماسی و یاشیل حرکته دستک اولولماسینا وورغو یاپیردی. بو گروپ گونئی آزربایجانین تک تلویزیون کانا‌لی واسطه سییله آزربایجانلیلاری قیشقیرتمایا و کوچه لره تؤکمه یه چالیشسا دا باشاری‌لی اولامادی.
بو گروپا گؤره موجادیله نین اساس هدفی ایران ایسلام رئژیمی‌دیر و ایراندا یاشییان بوتون میللتلر اؤزللیکله آزربایجانلیلار گئچمیشده اولدوغو کیمی بو حرکتین اؤن آیاغی اولمالیدیر. میللی مسئله آرخا پیلانا آتیلما‌لی و تهرانلا عینی چیزگی ایچریسینده و عینی سلوگانلارلا حرکت ائدیلمه‌لی‌دیر. اونلارا گؤره اؤنجه لیک‌لی هدف ایسلام جومهوریتینی آرادان قالدیرماق‌دیر، چونکو بوتون بدبختلیکلرین و میللی سیتمین بانی‌سی جومهوری ایسلامی‌دیر. بو انگلی آشدیقدان سونرا میللی حاق‌لار قونوسوندا تئهرانلا آنلاشما یاپیلما‌لی و آزربایجان مسئله سینی تهراندا چؤزمک لازیمدیر.
ایکینجی گؤروش یاشیل حرکته معنوی دستک وئریلمه سی، آنجاق آزربایجان‌لی‌لارین اوچونجو بیر جیبهه آچا‌راق اؤز سلوگان‌لاری ایله حرکته گئچمه سینی ساوونور.
اوچونجو گؤروش ایسه آزربایجانین گله جه یی مجهول بیر حرکتین آرخاسیجا گئتمه نین دوغرو اولمادیغینا وورغو یاپماقدادیر. بو گوروشه گوره بیز بو دعاوانین طرفی دئییلیک اونون ایچین بیزی ایلگیلندیرمز و بو اولای‌لاردان کسینلیکله اوزاق دورمالیییق، بیزیم دردیمیز یالنیز مولا رئژیمی دئییل فارس حاکم ذهنیتی و سیستئمی‌دیر و بو حرکت تامامیله آزربایجان میللی چیخارلارینا ترس بیر حرکت‌دیر. بو گروپ یاشیل حرکتین مولا حاکیمیتیندن داها تهلیکه‌لی اولدوغونو و دونیادا مشروعیتینی ایتیرمیش و چئشیت‌لی کیریزلرله بوغوشان بیر حاکیمیتی، باتی دونیاسی‌نین دسته یینی آلمیش و فارس میللیتچیلیییندن ده تعویض وئرمه ین بیر حاکمیتله دییشمه نین استراتژیک بیر ختا اولاجاغینی ساوونور.
یاشیل حرکتین ائیلملری‌نین سونا ارمه سی، آزربایجانین یاشیلا آیاق اویدورماماسی، بو حرکتده گئت گئده ایرانچی‌لیق گؤروشونون آغیر باسماسی و اؤزللیکله حرکتین میللتلر ایله ایلگیلی سسسیزلییینی قوروماسی اوچونجو گؤروش یان‌لی‌لارینی ممنون ائتمیشدیر بئله کی بو گؤروشو ساوونان‌لار بو حرکتین بیتدییینی و تهلیکه نین آتلاتیلدیغینی اؤنه سورموشلردی.
آما بهمن اولای‌لاری و یاشیل حرکتین آتاغی هر کسین یوخوسونو پوزدو و یاشیل حرکت، میللی حرکتین یئنیدن گوندمینه اوتوردو و موباحیثلر قالدیغی یئردن باشلادی.
ییرمی آی ایچریسینده باش وئرن بو اولای‌لار یاشیل حرکتین ایران سیاسی آرئناسیدا اؤنملی بیر فاکتور حالینه گلدییینی و هرکسین بو حرکتی حسابا قاتا‌راق سیاست یاپماسی گرکدیینی اورتایا قویموشدور. بو اوزدن آزربایجان میللی حرکتی ده یاشیل حرکت قارشیسیندا اؤز دوروشونو و بو اولای‌لارین هاراسیندا اولدوغونو نئتلشدیرمه‌لی‌دیر.
