دانیشیق- 15 / آزربایجان دموکراسی اوجاغی نین تالاس آوشار ایله اوزه ل دانیشیغی
آزربایجان، گونئی آزربایجان میللی حرکتینین خئیرینه بیر گئچیش سوره جی ایچریسینده دیر . بو سورج آزربایجاندا یاپیسال بیر دئییشیمی برابرینده گتیرجکدیر
آزربایجان دموکراسی اوجاغی: میللی حرکت نه زامانا قدر ایراندا اولوب- بیتن‌لر حاقیندا سوکوت ائده‌جک؟ میللی فعال‌لارین سوکوتو اونلاری توپلومون مرجع طیفی دورومون‌دان آییرماغا زمین یاراتمازمی؟ ایراندا اولان باشقا حرکتلر ایله اینتیقادی بیر دیالوگون قورولماسی بیزیم میللی چیخارلاریمیز اوغروندا اولا بیلر یوخسا او حرکت‌لرین ایچینده اریمک تهلوکه‌سی وار؟ و …. بونا بنزر باشقا سورولاریمیزین جاوابینی سیاسی آراشدیریجی سایین تالاس آوشار دان سوروشموشوق، سایغی دیر دوشونورلریمیزین امکداش‌لیغی ایله بو مباحیثه‌لرین گئنیشلنمه‌سی و بو مباحیثه‌لرین ایچین‌دن میللی منافعیمیز اوغروندا دوغرو بیر یول خریطه‌سی‌نین ایپ اوجلاری‌نین چیخماسینی آرزو ائدیریک.
ایندی نه ائتمه لیییک؟
شوبهه سیز کی ایران سیاسی سینیرلاری ایچریسینده باش وئرن اولایلار، بیزی ده بو جوغرافیانین ایچینده اولدوغوموز ایچین ایلگیلندیرمکده دیر. ایران حاکیمیتی‌نین اؤزللیکله سون ایکی ایلده درین بیر بحران لا بوغوشدوغونا شاهیدیک. ایراندا اولایلارین هارایا گئده جه یینی میللی حرکت کسدیرمه‌لی و اونا گؤره تاویرینی آلما‌لی‌دیر.
دارتیشما‌لار سونوجو دوشونجه لری اورتایا قویوپ اورتاق بیر قرارا گلمک، دوغرو حرکت چیزگی‌سینی تاپیب و اورتاق چؤزومه اولاشمایی قولایلاشدیرماق، آزربایجان میللی منفعتلری یولوندا موشترک حرکت ائتمه ایمکانینی دوغورا بیلر. بو آچیدان آزربایجان دموکراسی اوجاغی‌نین دارتیشما‌لارا زمین یاراتماسی تقدیره لاییق‌دیر.
سورونوزا گلینجه، آزربایجان میللی حرکتی اؤز ایلکلرینه دایانا‌راق استراتژی‌سینی بلیرلمه لیدیر. حرکت هر شئیدن اؤنجه آزربایجانین میللی منفعتلرینی گؤز اؤنونده بولوندورما‌لی و آددیم‌لارینی بو هدف دوغرولتوسوندا آتما‌لی‌دیر. باشقا اؤنملی بیر مسئله ده بو کی میللی حرکت اؤز گوجونو دوغرو تثبیت ائتمه لی، گوجو و ایمکان‌لاری داخیلینده یول آلمایی پیلانلاما‌لی‌دیر. خورداد اولایلاری بیزی یانیلتماما‌لی، او بیر استثنا‌دیر و اولوشماسیندا میللی دویغولارین یانیندا باشقا بیر چوخ فاکتورون دا اؤنملی رول اوینادیغینی اونوتمامالیییق. خورداد اولایلاریندان سونرا میللی حرکت ده اؤزونو گؤسترمک ایچین تشبوثده بولونموش اما ایسته نن یانیتی آلامادیغینی سؤیلمه میز مومکون‌دور. بو چابا‌لارین ان اؤنملی‌سی اورمو گؤلونون قورماسی ایله ایلگی‌لی اعتراض چاغیری‌لاری اولموشدور. اما اومولان سونوج آلینمامیشدیر. آزربایجان میللی حرکتینین گوجونو آبارتماماق لازیم، بو بیزی یانلیش موحاسیبلره سوروکلییه بیلر. آزربایجاندا گئنیش چاپدا بیر اعتراض حرکتینی باشلاتماق، بو حرکته رهبرلیک ائتمک، اونو سوردورمک، باشقا گوجلره قارشی قوروماق و آخیشی‌نین دئییشمه مه سینی ساغلاماق میللی حرکتین بوگونکو شرطلرینده مومکون گؤزوکمه مه کده‌دیر. بیزیم حتما تهراندا باش وئرن بو اعتراضی حرکتلره قاتیلمامیز گرکیر دییه بیر شئی یوخ‌دور.
آزربایجان چوخ حساس تاریخی بیر دؤنمدن گئچیر و مرکزله باغلاری گه وشه مه کده‌دیر. مرکزچی سیاسی گوجلرین یانیندا اولماق و یا آلینا‌جاق تاویرلا بو گروپ‌لارین گوجله نمه سینه زمین یاراتماق میللی چیخارلاریمیزا ترس دوشمه کده‌دیر. آزربایجان میللی حرکتینین آماجی بو حوکومتی ییخماق دئییل اونون داها اؤته سینده ایرانداکی عیرقچی ذهنیتی دییشدیرمک‌دیر، چونکو ایراندا عیرقچی ذهنیت دییشمه دیکجه آزربایجانین سورونو چؤزولمیه جک‌دیر. توتالیم ایسلام جومهوریتی دوشدو، ایراندا بو گون وار اولان و اقتدارا طالب اولان هانسی بیر تشکیلات بو چاغدیشی دوشونجه دن اؤزونو تصفیه ائتمیش کی بیزه یاراری اولسون. بوگون بوتون وارلیق‌لاری ایله آزربایجانا احتیاجی اولان تئشکیلات‌لار سؤزده اولسون بئله آزربایجان‌لی‌لارین حقوق‌لارینا داییر اولوم‌لو بیر مساژ وئرمه میشلردیر. اگر بونلاردان قورتولوب یارین اونلارلا موجادله ائدجه ییکسه، هزینه وئرمه میزین نه فایداسی و آنلامی واردیر. بو رئژیمله موجادیله ائتمک بوتون آجیما‌سیزلیغینا رغما داها آوانتاژلی‌دیر. آزربایجان میللتی و حرکتی اؤزو اؤز باشی‌نین چاره سینه باخما‌لی‌دیر. بیزیم دوشونجه مرکزیمیز و ائیله م لریمیزی یؤنه تن تهران دئییل، تبریز و آزربایجان اولما‌لی‌دیر. بیز گونئی آزربایجاندا میللی ایراده نی حاکم قیلیب، اؤز وارلیغیمیزی و گوجوموزو مرکزه تحمیل ائتمه لیییک. کوردلرین تورکیه ده و عراقدا یاپدیغی کیمی. بیز کورد حرکتینی بو قونودا اؤرنک آلمالیییق. هر شئییمیزین قایناغی آزربایجان اولما‌لی‌دیر، دوشونجه لریمیزی بسله ین یئر آزربایجان اولما‌لی‌دیر. یاپمامیز گرکن ایش بو.
ایرانداکی ایچ چکیشمه هارا گئدیر؟
ایرانداکی ایچ چکیشمه لرین هارایا گئتدیگینی کسدیرمک گوج. اما بوتون اولان‌لارا و اولایلارا باخمایا‌راق هله‌لیک هر شئیین رئژیمین کونتورولو آلتیندا اولدوغونو سؤیلمه میز مومکون‌دور و گؤزله نیلمز بیر حادیثه باش وئرمزسه رئژیمین وارلیغینی قورویا بیله جه یی مؤحتمل‌دیر. ایکی ایله یاخین بیر سوره ده گؤروندو کی یاشیل حرکت بو توتومو ایله باشاری قازانامایا‌جاق‌دیر و یاشیل حرکتین گوددویو بو یول باشارییا اولاشمایا‌جاق‌دیر. یاشیل حرکتین یؤنتیم کادروسو بو رئژیمین بسلدیگی و ائییتدییی بیر کادرودور. اونلار ایسلام جومهوریتی‌نین چؤکوشونو ایستمیرلر و بو چئلیشکی‌لی تاویرلاری بیر یئرده گوون‌لیک سوپاپی رولو اوینویا‌راق توپلومون انرژی‌سی‌نین، نیفرت دویغوسونون بوشالماسینا و دولای‌لی بیر شکیلده رئژیمین بقاسینا یاردیم ائتمه کده‌دیر. آیریجا یاشیل حرکتین، چوخ فرق‌لی و ضید دهنیت و یاپی‌دان اولوشدوغو ایچین بوتؤو‌لویونو و دینامیک‌لییینی قوروماسی زور گؤرونور. اؤنوموزده کی جومهور باشقان‌لیغی سئچیملری چوخ اؤنم‌لی‌دیر. اگر داها ایلیم‌لی بیر موحافیظه کار گروپ ایش اوستونه گلیرسه، کی گلمه سی موحتمل‌دیر ایصلاحاتچی‌لاری یئنی‌دن سیستئمه سوخمازلارسا بئله بیر اوزلاشما یاپیلاجاغی و حاکیمیت ایچ چئکیشملری‌نین بیر نبضه ده اولسون سنگیه جه یینه شاهید اولابیلیریک، آیریجا ایچریده خاتمی دؤنمینده اولدوغو کیمی نیسبی بیر آزالدیغین وئریلمه سی ده کیتله نین بیر چوخ کسیمینی ممنون ائده بیلیر. موحافیظه کارلار دا اؤز ایچینده پارچالانمیش وضعیتده دیرلر. احمدی نژاد حوکومتی‌نین توتوم و داورانیشلاریندان راضی اولمایان گروپ‌لار موجوددور. احمدی نژاد حاکیمیتی‌نین هم ایچریده هم ده دیشاریدا سوروم‌سوزجا داورانیشی موحافیظه کارلارین دا بیر چوخونو چیله دن چیخارمیش‌دیر. بو سببدن دولایی احمدی نژاد ذهنیتی و تاکیمی‌نین یئنی‌دن ایش باشینا گلمه سی زور گؤرونور کی بو اولمازسا حاکمیتین ایشی اؤزللیکله دیش باسقی‌لار سببی ایله داها آغیرلاشا‌جاق و ایچریده یئنی پاتلاییش‌لارا زمین حاضرلایا‌جاق‌دیر.
جومهوری ایسیلامی بحران لار حاکیمیتی‌دیر و ذاتا بو بحران لاردان بسلنیر و یولونا دوام ائدیر. بو حاکمیت 30 ایلی آشقین بیر سوره ایچه ریسینده بیر آی بئله کیریزسیز یاشامامیشدیر، اونون ایچین کیریزلر ایله باش ائتمه یی یاخشی بیلیرلر.
بیز نه زامان قدر سوکوت ائده جه ییک؟
بیزیم سوکوت ائتدیگیمیزی سؤیلمک منجه یانلیش اولار. آزربایجان میللی حرکتی اؤز موجادله سینه دوام ائدیر. حرکت اؤز آخیشیندا و اؤز یولونو سوردورمکده دیر. موجادله ساده جه میدان‌لاردا یاپیلماز، میدان حرکتلری موجادله نین ساده جه بیر مئتودودور. آزربایجان میللی حرکتی و میللیلشمه ذهنیتی توپلوم ایچینده نهادینه اولور/قورومساللاشیر. آزربایجان میللی حرکتی بو بیچیمی ایله قیسا بیر تاریخین اورونودور. بیزیم میللی مسئله ایله ایلگی‌لی تجروبه میز آزدیر، میللی تشکیلات‌لاریمیز یئنی شکیللنمیه باشلامیش. آزربایجان میللی حرکتی ایله پارالل بیر شکیلده و بو حرکتین ائتکیسینده، آزربایجان میللتی ده مرکزله آیریشما ایچریسینه گیرمیش‌دیر. بو بیر سورج مئسله سی‌دیر و بو سورج نورمال و دوغال بیر شکیلده گلیشمکده‌دیر. بو حرکت گنج، دینامیک و چوخ بویوک پوتانسیله صاحب اولان بیر حرکت‌دیر. مئسله ساده جه زامان مسئله سی و بو پوتانسیل گوجون فعله چئوریلمسی سؤز قونوسودور. یاشیل حرکتله ایلگی‌لی سوکوت‌دان سؤز گئدیرسه، مرکزی قوولر آزربایجان میللتی‌نین حاق‌لارینی فارس میللتی ایله ائشیت بیر شکیلده قبول ائتمدیکلری زامانا قدر بایکوت ائدیلمه لیدیرلر. مرکز یان‌لی تشکیلات‌لار اؤزللیکله یاشیل حرکت آرتیق دئورین دییشدیغی گئرچیینی قبول ائتمه‌لی و اؤزلرینی یئنی شرتطرله اویغونلاشدیرما‌لی‌دیرلار. آرتیق آزربایجان ایرانین باشی دیییه مسئله نی گئچیشدیرمک مومکون دئییل. مرکزی تشکیلات‌لار میللیتلر مسئله سینی و بورا‌داکی میللی آکتورلاری بیر وزنه کیمی قبول ائتمه‌لی و حساب‌لارینی بونا گؤره یاپما‌لی‌دیرلار.
آزربایجاندا یارانان بو اورتام تاریخیمیزده اندر راست‌لانان بیر حادیثه‌دیر و هر باخیم‌دان آزربایجانین خئیرینه‌دیر. آزربایجان، گونئی آزربایجان میللی حرکتینین له ینه بیر گئچیش سوره جی ایچریسینده دیر. بو سورج آزربایجاندا یاپیسال بیر دییشیمی برابرینده گتیرجکدیر. میللی حرکت بوتون گوجونو میللتیمیزین بو سوره جدن ساغ‌لیق‌لی و اکسیک‌سیز گئچمه سی ایچین سفربر ائتمه لیدیر. تاریخ بیر ایکی گوندن عبارت دئییل، بعضا بیزیم فورصت گؤردوگوموز بیر دوروم داها بؤیوک تهدیدلری برابرینده گتیره بیلر. بیزیم میللت اولاراق آجی تجروبه لریمیز وار، اتابک پاریکندا، خیابانی اولای‌لاریندا، 21 آزرده، خالق ی موسلمان حرکتی و خورداد اولای‌لاریندا تهرانین تاویرینی تجروبه ائتمیش بیر میللتیک. بیر دلیکدن ایکی کره سانجیلماق خطا‌دیر. بیز دفعه لرجه سانجیلدیق، بیر داها و بیله رک سانجیلمانین عاغیل دیشی بیر داورانیش اولدوغو آیدین‌دیر. هر حالدا آزربایجان میللتی‌نین تاریخی حافیظه سینده بو اولایلار مؤوجوددور و اونون داورانیش‌لارینی شکیللندیریر.
بیزیم عمله گیرمه میز اوچون هانسی شرطلرین اولماسی گرکیر؟
بیزیم عمله، حرکته گئچمه میز آزربایجان میللتی‌نین ایراده سینه باغلی‌دیر و آزربایجان میللی حرکتی بو ایراده یه تابع اولما‌لی‌دیر. یاپیلماسی گرکن بیر شئی اولورسا دا تامامیله یاشیل حرکتدن باغیمسیز اولما‌لی‌دیر. من شخصا بو آشامادا میدان حرکتیندن یانا دئییلم، چونکو آزربایجاندا صفلر هله نئتلشمه میش، منجه گؤزله مه پولیتیکاسی نی ایزلمک چوخ ساغ‌لیق‌لی و دوغرو بیر یؤنتم‌دیر.
گونازپورت کوچوردو
Danışıq-15 / Azərbaycan Demokrasi Ocağının Talas Avşar ilə danışığı
Azərbaycan Demokrası Ocağı : milli hərəkət nə zamana qədər iranda olub-bitənlər haqqında sukut edəcək ? milli fəalların sukutu onları toplumun mərcə teyfi durumundan ayırmağa zəmin yaratmazmı ? İranda olan başqa hərəkətlər ilə intiqadi bir diyalogun qurulması bizim milli çıxarlarımız ugrunda ola bilər yoxsa o hərəkətlərin içində ərimək təhlukəsi var ? və …. buna bənzər başqa sorularımızın cavabını Siyasi araşdırıcı sayın Talas Avşar ilə danışmışıq , sayğı deyer düşünürlərimizin əməkdaşlığı ilə bu mubahisələrin genişlənməsi və bu mubahisələrin içindən milli mənafeimiz uğrunda doğru bir yol xəritəsinin ip uclarının çıxmasını arzu edirik
İndi ne etmeliyik?
Şubhesiz ki İran siyas sınırları içerisinde baş veren olaylar, bizi de bu cografiyanın
içinde olduğumuz için ilgilendirmekdedir. İran hakimiyetinin özellikle son iki ilde derin bir kirizle boğuşduğuna şahidik. İranda olayların haraya gedeceğini Milli Hereket kestirmeli ve ona göre tavırını almalıdır.
Dartışmalar sonucu düşünceleri ortaya qoyup ortaq bir qerara gelmek, dogru hereket çizgisini bulup ve ortaq çözüme ulaşmayı qolaylaştırmaq, Azerbaycan milli menfeetleri yolunda müşterek hereket etme imkanını doğura biler.
Bu açıdan Azerbaycan demokrasi Ocağının dartışmalara zemin yaratması teqdire layiqdir.
Sorunuza gelince, Azerbaycan Milli Hereketi öz ilkelerine dayanaraq stratejisini belirlemelidir. Herket her şeyden önce Azerbaycanın milli menfetlerini göz önünde bulundurmalı ve addımlarını bu hedef doğrultusunda atmalıdır. Başqa önemli bir mesele de bu ki Milli Hereket öz gücünü doğru tesbit etmeli, gücü ve imkanları daxilinde yol almayı pılanlamalıdır. Bezileri Mill Hereketin gücünü çox qabardaraq istediğini yapma gücüne sahib olduğunu beyan edirler ve genelde 2006 olaylarını buna örnek olaraq gösteyirler. Xordad olayları bizi yanıltmamalı, o bir istisnadır ve oluşmasında milli duyguların yanında başqa bir çox faktorun da önemli rol oynadığını unutmamalıyıq. Xordad olaylarından sonra Milli Hereket de özünü göstermek için teşebbusde bulunmuş amma istenen yanıtı almadığını söylememiz mümkündür. Bu çabaların en önemlisi Urmu Gölünün qurması ile ilgili etiraz çağırıları olmuşdur. Amma umulan sonuc alınmamıştır.
Azerbaycan Milli Hereketinin gücünü abartmamaz lazım, bu bizi yanlış muhasibelere sürükleyebiler. Azerbaycanda geniş çapta bir etiraz hereketini başlatmaq, bu herekete rehberlik etmek, onu sürdürmek, başqa güclere qarşi qorumaq ve axışının deyişmemesini sağlamaq Milli Hereketin bugünkü şertlerinde mümkün gözükmemekdedir. Bizim illa ki Tehranda baş veren bu etirazi hereketlere
qatılmamız gerekir deye bir şey yoxdur.
Azerbaycan çox hessas tarixi bir dönemden geçir ve merkezle bağları gevşemektedir. Merkezçi siyasi güclerin yanında olmaq veya alınacaq tavırla bu grupların güclenmesine zemin yaratmaq milli çıxarlarımıza ters düşmektedir.