کئچئن بو 20 آی ایچریسینده یاشیل حرکت ایراندا یاشایان میللتلره قارشی اولان توتوموندا هئچ بیر دییشیک‌لیک یاپمامیشدیر و گون گئچدیکجه داها چوخ ایرانچی‌لیق ماهیتی قازانماقدا‌دیر. اؤزللیکله موسوی و کروبی‌نین یاخالانماسین‌دان سونرا یاشیل حرکتین ایچریسینده بو ذهنیت داها دا آغیر باسا‌جاق‌دیر. بو حرکتین دیش قولونو تامامیله فارس میللیتچیلری اولوشدورماقدا‌دیر. بو کسیمین، دئموکراسی و اینسان حاقلاری کیمی سؤیلملری یالنیزجا آراجسال اولاراق قوللاندیقلاری بیر تاکتیک‌دیر. بو حرکتین هم ایچریده هم ده دیشاریدا کی یؤنتیجیلری بو قاورام‌لاردان اولدوقجا اوزاقدیرلار و قالیبلاشمیش ایرانچی‌لیق ذهنیتلری‌نین دییشمه سی اولاناق‌سیز گؤزوکمکده‌دیر. سون گونلرده یاییم‌لانان و موسوی‌نین ده ایمضاسینی داشییان «منشور جنبش سبز» سندینده میللیتلرین حاقلاری ایله ایلگیلی سؤزده بئله اولسا قایدا دییر هئچ بیر شئی یوخ‌دور و یاشیل حرکت بو باخیم‌دان ایران ایسلام جومهوریتیندن داها گئریجی اولدوغونو اثبات ائتمیشدیر.
یاشیل حرکت موجادیله ده اوستونلوک قازانماق ایچین شوبهه‌سیز بو اعتراضی حرکتی ایران گنلینه یایماق زوروندا اولدوغونون هر حالدا فرقینده‌دیر و بو زامان دیلیمی ایچریسینده ائتنیک بؤلگلردن سوموت بیر دستک آلمادیغینی دا هرکسدن یاخشی بیلیر. اما بونا رغما توتوموندا هئچ بیر دییشیک‌لیک یاپما نیتینده اولمادیغی آشکاردیر. بونون سیرری یاشیل حرکتین لیدئر کادروسوندا ساخلی اولسا دا بیر نئچه تمل ندنی اؤنه سورمک مومکون‌دور.
بیرینجی‌سی بو توققوشما بیر چوخ یئرده سسلندییی کیمی عایله ایچی بیر سورون‌دور و ایسلامی حاکمیتین ایکی قانادی آراسیندا باش وئرمکده‌دیر.
یاشیل حرکتین لیدئر کادروسو ایران چاپیندا بیر آیاقلانما‌دان یانا دئییل‌دیر. اونلار دا ایران چاپیندا بیر آیاقلانمانین اؤزلرینین ده سونونو گتیر جه یی‌نین و جومهوری ایسلامی حاکمیتینه سون وئره جه یی‌نین فرقینده دیرلر. بو اوزدن حاکم قانادی باسقی آلتینا آلماق ایچین و حاکیمیتی یئنیدن پای‌لاشماق ایچین سینیرلی، کنترل لو آما کسکین اعتراضلاردان یانا‌دیرلار. ائتنیک بؤلگلرین بو اولایلارا قاریشماسی اولای‌لارین کنترل‌دان چیخماسینا ندن اولابیلر، اونون ایچین ائتنیک بؤلگلرین ساکیت قالماسی اونلارین دا یارارینا‌دیر.
موسوی‌نین آزربایجانلی اولماسی اصلینده یاشیل حرکتین بیر آوانتاژی‌دیر آما نه موسوی و نه یانداش‌لاری بو کارت‌دان یارارلانمادی‌لار. موسوی‌نین آزربایجان‌لی‌لارا یؤنه‌لیک بیر مئساژی بلکه دنگلری دییشتیره بیلیردی.
دیگر یاندان یاشیل حرکتین اؤزللیکله موسوی‌نین میللیتلر مسئله سی اوزرینده دورماسی ائتنیک میللیتچیلییین گوجلنمه سینه و بورا‌داکی حرکتلره مشروعیت قازان‌دیرماسی آنلامینا گلمکده‌دیر کی یاشیل حرکت بونون گله جکده نه لره مال اولاجاغینی کسدیرمیشدیر.
یاشیل حرکتین اورتایا قویدوغو بو تاویری، آزربایجان میللی حرکتینده کی یاشیل حرکتله بوتونلشمه تئزینی چوروتموشدور و بو گؤروش آزربایجانین چیخارلارینا ترس اولدوغو ایچین میللی حرکت ایچینده مقبولیت قازانمامیشدیر و بونلارین چابا‌لاری گئچن سوره ده آزربایجاندا کوچوک چاپ‌لی بیر ائیلمی بئله گرچکلشتیرمه یه یئتمه میشدیر.
اوچونجو بیر جیبهه نین یارادیلماسی یاخلاشیمینا گلدیکده بو، میللی حرکتین چوخ بؤیوک بیر ریسکین آلتینا گیرمه سی دئمک‌دیر. بورادا هر شئیدن اؤنجه آزربایجان میللی حرکتی‌نین پتانسیل گوجونو یاخشی بیلمه میز گرکیر.