Azerbaycan Milli Hereketinin amacı sadece bu hukumeti yıxmaq degil onun daha ötesinde İrandakı ırqçı zehniyeti deyiştirmekdir, çünkü İranda ırqçı zehniyet deyişmedikce Azerbaycanın sorunu çözülmiyecekdir. Tutalım İslam cumhuriyeti düşdü, İranda bu gün var olan ve iqtidara talib olan hansı bir teşkilat bu çagdışı düşünceden özünü tesfiye etmiş ki bize yararı olsun. Bugün bütün varlıqları ile Azerbaycana ehtiyacı olan teşkilatlar sözde olsun bele Azerbaycanlıların huquqlarına dayir olumlu bir mesaj vermemişlerdir. Eyer bunlardan qurtulub yarın onlarla mücadele edeceyikse, hezine vermemizin ne faydası ve anlamı vardır. Bu rejimle mücadile etmek bütün acımasızlığına reğmen daha avantajlıdır. Azerbaycan milleti ve hereketi özü öz başının çaresine baxmalıdır.
Bizim düşünce merkezimiz ve eylemlerimizi yöneten Tehran deyil, Tebriz ve Azerbaycan olmalıdır. Biz Güney Azerbaycanda milli iradeni hakim qılıb, öz varlığımızı ve gücümüzü merkeze tehmil etmeliyik. Kürdlerin Türkiyede ve Iraqda yapdığı kimi. Biz Kürd hereketini bu qonuda örnek almalıyıq. Her şeyimizin qaynağı Azerbaycan olmalıdır, düşüncelerimizi besleyen yer Azerbaycan olmalıdır. Yapmamız gereken iş bu.
İrandaki iç çekişme hara gedir?
İrandakı iç çekişmelerin haraya getdiyini kesdirmek zor. Amma bütün olanlara ve olaylara baxmayaraq helelik her şeyin rejimin kontorolu altında olduğunu söylememiz mümkündür ve gözlenilmez bir hadise baş vermezse rejimin varlığını qoruya bileceyi möhtemeldir. İki ile yaxın bir sürede göründü ki Yaşıl Hereket bu tutumu ile başarı qazanamayacaqdır ve Yaşıl Hereketin güddüyü bu yol başarıya ulaşmayacaqdır. Yaşıl Hereketin yönetim kadrosu bu rejimin beslediyi ve eyitdiyi bir kadrodur. Onlar İslam Cumhuriyetinin çöküşünü istemirler ve bu çelişkili tavırları bir yerde güvenlik supapı rolu oynuyaraq toplumun enerjisinin, nifret duygusunun boşalmasına ve dolaylı bir şekilde rejimin beqasına yardım etmekdedir. Ayrıca Yaşıl Hereketin, çox ferqli ve zit zehniyet ve yapıdan oluştuğu için bütövlüyünü ve dinamikliyini qoruması zor görünür. Önümüzdeki cumhur başqanlığı seçimleri çox önemlidir. Eger daha ılımlı bir muhafizekar grup iş üstüne gelirse, ki gelmesi muhtemldir islahatçıları yeniden sisteme soxmazlarsa bele bir uzlaşma yapılacağı ve hakimiyet iç çekişmelerinin bir nebze de olsun sengiyeceğine şahid olabilirik, ayrıca içeride Xatemi döneminde olduğu kimi nisbi bir azaldığın verilmesi de kitlenin bir çox kesimini memnun ede bilir. Muhafizekarlar da öz içinde parçalanmış veziyetdedirler. Ehmedinejad hukumetinin tutum ve davranışlarından razı olmayan gruplar mevcuddur. Ehmedinejad hakimiyetinin hem içeride hem de dışarıda sorumsuzca davranışı muhafizekarların da bir çoxunu çileden çıxarmışdır. Bu sebebden dolayı Ehmedinejad zehniyeti ve takımının yeniden iş başına gelmesi zor görünür ki bu olmazsa hakmiyetin işi özellikle dış basqılar sebebi ile daha agırlaşacaq ve içeride yeni patlayışlara zemin hazırlayacaqdır. Cumhuriye İsalami krizler hakimiyetidir ve zaten bu krizlerden beslenir ve yolunu devam edir. Bu hakmiyet 30 ili aşqın bir süre içerisinde bir ay bele kirizsiz yaşamamıştır, onun için kirzler ile baş etmeyi iyi bilirler.
Biz ne zaman qeder sukut edeceyik?
Bizim sukut etdiyimizi söylemek mence yanlış olar. Azerbaycan Milli Hereketi öz mücadelesine devam edir. Herket öz axışında ve öz yolunu sürdürmekdedir. Mücadele sadece meydanlarda yapılmaz, meydan hereketleri mücadelenin sadece bir metodudur. Azerbaycan Milli
Hereketi ve millileşme zehniyeti toplum içinde nehadine olur ve hereket qurumsallaşdıqca milli hereketi besleyecektir. Ve hereketin önüne yeni imkanlar ve fursetler yaradacaqdır. Azerbaycan Milli Hereketi bu biçimi ile qısa bir tarixin ürünüdür. Bizim milli mesele ile ilgili tecrübemiz azdır, milli teşkilatlarımız yeni şekillenmeye başlamış. Azerbaycan Milli Hereketi ile paralel bir şekilde ve bu Hereketin etkisinde, Azerbaycan milleti de merkezle ayrışma içerisine girmişdir. Bu bir sürec meselesidir ve bu sürec normal ve doğal bir şekilde gelişmektedir. Mill hereketin gelişimi ise çox yönlü ve murekeb bir sürecdir, şertlere uygun duraqlar ve ya hız qazanar. Bu Hereket genc, dinamik ve çox büyük potansiyele sahib olan bir hereketdir. Mesele sadece zaman meselesi ve bu potansiyel gücün fele çevrilmesi söz qonusudur. Yaşıl Hereketle ilgili sukutdan söz gedilirse, merkezi quvveler Azerbaycan milletinin haqlarını Fars milleti ile eşit bir şekilde qebul etmedikleri zamana qeder baykot edilmelidirler. Merkez yanlı teşkilatlar özellikle Yaşıl Hereket artıq devrin değiştiği gerçeğini qebul etmeli ve özlerini yeni şertlerle uygunlaşdırmalıdırlar. Artıq Azerbaycan İranın başı diye meseleni geçişdirmek mümkün değil. Merkezi teşkilatlar milliyetler meselesini ve buradakı milli aktorları bir vezne kimi qebul etmeli ve hesablarını buna göre yapmalıdırlar.
Azerbaycanda yaranan bu ortam tariximizde ender rastlanan bir hadisedir ve her baxımdan Azerbaycanın xeyrinedir. Azerbaycan Güney Azerbaycan Milli Hereketinin lehine bir geçiş süreci içerisindedir. Bu sürec Azerbaycanda yapısal bir değişimi beraberinde getirecektir. Milli hereket bütün gücünü milletimizin bu sürecden sağlıqlı ve eksiksiz geçmesi için seferber etmeldir. Tarix bir iki günden ibaret deyil, bezen bizim furset gördüyümüz bir durum daha böyük tehditleri beraberinde getire biler. Bizim millet olaraq acı tecrübelerimiz var, Etabek Parıknda, Xiyabani olaylarında, 21 Azerde , Xalq i Muselman Herketi ve Xordad olaylarında Tehranın tavırını tecrübe etmiş bir milletik. Bir delikten iki kere sancılmaq xetadır. Biz defelerle sancıldıq, bir daha ve bilerek sancılmanın ağıl dışı bir davranış olduğu aydındır. Her halda Azerbaycan milletinin tarixi hafizesinde bu olaylar mövcuddur ve onun davranışlarını şekillendirir.
Bizim emele girmemiz üçün hansi şertlerin olması gerekir?
Bizim emele, herekete geçmemiz Azerbaycan milletinin iradesine bağlıdır ve Azerbaycan Milli Herekiti bu iradeye tabi olmanin yanısıra milli çıxarlar dogrultusunda milletin iradesine yön vermeli, Yapılması gereken bir şey olursa da tamamiyle merkezi quvelerden bağımsız olmalıdır. Bu aşamada meydan hereketinin olumlu sonuc dogurub doğurmıyacağı ve olanaqları haqda derin düşünmek gerekir, çünkü Azerbaycanda sefler hele netleşmemiş, mence bu aşamada gözlemleme ve gözleme politikası çox sağlıqlı ve dogru bir yöntemdir.
Danışıq-14 / Azərbaycan Demokrasi Ocağının Güntay Gəncalpla söyləşisi
Azərbaycan Demokrası Ocağı : milli hərəkət nə zamana qədər iranda olub-bitənlər haqqında sukut edəcək ? milli fəalların sukutu onları toplumun mərcə teyfi durumundan ayırmağa zəmin yaratmazmı ? İranda olan başqa hərəkətlər ilə intiqadi bir diyalogun qurulması bizim milli çıxarlarımız ugrunda ola bilər yoxsa o hərəkətlərin içində ərimək təhlukəsi var ? və …. buna bənzər başqa sorularımızın cavabını Siyasi araşdırıcı sayın Güntay Gəncalp dan soruşmuşuq , sayğı deyer düşünürlərimizin əməkdaşlığı ilə bu mubahisələrin genişlənməsi və bu mubahisələrin içindən milli mənafeimiz uğrunda doğru bir yol xəritəsinin ip uclarının çıxmasını arzu edirik
İndiki durumda nə etməliyik?