یاشیل حرکتله آزربایجان میللی حرکتینی قارشیلاشدیرمایا باشلادیغیمیز زامان اورتایا چیخان تابلو هاردا اولدوغوموزو گؤسترمه یه کفایت ائدیر . یاشیل حرکتین هم ایچریده و هم دیشاریدا چوخ دنه ییم‌لی، گوجلو بیر کادروسو واردیر. سیستماتیک، آکتیف، دینامیک، بیر تشکیلاتی یاپییا، چوخ حیاتی اؤنم داشییان دیش دسته گه و اؤزللیکله لیدئر نیته لییی داشییان دنه ییم‌لی شخصلره صاحب‌دیر.
آزربایجان میللی حرکتی ایسه تاریخی شرطلردن دولایی بونلارین هامیسیندان بؤیوک اؤلچوده یوخسون‌دور. بو دا میللی حرکتین مانئورا ایمکان‌لارینی بؤیوک اؤلچوده دارالدیب قیسیتلاماقدا‌دیر. بونلاری سؤیله مک گونئی آزربایجان میللی حرکتینی کوچومسمک آنلامینا گلمز، آزربایجان میللی حرکتی قیسا بیر تاریخی دیلیم ایچریسینده اینانیلماسی گوج ایشلره ایمضاسینی آتمیشدیر و یاواش یاواش آزربایجاندا تعیین ائدیجی بیر فاکتور حالینه گئلمکده دیر. اؤلچوسوز بیر داورانیش میللی حرکتین گلیشیم آهنگینی پوزابیلر. بئله بیر حرکته قالخیشما‌دان اونجه بعضی سورولارا یانیت بولمامیز لازیمدیر:
آزربایجان میللی حرکتی بو آشامادا توپلومو میللی هدفلر دوغرولتوسوندا سفربر ائدجک ملزمه یه صاحیب می‌دیر؟
میللی حرکتین توپلومسال بیر حرکتی شکیللندیرمه، میللی پتانسیلی حرکته کئچیرمه و اعتراضلاری سوردوره بیلمه قابیلیتی و گوجو وارمی؟
بو سورولارین یانیتینی آلماق و حرکتین گوجونو و توپلوم ایچینده کی ائتکی‌سینی اؤلچمک ایچین، میللی حرکت، الینده اولان بوتون واسیطه لری (تلویزیون، اینترنت، شبنامه یایما و.س) قوللاناراق میللی سیتئمه قارشی اینسان‌لاری بیر گئجه (اؤرنه یین 12 فروردین ایران آنایاساسینین قبول اولدوغو گون) ساعت 22:00 دا اعتراض علامتی اولاراق بیر نئچه دقیقه لیینه ائولری‌نین ایشیق‌لارینی سؤندورمه یه و یا یاشاسین آزربایجان سلوگانی آتمایا دعوت ائده بیلر و بئله لیکله گوجو نو ده تست ائتمیش اولور.
گونئی آزربایجاندا میللیتچی‌لیک و میللی سؤیلم‌لرین، یایغین بیر حال آلمیشسا دا توپلوم ایچریسینده قورومساللاشمادیغی بیر گرچک‌دیر. حرکتین قورومساللاشمادیغی ایچین قایما اولاسیلیغی چوخ یوکسکدیر. ایشین ان قورخولو یانی حرکتین اؤزللیکله تبریزده اعتراضی حرکتلری تئتیکله مه سی (مثلا تراکتور تاکیمی یاریش‌لاری‌نین بیتیمینده و طرفدارلارین ائوه دؤنوش سیراسیندا) و هر شئیین کنترل‌دان چیخماسی‌دیر. آزربایجانین مرکزله باغلاری یئترینجه قوپمادیغی ایچین یاشیل حرکتله بیر یئرده بیر آرایا گلمه و حرکتین یؤنونون دییشمه احتیمالی موجودور. آزربایجان‌لی‌لارین بیر قیسمی‌نین اؤزللیکله گوج مرکزیمیز اولان تبریزده آیاقلاری یاشیل حرکتله اولماسا دا بو حرکته سمپاتی دویمالاری دانیلمازدیر. نه اولورسا اولسون یاشیل حرکت، آزربایجانلیلاری دا بیخدیرمیش آجیما‌سیز بیر دیکتوتورلوغا قارشی‌دیر. بو دا آزربایجانلیلاری قیشقیرتدیغیمیز حالدا مورکب بیر اورتامین یارانماسینا ندن اولابیله جک و آزربایجان‌لی‌لارین قارشی قارشییا گلمه سینه یول آچابیله جکدیر.
بیر عصره یاخین‌دیر کی آزربایجان، مرکزچی قوولرله ایش بیرلییی ایچینده و بیر چوخ حرکت و دئوریمین اؤن آیاغی اولموشدور. اما سونوجدا آزربایجانا خسران‌دان باشقا هئچ بیر شئی گئتیرمه میشدیر. آزربایجانی یئنیدن تهران مسلخینه گؤتورمک، اؤزللیکله هئچ بیر گوونجه اولمادان گؤتورمک آغیر بیر مسولیت طلب ائدیر. بیز مین ایللیک بیر فاجیعه نین آلتین‌دان قالخماقداییق . آزربایجان یاواش یاواش مرکزله باغلارینی قیرماقدا‌دیر و بونو ان چوخ ایسته ین و تبلیغ ائدن آزربایجان میللی حرکتی اولموشدور. آزربایجان میللتی‌نین بو تاویری ندن قایناق‌لانیرسا قایناقلانسین آزربایجان میللی حرکتی ایچین بیر شانس سونماقدا‌دیر و اونو آزربایجاندا باشات و بیرینجیل گوج حالینه گئتیرمه کده دیر. آزربایجانین بو ائیلملره سوروکلنمه سی میللی حرکتین ضررینه یول آچابیلیر. حرکتین باش وئرن اولایلارا قاتیلماماسی دیکتاتورلوق‌دان یانا اولماق آنلامینا گئلمز، ساده جه آزربایجان میللی منفعتلرینی گؤز اؤنونه آلا‌راق یاپیلان ترجیح‌دیر. آزربایجان میللی حرکتی زاتا بوگونکو حاکمیتله ایللردیر موجادیله ائتمه کده و بونون بدلینی اوده مکده دیر. بیز کیمسه یه بیر شئی اثبات ائتمک زوروندا دئییلیک. ایرانین چاغداش تاریخینده دفعه لرجه تانیق اولدوغوموز کیمی مرکزی دئولتین چؤکوشو ائتنیکلرین آیاقلانماسینا و اؤز میللی سینیرلاری اطرافیندا بیرلشمه سینه ندن اولموشدور. انرژیمیزی یارین‌لارا ساخلامالییق. آزربایجان میللتی‌نین دوروشونا، جمعی شعورونا و ایرادسینه سایغی دویمالیییق.
تهران بیلیم یوردلارینین تورک اؤيرنجيلري نين يئني ايل موناسيبتينه بيلديريسي: «گوج بيرليکده دير…»
Tehran bilimyurdlarının Türk öyrəncilərinin yeni il münasibətinə bildirisi: “Güc Birlikdədir”
تهران بیلیم یوردلارینین تورک اؤيرنجيلري نين يئني ايل موناسيبتينه بيلديريسي: «گوج بيرليکده دير…»
سون زامانلاردا اورتادوغودا باش وئرن حاديثه لر و بو بؤلگه ده دئموکراسي اوغروندا اعتيراضلارين موثبت شکيلده سونوجلانماسي، بؤلگه ده کي دئموکراتيک حرکتلره بير اؤرنک اولاراق گؤرونمکده دير. يقين کي بو حرکتلرين دوزگون سونوجا وارماسيندا، ايجتيماعيي گوجلرين بير يؤنده اولماسی ان ائتکين عاميل ساييلا بيلر. گونئي آذربايجان ميللي حرکتي ده بير دئموکراتيک حرکت اولاراق بو دييشيکليکلردن ائتکيلنمکده دير.
آيريجا ميللي حرکتين زامان سورجينده گليشيمي و يئتيشکينليگي، چئشيتلي حاديثه لره اؤز منفعتلري اساسيندا توتومو و داورانيشي، بير سيرا سياسي آخينلارين خوشونا گلمه ييب و اونلاري ميللي حرکتين گوجونو اؤز منفعتلري يؤنونده قوللانماغا ماراقلانديريب.
بو اولايلار و ياخين گله جکده بونلارا بنزر اوز وئره بيله جک اولايلارين احتيمالي گونئي آزربايجانين دورمونو داها دا حساسلاشديرير. بو حساس دورومدا بؤلگه دييشيکليکلري قارشيسيندا آذربايجانين سون درجه حاضيرليليغي گرَکير. ميللتيميزين چيخارلاريني قوروماق اوچون بو حاضيرليليغين يارانماسيندا، ميللي حرکت و ميللي فعاللار اَن آغير گؤره وي داشيييرلار. بو اؤنملي گؤره وي يئرينه يئتيرمک اوچون ميللي فعاللارين داها آرتيق ايش بيرليک ايچريسينده بولونمالاري لازيمدير. آتا-بابالاريميز دئميشکن: «گوج بيرليکده دير…»
بو گئرچه يه ايناناراق بيز تهران بيليم يوردلاري نين تورک اؤيرنجيلري بو آماجا نايل اولماق يؤنونده 1390 ايليني «ميللي بيرليک ايلي» آدلانديريلماسيني اؤنريريک. بو بيرليک تکجه، پلوراليزم (چوخونلولوق) و اورتاق ديرلره سؤيکنه رک حاياتا کئچيريله بيلر. طبيعي کي اولوملو و قاپساملي بير بيرليگين يارانماسي هر شئي دن اؤنجه بحث و ديالوق فضاسينین يارانماسيندان کئچير. بئله کي موختليف باخيشلارين سؤيله نيلمه سي نين آرديندان ايسته نيلن بيرليگين محورلري بليرلنه بيلر.