Bəzən ictimai olayların sürətli gəlişməsi insanların bilinc düzeyini üstələyir. Yaradılışı etibarı ilə insanın duyqusallığa qapılması özünü düşüncələrə buraxmasından daha asandır. Bu üzdən də tarix duyquların ürünü, bilim isə, daha çox düşüncənin ürünüdür. Bilim və duyqusallıq arasında tarazlıq yaratmaq gərəkir, yəni ağıl və duyqu arasında. Müşəxxəs olaraq “nə etməmiz gərəkir?” sorusuna mən bu şəkilədə cavab verə bilərəm: Biz çalışmalarımızı duyqu planından düşüncə planına sövq etməliyik. Çünkü biz tarix boyu fikrən məğlub olmuşuq. İnqilab yaradacaq gücümüz hər zaman olmuş, indi də var. Lakin milli düşüncə zəminində biz uzun zamandan bəri yenilə-yenilə gəlmişik. Əsas amacımız bu yenilgəni tarixdən qaldırmaq olmalıdır. Bunun üçün siyasi-ictimai inqilaba imkan yoxdursa, mədəniyətdə inqilab etməliyik. Bizim bu qonu üzərində dərincə çalışmamız gərəkir. Farsların pozisionu ilə bizimki eyni deyil. Biz asimilasiona məhkum edilmişik. Mədəni inqilab yoluyla birikdirəcəyimiz gücü başqa tür əldə edə bilmərik. Yəni bir nitəlik yolunda çabalarımızı sürdürməliyik. Tələsməyə gərək yoxdur, tarixin sonu da deyildir. Milli duyqu və düşüncələrimizi toplumun dərin qatlarına daşımalıyıq. Bu da örnəyin İranda hansısa hərəkətə və göstərilərə qatılmaqla gerçəkləşə bilməz. Farslar demokrasi yolunda mübarizə aparırlarsa, biz milli-demokrasi yolunda mübarizə aparırırıq. Hər türlü İranda demokrasi savaşlarına moral dəstək vermək borcumuzdur, ancaq bu öz kimliyimizi unudaraq o hərəkətin bir parçası olmaq anlamında olmamalıdır. Olayları müqayisə yolu ilə daha yaxşı anlaya bilərik. Çində demokrasi yolunda mübarizə gedir. Ancaq Doğu Türkistanın dərdi başqa. Buna rəğmən Batıdakı Doğu türkistan liderləri Çindəki demokratikləşmə hərəkətinə qatılmasalar da ona teoridə dəstək verməkdədirlər. Sanıram bizdə də buna bənzər pozision var. Yaşıl Hərəkəti Dünya dəstəkləməkdə ikən, bizim ona “bunlar da keçmişdə iqtidarda olmuşlar” kimi bayağı sözlərlə qarşı çıxmamız etik deyil, dünyadakı özgürlük dalğalarının əsintisi ilə uyumlu açıqlama deyil. Ancaq bütün olanların ötəsində bizim təməl sorunlarımız var, ona cavab verməmiz lazəımdır. Düşünən bir türk toplumu oluşdurmamız lazım. Bunun üçün milli aydınlama evrələri gərəkir. Bu, olmadan biz gerçək tarixi pozisionumuzu əldə edə bilmərik. Məncə, bir çox suallar düşüncə zəminində hələ cavablanıb toplumun qatmanlarına yayımlanmamışdır. Düşüncə düzəni dəyişməlidir, yoxsa heç bir dəyişim olmaz. Bizim açımızdan da gerçək inqilab budur. Uzun sürsə də biz çabalarımızı bu yöndə yürütməliyik. Bir az da biz səbirli olalım, başqaları inqilab etsinlər. Tələsməyə gərək yoxdur və gənclərimizi bu canavar rejimə yem etməməliyik. Dünya və Orta Doğudakı olaylar bu rejimlə hesablaşacaq. Uzun sürməz. Biz ana amacımızın peşində olmalıyıq. Milli kadrlaşma, milli iradə, milli hüquq, milli ordu, milli kimlik. Bizim ana sorunlarımız budur. Bunların siyasi, mədəni, hüquqi və tarixi ədəbiyatını hələ oluşdurmamışıq. Biz hələ əkinlə məşğul olmalıyıq. Bizim biçinimiz bir az zaman alacaq. Zaman hər şeyin çözücüsüdür. Yetər ki, bu zamanın içini türkçə düşüncələrlə doldura biləlim. Biz milli hərəkətin düşüncəsini, etiyini və estetiyini oluşdurmaqla görəvliyik.
İrandaki iç çəkişmə hara gedir?
Bir çox filosofların ortaya qoyduğu dialektik evrim sürəci İran şərtləri üçün də uyqulanmaqdadır. Hər hakim tez öz içindən antitezini yetişdirər. Belə olmazsa, evrim olmaz. İran inqilabı da öz antitezini yetişdirmişdir. Heç bir müxalifət İranda Yaşıllar kimi bu möhtəşəm hərəkəti yarada bilməzdi. Çünkü onların heç birinin xalq içində nüfuzu yoxdur. Yaşıl Hərəkət ilk başlanqıcında yasal bir hərəkət idi. Bax, antitezlər bu şəkildə yasal olaraq ortaya çıxar, sonra yasalara sığmaz, yeni anayasa istər. Yasal olduğu üçün dəyişimdən yana olan, dini istibdaddan bezmiş olan toplum çox güclü şəkildə qatıldı. Çünkü ilk günlərdə öldürmə yox idi. Təbliğat idi. Seçimə hiylə qarışdıqdan sonra da toplumun qatılımı çox möhtəşəm idi. Çünkü yasal hərəkət idi. Ya da toplum yasal olduğunu sanırdı. Öldürmələr, saldırılar toplumu qorxutdu. Qatılımlar az olsa da davam etdi. Ancaq hər basqı özünə uyqun təpki oluşdurar. Yaşıl Hərəkət yasa dışılığına itələndi. Liderləri tutuqlandıqdan sonra tamamən bu savaş yasalara qarşı dönüşdü. İndi artıq anayasanın uyqulanması yolunda deyil, anayasanın dəyişməsi yolunda savaş gedir. Uzun illər boyunca ölkənin sərmayəsini ələ keçirmiş bu rejim ölər, anayasanın dəyişiminə getməz. Dünya kamuoyu rejimə qarşı dönüşmüş bu savaşa dəstək verir. Bu üzdən də artıq böyük uçurumlar müxalifət və rejim arasında ortaya çıxmış. Böyük ayətullahlar da liderlərin tutuqlanmasına təpki göstərirlər. Bu gəlişmələr rejimə qarşı savaşı daha da təşviq etməkdədir. Ancaq dəyişimin çox qanlı və sancılı, həm də uzun vədəli olması söz qonusu ola bilər. Önəmli olan toplumda rejimin 32 illik qorxu düzəninə qarşı etiraz cəsarətinin yaranmasıdır.
Biz nə zamana qədər sükut edəcəyik?
Sükut etməmişik. Güclü düşüncə işləri ilə uğraşan insanlarımız var. Həm daxildə, həm də xaricdə. Yanlış ortamlarda çətinliklə birikdirdiyimiz milli enerjimizi sükutu pozmaq adı ilə hədər vermək doğru olmaz. Zahirən səssizlik olaraq görənən bu sükutumuzun pozulmasını zaman özü bəlli edəcək. Biz İranda demokrasi yolunda gedən savaşlara açıqca açıqlamalarımızda dəstək verməliyik məncə. Bunun yanı sıra bəlli zaman üçün hazırlanmalıyıq. Yaxın gələcəkdə də böyük dəyişimlər ola bilər. Xaməneyi ölə bilər. Başqa olaylar da ola bilər. Belə olur genəldə. Elə bir an gəlir ki, diktator rejimlər artıq xiyabanlardakı göstərilərə güllə ata bilmir. Müzakirəyə başlayır. Hər zaman belə olmuş, İranda da belə olacağı bəklənir. Bax, bu zaman bizim sükutumuzun içindən böyük səslər çıxacaq. Biz bu günə hazır olmalıyıq. Güney Azərbaycanda və İranın genəlində möhtəşəm türklük hərəkəti başlamalı və İranın dəyişik hərbi yerlərində görəvli olan türkləri milli hərəkətin yanında və önündə aparıcı güc kimi görməliyik. Belə olmazsa, Batı Azərbaycanda millətimizin üzərinə soyqırım uyqulana bilər. Millətimizi qorumaqla mükəlləfik. Ancaq o zaman hansı siyasi öncəliklərlə çıxış edəcəyimiz qonusunda bir söz deyə bilmərəm. Bunu o zamankı pozisionlar bəlli edər.
Bizim əməl etməmiz üçün hansı şərtlərin olması gərəkir?
Birinci, toplumumuzda geniş türklük bilinci oluşmalıdır. Bu olmazsa, olmaz. İkinci, toplumumuzda türk kimliyi və türk dili mərkəzli çağdaşlaşma sürəci başlamalıdır. Üçüncü, bizim başqaları ilə tarixi istəklərimizin sınırları bəlirlənməlidir. Niyət bizim hərəkətin ontolojisini oluşdurar. Toplumlar tarixlərinə, təbiətlərinə görə millətləşməzlər, niyətlərinə görə millətləşərlər. Ata sözümüz deyir: “Niyət hara mənzil ora.” Niyətimizin yazısı, sənəti, etiyi və estetiyi açıqca göz önündə olmalıdır. Böylə olduğunda əməl üçün, yalnızca hələ sinfi kimliyi bəlli olmayan gənclər aktiv olmazlar, bütün siniflər, özəlliklə orta sinif də bu hərəkətə qatılar. 2006-ci ildə gənclərimiz şəhid oldu. Bu mübarizəyə bazar dəstək vermədi. Etisablar olmalı idi. Nədən belə olmadı? Çünkü onu da zaman yetişdirəcək. Bizim mübarizəyə bütün təbəqələr qatılmaldır. Bunlar zamanla oluşacaq və bizim əməl meydanımız o zaman daha da genişləyəcək.
Bəzi aydınlarımız İranda olan başqa hərəkətlər ilə tənqidi diyaloğun qurulmasından yanadırlar. Bunun bizim milli çıxarlarımız uğrunda ola biləcəyini duşunürlər. Sizcə böylədir, yoxsa o hərəkətlərin içində ərimək təhlukəsimi var?
Bu hərəkətlərin içində ərimə təhlükəsi deyə bir şey yoxdur. Əgər bu hərəkət hansısa bir hərəkətin içində əriyəcək dərəcədə zəifdirsə, o zaman ona güvənmək də olmaz. Niyə ərisin ki? Əriyəcək olan bir hərəkətin gələcəyinə güvənmək olmaz ki. İranda bəzi dəyişimlər olacaq ki, biz onlarla işbirliyi etmək zorunda olacağıq. Biz bu ölkədə yaşayırıq, bu ölkənin gerçəklərinin dışına çıxa bilmərik. Yaşıl Hərəkətlə işbirliyi edəlim deyənlər də haqlıdırlar. Burada haqsız olan yoxdur. Önəmli olan olaya hansı baxış açısından baxmaqdır. Yəni yaşıl hərəkətə qatılımdan niyət nədir, o, göz önündə bulunmalıdır. Yaşıl Hərəkət İranda yaşayan bütün millətlərin yararınadır. Başda da bizim yararımızadır. Çünkü Musəvi türkdür. Biz soy olaraq türk olan hər kəsin türklüyə yararlı ola biləcəyinə inanmalıyıq. Yoxsa 30 milyon türk haqqından danışa bilmərik. 30 milyon türk dediyimiz varlığın 10 milyonu bəlkə Musəvi kimidir. Biz fərdlərlə ilgilənməməliyik sistemlə ilgilənməməliyik. Yəni örnəyin Musəvini də türklüyündən uzaqlaşdırmış olan bir düzən var. Bu düzən bizim düşmənimizdir, Musəvi kimi şəxsiyətlər deyil. Ayrıca, bu gün Musəvi dünyada demokrasidən yana olan bir lider kimi tanınmış və onun türk olması da bu açıdan türklər üçün bir məziyətdir. Bir şəkildə biz Yaşıl Hərəkətin dışında deyilik. Liderliyindəyik. Türk insanı olaraq bu hərəkətin başındayıq. Ancaq modern türk istəkləri olaraq hərəkətin dışındayıq. Bunu da ələ keçirmənin yöntəmləri üzərində düşünməkdə yarar var. Musəvi özbəöz türkdür. Onun dünyagörüşü dartışıla bilər, ancaq milliyəti türkdür. Milliyəti insan verən doğadır. Onu dəyişdirmək olmaz. Dəyişimi, asimilasion yolu ilə olur.
Birləşdirci amillər nədir?
Bizim əsas birləşdirici amilimiz ortada yoxdur nə yazıq ki. Çünkü birləşdirici amil, düşüncələr deyil, ortaq bir inancdır. Düşüncə professional bir işdir. Biri az bilər, biri çox. Ancaq toplumu bir mərkəzdə bütünləşdirən ortaq bir inancdır. Bu günə qədər də bizim farsların qarşısında yenilişimizin səbəbi budur. Məsələn Doğu Türkistanda birləşdirici bir inanc amilir var. Toplumun asimilasionunu önləyir. Məncə Doğu Türkistanda asimilasion yoxdur, kolonizasion var. Ancaq İranda türklərin asimilasionu söz qonusudur. Çünkü Uyqurların inanc fərqliliyi onların qoruyucusu və bizim farslarla inac özdeşliyimiz bizim əridicimizdir. Bunun üzərində böyük din mütəfəkkirləri düşünməlidir. Bu, bizim tarixi sorunumuzdur, əsas sorunumuzdur. Türk—İslam inancı oluşmalıdır. Bunun əskilərdən örnəkləri vardır. Ancaq Pəhləvilər, özəlliklə islam rejimi çox güclü biçimdə türklərin özgürlükçü İslam alqılayışlarını məhv etdilər. Bunu canlandırmanın bir yolu olmalı. Bir mədəniyətin orta dirəyini təşkil edən inancdır. Bir toplum inancını itirdiyində, başqa millətlərin içində əriməsi asanlaşar. Bizim inancımızı farslar çalmışlar. Bunu onarmamız lazımdır. Türk kimliyi Anadoluda olduğu kimi İranda da türklərin inanc düzeyinə yüksəlməlidir. Atatürkün ən böyük başarısı türk kimliyini toplumun tarixi inancı ilə özdeşləşdirməsi olmuşdur. Biz bu kimi böyük işlərlə uğraşmalıyıq. Bu da sükut anlamında deyil, tarixin dərinliyini etkiləyəcək işlər görmək anlamındadır.
دانیشیق- 14 / آزربایجان دموکراسی اوجاغی نین گونتای گنجالپ لا اوزه ل سؤیله شی سی
آذربایجان دموکراسی اوجاغی : میللی حرکت نه زامانا قدر ایراندا اولوب-بیتن‌لر حاقیندا سوکوت ائده‌جک ؟ میللی فعال‌لارین سوکوتو اونلاری توپلومون مرجع طیفی دورومون‌دان آییرماغا زمین یاراتمازمی ؟ ایراندا اولان باشقا حرکتلر ایله اینتیقادی بیر دیالوگون قورولماسی بیزیم میللی چیخارلاریمیز اوغروندا اولا بیلر یوخسا او حرکت‌لرین ایچینده اریمک تهلوکه‌سی وار ؟ و …. بونا بنزر باشقا سورولاریمیزین جاوابینی سیاسی آراشدیریجی سایین گونتای گنجالپ دان سوروشموشوق، سایغی دیر دوشونورلریمیزین امکداش‌لیغی ایله بو مباحیثه‌لرین گئنیشلنمه‌سی و بو مباحیثه‌لرین ایچین‌دن میللی منافعیمیز اوغروندا دوغرو بیر یول خریطه‌سی‌نین ایپ اوجلاری‌نین چیخماسینی آرزو ائدیریک.
اينديکي دورومدا نه ائتمه لي یيک؟
بعضن ايجتيماعي اولايلارين سورعتلي گليشمه سي اينسانلارين بيلينج دوزئييني اوسته له يير. ياراديليشي اعتيباري ايله اينسانين دويقوسالليغا قاپيلماسي اؤزونو دوشونجه لره بوراخماسيندان داها آساندیر. بو اوزدن ده تاريخ، دويقولارين اورونو، بيليم ايسه، داها چوخ دوشونجه نين اورونودور. بيليم و دويقوسالليق آراسيندا تارازليق ياراتماق گره کير، یعنی عاغیل و دویقو آراسیندا. مشخص اولاراق «نه ائتمه ميز گره کير؟» سوروسونا من بو شکيلده جاواب وئره بيلرم: بيز چاليشمالاريميزي دويقو پلانيندان دوشونجه پلانينا سؤوق ائتمه لي یيک. چونکو بيز تاريخ بويو فيکرن مغلوب اولموشوق. اينقيلاب ياراداجاق گوجوموز هر زامان اولموش، ايندي ده وار. لاکين ميللي دوشونجه زمينينده بيز اوزون زاماندان بري يئنيله- يئنيله گلميشيک. اساس آماجيميز بو يئنيلگه ني تاريخدن قالديرماق اولماليدير. بونون اوچون سياسي-ايجتيماعي اينقيلابا ايمکان يوخدورسا، مدنييتده اينقيلاب ائتمه لي یيک. بيزيم بو قونو اوزرينده درينجه چاليشماميز گره کير. فارسلارين پوزيسيونو ايله بيزيمکي عئيني دئييل. بيز آسيميلاسيونا محکوم ائديلميشيک. مدني اينقيلاب يولويلا بيريکديره جگيميز گوجو باشقا تور الده ائده بيلمريک. يعني بير نيته ليک يولوندا چابالاريميزي سوردورمه لي یيک. تلسمه يه گرک يوخدور، تاريخين سونو دا دئييلدير. ميللي دويقو و دوشونجه لريميزي توپلومون درين قاتلارينا داشيماليييق. بو دا اؤرنه یين ايراندا هانسيسا حرکته و گؤستريلره قاتيلماقلا گئرچکلشه بيلمز. فارسلار دئموکراسي يولوندا موباريزه آپاريرلارسا، بيز ميللي- دئموکراسي يولوندا موباريزه آپاريريريق. هر تورلو ايراندا دئموکراسي ساواشلارينا مورال دستک وئرمک بورجوموزدور، آنجاق بو اؤز کيمليگيميزی اونوداراق او حرکتين بير پارچاسي اولماق آنلاميندا اولماماليدير. اولايلاري موقاييسه يولو ايله داها ياخشي آنلايا بيلريک. چينده دئموکراسي يولوندا موباريزه گئدير. آنجاق دوغو تورکيستانين دردي باشقا. بونا رغمن باتيداکي دوغو تورکيستان ليدئرلري چينده کي دئموکراتيکلشمه حرکتينه قاتيلماسالار دا اونا تئوريده دستک وئرمکده ديرلر. سانيرام بيزده ده بونا بنزر پوزيسيون وار. ياشيل حرکتي دونيا دستکله مکده ايکن، بيزيم اونا «بونلار دا کئچميشده ايقتيداردا اولموشلار» کيمي باياغي سؤزلرله قارشي چيخماميز ائتيک دئييل، دونياداکي اؤزگورلوک دالغالاري نين اسينتيسي ايله اويوملو آچيقلاما دئييل. آنجاق بوتون اولانلارين اؤته سينده بيزيم تمل سورونلاريميز وار، اونا جاواب وئرمه ميز لازيمدير. دوشونن بير تورک توپلومو اولوشدورماميز لازيم. بونون اوچون ميللي آيدينلاما ائوره لري گره کير. بو، اولمادان بيز گئرچک تاريخي پوزيسيونوموزو الده ائده بيلمريک. منجه، بير چوخ سواللار دوشونجه زمينينده هله جاوابلانيب توپلومون قاتمانلارينا ياييملانماميشدير. دوشونجه دوزه ني دَييشمه ليدير، يوخسا هئچ بير دَييشيم اولماز. بيزيم آچيميزدان دا گئرچک اينقيلاب بودور. اوزون سورسه ده بيز چابالاريميزي بو يؤنده يوروتمه لي یيک. بير آز دا بيز صبيرلي اولاليم، باشقالاري اينقيلاب ائتسينلر. تلسمه يه گرک يوخدور و گنجلريميزي بو جاناوار رئژيمه يئم ائتمه مه لي یيک. دونيا و اورتا دوغوداکي اولايلار بو رئژيمله حسابلاشاجاق. اوزون سورمز. بيز آنا آماجيميزين پئشينده اولماليييق. ميللي کادرلاشما، ميللي ايراده، ميللي هوقوق، ميللي اوردو، ميللي کيمليک. بيزيم آنا سورونلاريميز بودور. بونلارين سياسي، مدني، هوقوقي و تاريخي ادبيياتيني هله اولوشدورماميشيق. بيز هله اکينله مشغول اولماليييق. بيزيم بيچينيميز بير آز زامان آلاجاق. زامان هر شئيين چؤزوجوسودور. يئتر کي، بو زامانين ايچيني تورکچه دوشونجه لرله دولدورا بيله ليم. بيز ميللي حرکتين دوشونجه سيني، ائتيگيني و ائستئتيگيني اولوشدورماقلا گؤرولي یيک.