بئله ليکله يئني ايل موناسيبتي ايله بوتون آذربايجان ميللتيني تبريک ائده رک ميللي چاليشقانلار، قروپلار و تشکيلاتلاري بيرليک سورونونا داها آرتيق اؤنم وئرمه لريني و بو مسئله نی ايلک اؤنجه ليکلرينده يئرلشديرمه لريني اوموروق.
تهران، امیرکبیر، علم و صنعت ، شهید بهشتی، صنعتی شریف، خواجه نصیر، تربیت مدرس و آزاد بیلیم یوردلارینین تورک اؤیرنجی لری
Tehran bilimyurdlarının Türk öyrəncilərinin yeni il münasibətinə bildirisi: “Güc Birlikdədir”
Son zamanlarda Ortadoğuda baş verən hadisələr və bu bölgədə demokrasi uğrunda etirazların müsbət şəkildə sonuclanması, bölgədəki demokratik hərəkətlərə bir örnək olaraq görünməkdədir. Yəqin ki bu hərkətlərin düzgün sonuca varmasında, ictimaii güclərin bir yöndə olması ən etkin amil sayıla bilər. Güney Azərbaycan milli hərəkəti də bir demokratik hərəkət olaraq bu dəyişikliklərdən etkilənməkdədir.
Ayrıca milli hərəkətin zaman sürəcində gəlişimi və yetişkinliyi, çeşitli hadisələrə öz mənfəətləri əsasında tutumu və davranışı, bir sıra siyasi axınların xoşuna gəlməyib və onları milli hərəkətin gücünü öz mənfəətləri yönündə qullanmağa maraqlandırıb.
Bu olaylar və yaxın gələcəkdə bunlara bənzər üz verə biləcək olayların ehtimalı Güney Aəzrbaycanın durmunu daha da həssaslaşdırır. Bu həssas durumda bölgə dəyişiklikləri qarşısında Azərbaycanın son dərəcə hazırlılığı gərəkir. Millətimizin çıxarlarını qorumaq üçün bu hazırlılığın yaranmasında, milli hərəkət və milli fəallar ən ağır görəvi daşıyırlar. Bu önəmli görəvi yerinə yetirmək üçün milli fəalların daha artıq işbirlik içərisində bulunmaları lazimdir. Ata-babalarımız demişkən: “Güc Birlikdədir…”
Bu gerçəyə inanaraq biz Tehran bilimyurdlarının Türk öyrənciləri bu amaca nail olmaq yönündə 1390 ilini “Milli Birlik İli” adlandırılmasını önəririk.
Bu birlik təkcə, plüralizm (çoxunluluq) və ortaq dəyərlərə söykənərək hayata keçirilə bilər. Təbii ki Olumlu və qapsamlı bir birliyin yaranması hər şeydən öncə bəhs və dialoq fəzasının yaranmasından keçir. Belə ki müxtəlif baxışların söylənilməsinin ardından istənilən birliyin mehvərləri bəlirlənə bilər.
Beləliklə yeni il münasibəti ilə bütün Azərbaycan millətini təbrik edərək milli çalışqanlar, qruplar və təşkilatları birlik sorununa daha artıq önəm vermələrini və bu məsələni ilk öncəliklərində yerləşdirmələrini umuruq.
Tehran, Əmirkəbir, Elmosənət, Şərif, Xacənəsir, Şəhid Beheşti, Tərbiyət Müdərris və Azad bilimyurdlarının Türk öyrənciləri
İslam və qadın / اسلام و زن
İslamda qadın qonusu digər sorunlarla iç-içədir. Bu yazıda siyasi və ictimai açıdan islam mövzusu ələ alınmışdır. İslamda qadınlarla ilgili ayrımcılıq ümumi İslam ayrımcılıq düzəninin bir parçasıdır. Bu məqalə 8 mart 2011-ci il Qadınlar Günü münasibəti ilə hazırlanmışdır.