ايرانداکي ايچ چکيشمه هارا گئدير؟
بير چوخ فيلوسوفلارين اورتايا قويدوغو ديالئکتيک ائوريم سورجي ايران شرطلري اوچون ده اويقولانماقدادير. هر حاکيم تئز اؤز ايچيندن آنتيتئزيني يئتيشديرر. بئله اولمازسا، ائوريم اولماز. ايران اينقيلابي دا اؤز آنتيتئزيني يئتيشديرميشدير. هئچ بير موخاليفت ايراندا ياشيللار کيمي بو مؤحتشم حرکتي يارادا بيلمزدي. چونکو اونلارين هئچ بيري نين خالق ايچينده نوفوذو يوخدور. ياشيل حرکت ايلک باشلانقيجيندا ياسال بير حرکت ايدي. باخ، آنتيتئزلر بو شکيلده ياسال اولاراق اورتايا چيخار، سونرا ياسالارا سيغماز، يئني آناياسا ايستر. ياسال اولدوغو اوچون دَييشيمدن يانا اولان، ديني ايستيبداددان بئزميش اولان توپلوم چوخ گوجلو شکيلده قاتيلدي. چونکو ايلک گونلرده اؤلدورمه يوخ ايدي. تبليغات ايدي. سئچيمه حيله قاريشديقدان سونرا دا توپلومون قاتيليمي چوخ مؤحتشم ايدي. چونکو ياسال حرکت ايدي. یا دا توپلوم یاسال اولدوغونو سانیردی. اؤلدورمه لر، سالديريلار توپلومو قورخوتدو. قاتيليملار آز اولسا دا داوام ائتدي. آنجاق هر باسقي اؤزونه اويقون تپکي اولوشدورار. ياشيل حرکت ياسا ديشيليغينا ايته له ندي. ليدئرلري توتوقلانديقدان سونرا تامامن بو ساواش ياسالارا قارشي دؤنوشدو. ايندي آرتيق آناياسانين اويقولانماسي يولوندا دئييل، آناياسانين دَييشمه سي يولوندا ساواش گئدير. اوزون ايللر بويونجا اؤلکه نين سرمايه سيني اله کئچيرميش بو رئژيم اؤلر، آناياسانين دَييشيمينه گئتمز. دونيا کامواويو رئژيمه قارشي دؤنوشموش بو ساواشا دستک وئرير. بو اوزدن ده آرتيق بؤيوک اوچوروملار موخاليفت و رئژيم آراسيندا اورتايا چيخميش. بؤيوک آيت اللاهلار دا ليدئرلرين توتوقلانماسينا تپکي گؤستريرلر. بو گليشمه لر رئژيمه قارشي ساواشي داها دا تشويق ائتمکده دير. آنجاق دَييشيمين چوخ قانلي و سانجيلي، هم ده اوزون وعده لي اولماسي سؤز قونوسو اولا بيلر. اؤنملي اولان توپلومدا رئژيمين 32 ايلليک قورخو دوزَنينه قارشي اعتيراض جسارتي نين يارانماسيدير.
بيز نه زامانا قدر سوکوت ائده جه یيک؟
سوکوت ائتمه ميشيک. گوجلو دوشونجه ايشلري ايله اوغراشان اينسانلاريميز وار. هم داخيلده، هم ده خاريجده. يانليش اورتاملاردا چتينليکله بيريکديرديگيميز ميللي ائنئرژيميزي سوکوتو پوزماق آدي ايله هدر وئرمک دوغرو اولماز. ظاهيرن سس سيزليک اولاراق گؤرنن بو سوکوتوموزون پوزولماسيني زامان اؤزو بللي ائده جک. بيز ايراندا دئموکراسي يولوندا گئدن ساواشلارا آچيقجا آچيقلامالاريميزدا دستک وئرمه لي یيک منجه. بونون ياني سيرا بللي زامان اوچون حاضيرلانماليييق. ياخين گله جکده ده بؤيوک دَييشيملر اولا بيلر. خامنه ایي اؤله بيلر. باشقا اولايلار دا اولا بيلر. بئله اولور گئنلده. ائله بير آن گلير کي، ديکتاتور رئژيملر آرتيق خيابانلارداکي گؤستريلره گول له آتا بيلمير. موزاکيره يه باشلايير. هر زامان بئله اولموش، ايراندا دا بئله اولاجاغي بکله نير. باخ، بو زامان بيزيم سوکوتوموزون ايچيندن بؤيوک سسلر چيخاجاق. بيز بو گونه حاضير اولماليييق. گونئي آذربايجاندا و ايرانين گئنه لينده مؤحتشم تورکلوک حرکتي باشلامالي و ايرانين دَييشيک حربي يئرلرينده گؤرَولي اولان تورکلري ميللي حرکتين يانيندا و اؤنونده آپاريجي گوج کيمي گؤرمه لي یيک. بئله اولمازسا، باتي آذربايجاندا ميلتيميزين اوزَرينه سويقيريم اويقولانا بيلر. ميلتيميزي قوروماقلا موکللفيک. آنجاق او زامان هانسي سياسي اؤنجه ليکلرله چيخيش ائده جگيميز قونوسوندا بير سؤز دئيه بيلمرم. بونو او زامانکي پوزيسيونلار بللي ائدر.
بيزيم عمل ائتمه ميز اوچون هانسي شرطلرين اولماسي گره کير؟
بيرينجي، توپلوموموزدا گئنيش تورکلوک بيلينجي اولوشماليدير. بو اولمازسا، اولماز. ايکينجي، توپلوموموزدا تورک کيمليگي و تورک ديلي اوداکلی (مرکزلي) چاغداشلاشما سورجي باشلاماليدير. اوچونجو، بيزيم باشقالاري ايله تاريخي ايستکلريميزين سينيرلاري بليرلنمه ليدير. نييت بيزيم حرکتين اونتولوژيسيني اولوشدورار. توپلوملار تاريخلرينه، طبيعتلرينه گؤره ميلتلشمزلر، نييتلرينه گؤره ميلتلشرلر. آتا سؤزوموز دئيير: «نييت هارا منزيل اورا.» نييتيميزين يازيسي، صنعتي، ائتيگي و ائستئتيگي آچيقجا گؤز اؤنونده اولماليدير. بؤيله اولدوغوندا عمل اوچون، يالنيزجا هله صينفي کيمليگي بللي اولمايان گنجلر آکتيو اولمازلار، بوتون صينيفلر، اؤزلليکله اورتا صينيف ده بو حرکته قاتيلار. 2006-جي ايلده گنجلريميز شهيد اولدو. بو موباريزه يه بازار دستک وئرمه دي. اعتيصابلار اولمالي ايدي. ندن بئله اولمادي؟ چونکو اونو دا زامان يئتيشديره جک. بيزيم موباريزه يه بوتون طبقه لر قاتيلمالدير. بونلار زامانلا اولوشاجاق و بيزيم عمل مئيدانيميز او زامان داها دا گئنيشله يه جک.
بعضي آيدينلاريميز ايراندا اولان باشقا حرکتلر ايله تنقيدي دييالوغون قورولماسيندان ياناديرلار. بونون بيزيم ميللي چيخارلاريميز اوغروندا اولا بيله جگيني دوشونورلر. سيزجه بؤيله دير، يوخسا او حرکتلرين ايچينده اريمک تهلوکه سيمي وار؟
بو حرکتلرين ايچينده اريمه تهلوکه سي دئيه بير شئي يوخدور. اگر بو حرکت هانسيسا بير حرکتين ايچينده ارييه جک درجه ده ضعيفديرسه، او زامان اونا گووَنمک ده اولماز. نييه اريسين کي؟ ارييه جک اولان بير حرکتين گله جگينه گووَنمک اولماز کي. ايراندا بعضي دَييشيملر اولاجاق کي، بيز اونلارلا ايشبيرليگي ائتمک زوروندا اولاجاغيق. بيز بو اؤلکه ده ياشاييريق، بو اؤلکه نين گئرچکلري نين ديشينا چيخا بيلمريک. ياشيل حرکتله ايشبيرليگي ائده ليم دئينلر ده هاقليديرلار. بورادا هاقسيز اولان يوخدور. اؤنملي اولان اولايا هانسي باخيش آچيسيندان باخماقدير. يعني ياشيل حرکته قاتيليمدان نييت ندير، او، گؤز اؤنونده بولونماليدير. ياشيل حرکت ايراندا ياشايان بوتون ميلتلرين يارارينادير. باشدا دا بيزيم ياراريميزادير. چونکو موسوي تورکدور. بيز سوي اولاراق تورک اولان هر کسين تورکلويه يارارلي اولا بيله جگينه اينانماليييق. يوخسا 30 ميليون تورک حاققيندان دانيشا بيلمريک. 30 ميليون تورک دئديگيميز وارليغين 10 ميليونو بلکه موسوي کيميدير. بيز فردلرله ايلگيلنمه مه لي یيک سيستئمله ايلگيلنممه لي یيک. يعني اؤرنه یين موسويني ده تورکلوگوندن اوزاقلاشديرميش اولان بير دوزن وار. بو دوزن بيزيم دوشمنيميزدير، موسوي کيمي شخصييتلر دئييل. آيريجا، بو گون موسوي دونيادا دئموکراسيدن يانا اولان بير ليدئر کيمي تانينميش و اونون تورک اولماسي دا بو آچيدان تورکلر اوچون بير مزييتدير. بير شکيلده بيز ياشيل حرکتين ديشيندا دئييليک. ليدئرليگينده یيک. تورک اينساني اولاراق بو حرکتين باشينداييق. آنجاق مودئرن تورک ايستکلري اولاراق حرکتين ديشينداييق. بونو دا اله کئچيرمه نين يؤنته ملري اوزرينده دوشونمکده يارار وار. موسوی اؤزبه اؤز تورکدور. اونون دونیا گؤروشو دارتیشیلا بیرلر. میللییتی تورکدور. میللییتی اینسانا وئرن دوغادیر، اونو دَییشدیرمک اولماز. دَییشیمی، آسیمیلاسیون یولویلا اولور.
بيرلشديرجي عاميللر ندير؟
بيزيم اساس بيرلشديريجي عاميليميز اورتادا يوخدور نه يازيق کي. چونکو بيرلشديريجي عاميل، دوشونجه لر دئييل، اورتاق بير اينانجدير. دوشونجه پروفئسسيونال بير ايشدير. بيري آز بيلر، بيري چوخ. آنجاق توپلومو بير مرکزده بوتونلشديرن اورتاق بير اينانجدير. بو گونه قدر ده بيزيم فارسلارين قارشيسيندا يئنيليشيميزين سببي بودور. مثلن دوغو تورکيستاندا بيرلشديريجي بير اينانج عاميلي وار. توپلومون آسيميلاسيونونو اؤنله يير. منجه دوغو تورکيستاندا آسيميلاسيون يوخدور، کولونيزاسيون وار. آنجاق ايراندا تورکلرين آسيميلاسيونو سؤز قونوسودور. چونکو اويقورلارين اينانج فرقليليگي اونلارين قورويوجوسو و بيزيم فارسلارلا ايناج اؤزدئشليگيميز بيزيم اريديجيميزدير. بونون اوزَرينده بؤيوک دين موتفککيرلري دوشونمه ليدير. بو، بيزيم تاريخي سورونوموزدور، اساس سورونوموزدور. تورک— ايسلام اینانجی اولوشماليدير. بونون اسکيلردن اؤرنکلري واردير. آنجاق پهلويلر، اؤزلليکله ايسلام رئژيمي چوخ گوجلو بيچيمده تورکلرين اؤزگورلوکچو ايسلام آلقيلاييشلاريني محو ائتديلر. بونو جانلانديرمانين بير يولو اولمالي. بير مدنييتين اورتا ديرگيني تشکيل ائدن اينانجدير. بير توپلوم اينانجيني ايتيرديگينده، باشقا ميلتلرين ايچينده اريمه سي آسانلاشار. بيزيم اينانجيميزي فارسلار چالميشلار. بونو اونارماميز لازيمدير. تورک کيمليگي آنادولودا اولدوغو کيمي ايراندا دا تورکلرين اينانج دوزئيينه يوکسلمه ليدير. آتاتورکون ان بؤيوک باشاريسي تورک کيمليگيني توپلومون تاريخي اينانجي ايله اؤزدئشلشديرمه سي اولموشدور. بيز بو کيمي بؤيوک ايشلرله اوغراشماليييق. بو دا سوکوت آنلاميندا دئييل، تاريخين درينليگيني ائتکيله يه جک ايشلر گؤرمک آنلاميندادير.
دانیشیق 13 – ایراندا یئنی گلیشمه‌لر و میللی حرکتین دورومو / عاریف کسکین ایله اؤزل دانیشیق
آذربایجان دموکراسی اوجاغی : میللی حرکت نه زامانا قدر ایراندا اولوب-بیتن‌لر حاقیندا سوکوت ائده‌جک ؟ میللی فعال‌لارین سوکوتو اونلاری توپلومون مرجع طیفی دورومون‌دان آییرماغا زمین یاراتمازمی ؟ ایراندا اولان باشقا حرکتلر ایله اینتیقادی بیر دیالوگون قورولماسی بیزیم میللی چیخارلاریمیز اوغروندا اولا بیلر یوخسا او حرکت‌لرین ایچینده اریمک تهلوکه‌سی وار ؟ و …. بونا بنزر باشقا سورولاریمیزین جاوابینی ایران اوزمانی سایین عاریف کسکین دن سوروشموشوق، سایغی دیر دوشونورلریمیزین امکداش‌لیغی ایله بو مباحیثه‌لرین گئنیشلنمه‌سی و بو مباحیثه‌لرین ایچین‌دن میللی منافعیمیز اوغروندا دوغرو بیر یول خریطه‌سی‌نین ایپ اوجلاری‌نین چیخماسینی آرزو ائدیریک.
ایرانداکی ایچ چکیشمه هارا گئدیر؟
ایران ایسلام جومهوریتی 1979-دان گونوموزه قدر ان بؤیوک بحرانی یاشاییر. خاریجی سیایستینه باخدیغینیزدا یالنیزلاشمیش و دوستو اولمایان دؤولت کیمی گؤرونومونده دیر. ایران اتم کریزیله آمئریکا و آوروپلا‌لی‌لاری قارشی‌سینا آلمیش و دیر طرف‌دن ده روسیا و چین‌دن گؤزلدیگی دستیی آلامامیش‌دیر. قونشولارییلا دوست و گوونیلیر موناسیبت قورامایش و سالدیرقان اوسلوبو اونون قونشولاری‌نین گؤزونده تهلوکه‌لی گؤرسنمه‌سینه سبب اولموشدور. سننی عرب دؤولت‌لری، ایرانی ان بؤیوک تهلوکه اولاراق گؤرمکده و او رئژیمین ییخیلماسی اوچون حربی موداخیله آلتئرناتیفینی تشویق ائتتیک‌لری بیلینیر.
داخی‌لی سیاستده ایسه، ایران رئژیمی 1979-دان گونوموزه ایلک کز چوخ یؤن‌لو بوهرانی تجروبه ائتمکته‌دیر. رئژیمین داخیلینده ایختیلاف رسمن چاتیشما و توققوشمایا چئوریلمیش و رئژیمین داخی‌لی ترازی‌لیغی و هارمونی‌سی پوزولموش‌دور. ایران رئژیمی آرا‌دان ایکی شاققایا آیریلمیش‌دیر. ائله کی رئژیمین 30 ایللیک تاریخینده ایلک کز باش ناظیری، مجلیس باشقانی، ناظیرلری و اوست روتبه‌لی بروکرات‌لاری زین‌دانا سالماق مجبوریتینده قالمیش‌دیر. ایختیلاف رئژیمین بوتون رسمی و قئیری رسمی اورگان‌لارینی بوروموش‌دور. خامنئه یی حلل ائدیجی و ایختیلاف چؤزوجو گوجونو ایتیرمیش و اؤزو ایختیلاف‌لارین قایناغینا بدل اولموشدور. بو مسئله ده رئژیم ایچین ایختیلاف‌لارین حل اولونماسینی چوخ چتینلشدیرمیش‌دیر.
یاشیل حرکاتی 2009-دان گونوموزه قدر اؤز موخالیفت وارلیغینی قورویابیلمیش، رئژیمین سرکوب تشکیلات‌لارین قارشی‌سیندا دایانیق‌لیغینی گؤسترمیش و بیتمه میش‌دیر. عرب برلگه ده باش وئرمیش سیاسی و سوسیال عصیان‌لاردان گوج آلا‌راق یعنی‌دن میدانا گلمیی باشارمیش‌دیر. ایران رئژیمی‌نین ان اؤنملی امنیتی مسئله‌سینه چئوریلمیش‌دیر.
بوتون بو فاکتؤرلر/عامیل‌لر ایشیغیندا، ایران رئژیمی‌نین چوخ یؤن‌لو بحران ایچینده اولدوغونو دیبیلریک. ایران رئژیمی‌نین قارشیلاشدیغی بو بحران مورککب، چوخ یؤن‌لو و ماهار ائدیلمه‌سی آسان دئییل. حتی ایران رئژیمی بو بحرانی حلل ائتمک اوچون راسیونئل/عقلانی بیر پروژه یه ده صاحب دئییل. رئژیم فقط شیددت/خوشونت بو بحران‌لاری حل ائدجه یینی دوشونور. خوشونت ایسه وار اولان بحرانی داها دا دئرینلشدیریر.
بیز نه زامانا قدر سوکوت ائدجه ییک؟
آذربایجان، ایران رئژیمی‌نین قارشیلاشدیغی بو چوخ یؤن‌لو و مورککب بحرانین فرقینده‌دیر.چوخ دقتله، تیتیزلیکله(وسواس) و هر طرف‌لی حادیثه لری ایزله ییر. آذربایجان بو سورچده ان دوغرو عملی آلترناتیفینی معین ائتمک ایستییر. آذربایجان، ایرانداکی پروسه سی سویوققان‌لی، تمکین‌لی، آغیر، تحریکلردن اوزاق ، فارس میللیتچی‌لری‌نین تله سینه دوشمه دن، اؤز میللی ماراق‌لاری‌نین ماکسیموم قورونماسینی نظرده توتا‌راق و تاریخی بوتون تجروبلرینی دیققته آلا‌راق ایزلییر. آذربایجان بو بحران‌دان ضررلی چیخماق ایستمیر. کئچمیش‌دکی یاشادیق‌لارینی یئنی‌دن یاشاماق ایستمیر. آزربایجانین بو گلیشمه‌لردکی دوروشو “ عقلانی احتیاط کارلیق” اولاراق آدلان‌دیرماق مومکون‌دور.