5. Modern çağda hərəmsəralıq çətinliklərlə qarşılaşmışdır. Bəzən tacir müsəlmanlar hərəmsərasına bir əşya kimi artıra bilməyəcək qadınlara meyllənirlər. Çünkü modern çağ qadını dəyişdirmiş, qadına iqtisadi haqlar tanımış və cəsarət vermişdir. Bu üzdən də modern çağ müsəlmanların seksual fantastikalarını böhranə soxmuşdur. Tacir müsəlmanın filmlərdə gördüyü qadınlar ona təslim olmur. Müsəlman bir kişi modern qadının öhdəsindən gələ bilmir və bir müsəlman üçün bundan aşağılayıcı bir şey yoxdur. Müsəlmanın çağdaşlığa və modernitəyə nifrəti də burdan qaynaqlanır. Müsəlmanın iddia etdiyi “dini dəyərlərimizi batı ortadan qaldırır” sorun da budur. Çünkü ortadan qaldırılan onların seksual fantaziyalarıdır. İdial müsəlman kişi tipi sadism xəstəliyinə mübtəladır. Onun modernizm düşməni olması sadism xəstəliyindən qaynaqlanır. İslam şəhərləri qadınlar üçün güvənsiz şəhərlərdir. Dünyanın heç bir yerində Tehranda və Qahirdə olduğu qədər qadınlara barmaq edilmir, aşağılayıcı atmaca sözlər deyilmir. Qadın sürəkli savunma durumunda olmalıdır. Hicab və sadism fenomənlərini bir-birlərini yaşadan xəstəlik kimi görmək gərəkir. Hicab məsələsinin köklü çözümü müsəlman kişisinin tarixi bilincaltından sadism xəstəliyini çıxarmaq və müalicə etməklə mümkün olar.İran kişisinin problemi əski dini seksual fantaziyaları bərpa etməklə çözülmədi. Şəhvət topologiyası (şəhvət məkanı) əski sünnətlə bərpa edilmədi və qadınlar təslim olmadılar. İslam İnqilabı bu baxımdan məğlub oldu. İslami seks modern erotizmin yerinə keçə bilmədi. Bu üzdən də İslam toplumlarında böyük sosial psixoloji problemlər ortaya çıxdı. Bu problemlər müsəlmanların aqressiv və öldürücü davranışlarının qaynağına dönüşdü.
7. Kişi mərkəzli sadism İslam ölkələrində yeni bir xəstəlik deyildir. Bunun ifşa edilməsini sağlayan modern çağın gəlişmələridir. İslam əxlaq düzəninin böhrana girməsi ilə bir yerdə modern çağın insan haqları anlayışı İslam ölkələrindəki bu sosial xəstəliyi ifşa etmişdir. İslam tarixindəki komplekslər gözlər önünə sərilmişdir. Qadın mövzusu önəmli bir sorun olaraq İslam ölkələrində davam etməklə yanaşı, həm siyasi bir sorun halına gəlmişdir və qadınlar dinçi iqtidarlarla hesablaşmaq istəyirlər. Dünyada İslam əxlaqının aşağıalayıcı basqılarına görə deyil, sərbəstcə öz vicdanlarına sahib olaraq yaşamaq istəməkdədirlər. İranda iqtidarın strukturu ayrımcılıq əsasındadır. Bu ayrımcılıq fəqihləri daha üstün görməkdə. Müsəlman olmayanın haqqı yoxdur. Şiə sünnidən üstündür. Müsəlman ateistdən üstündür. Kişi qadından üstündür. Bu ayrımcılıq daha öncədən mövcud olan digər islami ayrımcılıqlarla birləşib bir orqanizasion oluşdurmuşlar. Bu ayrımcılığı ortadan qaldırmanın yolu sekularizasion və dinin siyasətdən ayrılmasıdır. Bəlkə siyasi bir dəyişim sonucunda iqtidar fəqihlərdən (mollalardan) başqalarına devr edə bilər, ancaq bu, dinin dövlət işlərindən uzaqlaşması anlamına gəlməz. Necə ki, bir çox islam ölkələrində iqtidar olanlar fəqihlər deyillər, ancaq dini iqtidar hakimdir. İslami ayrımcılıqların ortadan qaldırılmasının tək yolu İslamın siyasətin dışında qalması ilə mümkün ola bilər. Yalnız sekular bir düzəndə qadınlarla ilgili bütün islamı yasalar ləğv edilər bilər. Yalnız islami yasaların ortadan qaldırlması ilə eşitlikdən və insan haqlarından danışmaq mümkün ola bilər. Qadın-kişi bərabərliyi, ancaq sekular bir sistemdə mümkün ola bilər. İslam tarixi ən parlaq dönəmlərində bilə, qadını əşya və mülk kimi görmüşdür.
8. İslam üzərinə yeni açıqlamalarla İslamdakı ayrımcılığı ortadan qaldırmaq istəyən yeni düşünürlər də vardır. Bunların bu basqıcı tarix qarşısında müvəffəq olacaqları kəsin deyildir. İslamda reformdan yana olaraq bu sorunu çözmək istəyən aydınlar da günümüzdə bir şeylər yazmaqdadırlar. Onların dini mətnləri azadca təfsir edib açıqlamaları üçün İslam ölkələrindəki qorxunc senzura ortadan qaldırılmalıdır. Bu da dinin dövlət işlərindən tam olaraq uzaqlaşmasını icab edər. Dinin siyasətin dışında qalması ilə bu senzura ortadan qaldırıla bilər. Bu üzdən də dinin rasional anlaşılması üçün də sekularizasiona ehtiyac var. Bir insan həm mömin, həm də özgürlükçü ola bilər. Onun dünyanı necə anlayıb açıqlaması özünü ilgiləndirən bir qonudur. Həqiqət başqa mövzu və bir yerdə barışçıl yaşaya bilmək isə, tamam başqa mövzudur. Son 30 ildə İran toplumu dərindən dəyişmişdir. Dindar kəsimin içindən də dinə qarşı üsyan səsləri yüksəlməkdədir. Onlar bilə, qadına bərabər haq tanınmasından yanadırlar. Həm qadınlar, həm də kişilər dəyişmişlər. İnsan haqlarını bu şəriət tarixinə qarşı savunmaq üçün uyğun toplumsal zəmin oluşmuşdur.
9. Siyasi sekularizasion qadın sorunlarını çözmək üçün dönüm nöqtəsidir. Yeni sekular düzəndə atanın, ərin və oğlanın ailənin mərkəzində durması önlənməlidir. Bu üzdən qadın məsələsinin çözümü sosial təminatın bərqərar olması ilə mümkündür. Yəni çörək, iş və ev sorunları kimi. Bu sorunların çözümündə qadına bağımsız insan kimi baxmaq gərəkir. Bu bağımsız baxışı da siyasi və hüquqi sekularizasion sağlaya bilər. İnkişaf və ədalət, cinsi ayrımcılığı ortadan qaldırmanın təməl məsələsidir
qaynaq:
About
Azərbaycan Demokrasi Ocağı milli haqlarımızı savunaraq, hərəkətimizin teorik alt yapısını gücləndirərək demokratikləşmə sürəcində olumlu qatqı sağlamağa çalışır.
کانون دمکراسی آزربایجان در راستای ترویج فرهنگ گفتگو و تلاش در جهت بالا بردن وجه دمکراتیک در گفتمان حرکت ملی و دفاع از حقوق ملی ترکان آزربایجان و سایر مناطق ترک نشین ایران فعالیت می نماید.
کانون دمکراسی آزربایجان در فیس بوک
BBC- استقرار تسلیحات هسته‌ای روسیه در بلاروس؛ ناتو: محکوم می‌کنیم اما سیاست‌مان را تغییر نمیدهیمناتو «سخن‌پراکنی‌های خطرناک» و «غیر مسئولانه» روسیه را پس از تصمیم ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه برای استقرار تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی در بلاروس محکوم کرد. ناتو گفت وضعیت را «از نزدیک زیر نظر دارد» اما نشانه‌ای در دست نیست که روسیه در صدد تعییر موضع هسته‌ایش باشد از این رو ناتو هم فعلا تغییری در استراتژی هسته‌ایش را ضروری نمی‌بیند. […]
- جهان خودرو؛ تولید یک شاسی‌بلند آمریکایی با فن‌آوری آلمانیاین هفته در جهان خودرو: اولین شاسی‌بلند الکتریکی فورد ویژه بازار اروپا، توقف تولید یکی از مشهورترین ماشین‌های آمریکایی، رونمایی از یک شاسی‌بلند جدید توسط کیا و اعتراض خودروسازان و برخی کشورهای اروپایی به قوانین کاهش آلودگی هوا. […]
- تنش ایران و آمریکا در سوریه؛ تهران حمله آمریکا را محکوم کرد؛ دمشق: به «اشغال» آمریکا پایان میدهیموزارت خارجه سوریه یکشنبه حملات آمریکا در خاک این کشور را محکوم کرد و گفت واشنگتن در مورد آنچه هدف قرار گرفته بود، دروغ می‌گوید. اکنون سوریه اعلام کرد که دولت این کشور خود را متعهد می‌داند که به «اشغال» خاکش به دست آمریکا پایان دهد. همزمان ایران حملات هوایی آمریکا در شب گذشته را محکوم کرد. گفته می‌شود در این حملات ۱۹ نفر از نیروهای مورد حمایت ایران کشته شدند. […]
- رادیو فارسی بی‌بی‌سی تعطیل شدبا آخرین برنامه چشم‌انداز بامدادی، پس از نزدیک به ۸۳ سال پخش برنامه‌های رادیو فارسی بی‌بی‌سی متوقف شد. در روز ۷ دی ماه سال ۱۳۱۹ شمسی (۲۸ دسامبر ۱۹۴۰ میلادی) بخش فارسی رادیو بی‌بی‌سی رسما آغاز به کار کرد و یکشنبه ششم فروردین (۲۶ مارس ۲۰۲۳ میلادی) به کار خود پایان داد. […]
- سردرگمی در مورد ساعت رسمی لبنان؛ دولت جلو کشیدن ساعت را برای «یک ساعت زودتر افطار کردن» به تعویق انداختبه دنبال اختلاف بین مقام‌های مذهبی و سیاسی لبنان در مورد این که چه زمانی ساعت رسمی کشور یک ساعت جلو کشیده شود، مردم این کشور احتمالا دو زمان متفاوت را تجربه خواهند کرد.
- استقرار تسلیحات هسته‌ای روسیه در بلاروس؛ ناتو: محکوم می‌کنیم اما سیاست‌مان را تغییر نمی‌دهیم
- جان آزربایجان تلویزیونو
- خطایی رخ داد! احتمالا خوراک از کار افتاده. بعدا دوباره تلاش کنید.
- ایواز طاها
- خطایی رخ داد! احتمالا خوراک از کار افتاده. بعدا دوباره تلاش کنید.
- GÜNAZ – گوناز
- خطایی رخ داد! احتمالا خوراک از کار افتاده. بعدا دوباره تلاش کنید.
- زمانه
- پناهجویان در بلژیک: در محاصره پلیس، آواره خیابانهابه گزارش رسانه‌های بلژیک، دولت این کشور در طول سال ۲۰۲۲ بیش از هشت هزار بار از سوی دادگاه فدارال و بیش از هزار بار از سوی دادگاه اروپایی حقوق بشر، به دلیل نقض حقوق پناهجویان محکوم شده است.
- جمعی از معلمان سقز و زیویه در اداره آموزش پرورش سقز نسبت به تداوم بازداشت سلیمان عبدی، معلم بازداشتی اعتراض کردندبنا بر گزارش منتشر شده از سوی شورای هماهنگی تشکل‌های صنفی معلمان، روز یکشنبه ششم فرودین‌ماه ۱۴۰۱، جمعی از معلمان سقز و زیویه در پیگیری وضعیت سلیمان عبدی، معلم بازداشتی با حضور در اداره آموزش و پرورش این شهر و در دست گرفتن تصاویری از این معلم دست به تجمع اعتراضی زدند. انجمن صنفی معلمان کردستان، در حمایت از همکار بازداشتی خود اعلام کرده است: «این انجمن بار دیگ […]
- عضو کمیسیون فرهنگی مجلس اعلام کرد لایحه‌ای برای وضع مجازات‌های سنگین علیه زنان «بی‌حجاب» اعم از جریمه مالی تا ۳ میلیارد تومان، ابطال گواهینامه و پاسپورت و قطع دسترسی به اینترنت، در مجلس طرح خواهد شدحسین جلالی، از اعضای کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی و نماینده رفسنجان و انار روز یکشنبه در یک نشست خبری در شهرستان انار از طرح لایحه جدید برای وضع مجازات‌های سنگین علیه زنان معترض به حجاب اجباری خبر داد. به گفته او این لایحه طی ۳۰۰ جلسه با شورای انقلاب فرهنگی و شورای امنیت ملی «نهایی شده است» و به تأیید علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی و مقام‌های قوه قضائی […]
- تهدید و فشار بر خانواده‌های جان‌باختگان خیزش «ژن، ژیان ئازادی» در مهاباد از سوی اداره اطلاعات این شهرآژانس خبری کُردپا گزارش کرده که اداره اطلاعات مهاباد خانواده کشته‌شدگان خیزش سراسری «زن، زندگی، آزادی» را از طریق تماس تلفنی تهدید به بازداشت و مسدود کردن حساب‌های شخصی آن‌ها در فضای مجازی کرده است. مهاباد در جریان خیزش انقلابی «ژن، ژیان، ئازادی» یکی از کانون‌های مهم اعتراضات مردمی در ایران بود که علی‌رغم سرکوب وسیع از سوی نیروهای سرکوبگر تا هفته‌ها ادامه یا […]
- پناهجویان در بلژیک: در محاصره پلیس، آواره خیابان‌ها
- دوشرگه
- خطایی رخ داد! احتمالا خوراک از کار افتاده. بعدا دوباره تلاش کنید.
- BTN بیزیم تبریز
- خطایی رخ داد! احتمالا خوراک از کار افتاده. بعدا دوباره تلاش کنید.
فیس بوک ادمین
کانون دمکراسی آزربايجان 