یاشیل حرکاتی اؤنملی و جدی اعتراضی حرکت اولاسا دا، آذربایجان‌لی‌لارین دویقوداش‌لیغینی قازانابیلمه میش‌دیر. آذربایجانلیلار یاشیل حرکاتینی فارس میللیتچی‌لیگی‌نین فرق‌لی تظاهورو اولاراق گؤرمکتدیلر. اونلارا گؤره یاشیل حرکاتی ایرانداکی حقیقی دئموکراسی‌نین قوروجوسو اولابیلمز. آذربایجانلیلار یاشیل حرکاتینا عملی دستک وئرمسلر ده مرکزدکی گئدن گرگین‌لیگی اؤز خئییرلرینه اولدوغونو دوشونورلر. آذربایجان‌لی‌لارین سیاسی، ایقتیصادی و کولتورل ایستک‌لرینه یاشیل حرکاتی‌نین جاواب وئرمیجیی بل‌لی‌دیر. یاشیل حرکاتی 2009-دان گونوموزه قدر میللت‌لرین مسئله‌سی موضوسوندا هر هانسی فیکیر و گفتمان ایلری سورمه میش‌دیر. میللتلر مسئله‌سی گلینجه سوکوت ائدیرلر. بون‌لاری یئرسیز، “بؤلوجولوک” و لوزوم‌سوز طلب اولاراق گؤرورلر. آذربایجانلیلار دا بون‌لاری گؤرور. آذربایجان بوتون بون‌لارا یاخین تاریخین‌دکی یاشادیغی ناکامی‌لری و عذاب‌لارین چرچیوسین‌دن باخیر.
آذربایجانلا یاشیل حرکاتی‌نین یول‌لاری آیریلمیش‌دیر. آذربایجان ایندی اؤزو، فرق‌لی بیر دئموکراتیک پروژه‌نین صاحبی‌دیر. آذربایجان ایندی اؤزو اوچونجو جبهه‌دیر. اوچونجو گوچ‌دور. آذربایجانلیلار، ایران رئژیمی‌نین آذربایجان-تورکونه اولان دوشمان‌لیغینی بیلیر. 1979-دان او دوشمانلیغین ایچینده یاشاییر. یاشیل حرکاتی‌نین سؤیلملرینده ده اؤز حاق‌لی ایستکلئرینی گؤرمور. گلینن نوقطه ده آذربایجان اؤزو چوخ فرق‌لی و داها قاپسامالی/جامع دئموکراتیک جبهه‌نین لیدری پوزیسیونونا گلمکده‌دیر. آذربایجان بو دوروشونون گرکلیلیکلرینی یئرینه گتیرمسی لازیم‌دیر.
آذربایجان “ یاشیل حرکاتینا قاتیلالیم-قاتیلمایالیم” ایکیله مینی بوراخما‌لی‌دیر. چونکی یاشیل حرکاتییلا یول‌لاری آیریلمیش. بو ایکیلم‌دن چیخمادیغی سورجه یعنی شرایطه اویقون ایستراتژیلر گلیشدیرمز. منیم فیکریمجه میللی حرکاتیمیز یعنی و فرق‌لی بیر مرحله‌نین باشلاندیغینی حیسس ائتسه ده هله اؤزونو اونونلا آداپت/سازگاری ائتمیش دئییل. یاشیل حرکاتا “قاتیلالیم-قاتیلمایالیم” دارتیشماسی میللی حرکاتین اؤنونو باغلاییر. گونوموزدکی شرط‌لره اویقون ایستراتژیک معین ائتمخ یی و گونوموز شرط‌لرینه اویوم‌لو حاله گتیرمه‌یه مانع اولور. اونون بوتون انرژی‌سینی امیر. بیز ایچینه دوشدوگوموز بو کؤردوغوم‌دن چیخمالیییق. باشقا بیر سؤزله هله ده میللی حرکاتیمیز اؤزونو اوچونجو جبهه اولدوغونون شورونا چاتمیش دئییل. اؤزونو اوچونجو جبهه اولاراق حیسس ائتمه یی درونلشدیرمه یی باشارسایدی اونون گرکلیلیکلرینی ده یرینه گتیریردی. میللی حرکاتیمیز سیلکینمه‌لی و بایرام‌لاردا نئجه کی، ائولر تمیزلنیر اؤزونون ایستراتژی‌لرینی گؤزدن کئچیرمه‌لی‌دیر. میللی حرکاتیمیز سیلکینیب اؤزونو یئنی دؤنمه اویقونلاشدیرمازسا آذربایجانی ایتیرمه احتیمالی واردیر.
ایندی نه ائتملیگیک؟
اؤنجه‌لیکله بؤلگه‌میزده و ایراندا اولوب-بیتن‌لر حاقیندا اوبژکتیف تحلیلیمیز اولما‌لی و بیلملیگیک کی ایران سیاسی حیاتیندا یعنی بیر صحیفه آچیلمیش‌دیر. اسکی دفترین نه زامان باغلاناجاغی بیلینمه‌سه ده یئنی بیر مرحله باشلادیغی چوخ آشیکاردیر. بیز بو یعنی مرحله‌نین بوتون اؤزل‌لیک‌لرینی بیلمه‌لی و اونا گؤره یعنی ایستراتژیلر گلیشدیرملیگیک.
-گونئی آذربایجان میللی حرکاتی یاواش یاواش اؤز وارلیغینی حیسس ائتدیرمه‌لی‌دیر. وارلیغینی حیسس ائتدیرمه‌نین آنلامی فقط کوچه‌یه چیخماق ویا میتینگ دوزنلمک دئییل. آذربایجان تورک میللتی گونئی آذربایجان میللی حرکاتی‌نین وارلیغینی اؤز یانیندا حیسس ائتمه‌لی، اونو گؤرمه‌لی و اونون ایستک‌لریله داها یاخین‌دان تانیشما‌لی‌دیر.
-بیزیم میللی حرکاتیمیز ایچینده- کیچیک ده اولموش اولسا -چوخ قیمت‌لی تشکیلات‌لاریمیز وار. بو زاماندا بو تشکیلات‌لار ان وئریم‌لی دؤنم‌لرینه گیرمه‌لی و اونلار گوجلندیریلمه‌لی‌دیر. هر هانسی بیر تشکیلات‌لاریمیزا هر هانسی شکیلده یاخین‌لیق حیسس ائدن‌لر وارسا زامان ایتیرمه‌دن اونلارا گیرمه‌لی‌دیرلر. تشکیلات‌لاریمیز آکتیفلشدیریلمه‌لی‌دیر.
-عمومی-میللی تشکیلاتیمیز یوخ‌دور . بیزیم میللی حرکاتیمیزین بؤیوک بؤلومو تشکیلات‌سیزدیر. اینسان‌لاریمیز بؤیوک تشکیلات‌لارین قورولماسینی گؤزله ییر، اونلار قورولماییناجا دا فعالیت ائتمیرلر. سیاسی فعالیت اوچون تشکیلات اؤنملی آنجاق “اولمازسا سیاسی فعالیت اولاماز” دئییل. تشکیلات‌سیز دا فعالیت ائدیلبی‌لر. بیزیم قازاندیغیم بوتون باشاری‌لار شخصی‌دیر. شخصی حیاتیندا اؤزونه یول آچان اینسان سیاسی فعالیت اوچون ده اؤزونه ایمکان یارادابی‌لر. بیز ایندی “هر فرد بیر تشکیلات” شعارینی حیاتا گئچیرملیگیک. اؤز شخصی یئتنک، ایمکان، زامان و گوجوموزدن میللی حرکاتیمیزا آییرمالیییق. امین اولون کی، بولاری نورمال حیاتینیزین آخیشینا ضرر وئرمه‌دن ده ائتمک مومکون‌دور. “ هر فرد بیر تشکیلات “مدلی بوگون بیزیم اساسی چیخیش نوقطه‌میز. هر کس اؤزون‌دن مسئول. هر کس اؤزونون رئیسی و مرئوسو.
-ایندی کی زاماندا ایختیلاف‌لاردان، بؤلجو و قیشقیر دیجی لاف‌لاردان اوزاق دورمالوییق. اؤنوموزدکی گونلرده ایچیمیزه ایختیلاف آسلامیا باشلایجاق‌لار. بیر چوخوموزون علیهینده یازی‌لار یازیلما احتیمالی واردیر. بیرگه بون‌لارین قارشی‌سیندا دورمالیییق. نزاکت و اخلاقی قورول‌لاری آشان یازی و دانیشیق‌لاردان قاچینما‌لی و بونو ائدن‌لری ده انگللملیگیک. ایختیلاف‌لار هله‌لیک دوندورولما‌لی.
– رهبرلیک ادعا‌لاری “هر شئیی من یاراتدیم” ایفاده و دوشونجه‌لردن واز گئچیلمه‌لی. موساوی و دوستانه موناسبت‌لرین قورولماسی لازیم. تشکیلات‌لار اؤز آرا‌لاریندا کوسلوک و یئرسیز رقابتی بوراخما‌لی‌دیرلار. بیر آرایا گلبیلمه‌لی و باشاربیلیرلرسه اؤز آرا‌لاریندا بیر کوردیناسیون (هماهنگی) شوراسی قورمالا‌لاری لازیم‌دیر.
-وب سیته‌لریمیزی و درگی‌لریمیزی زنگین‌لش‌دیرمک و چکیجی حالا گتیرملیگیک. یازی، خبر، ترجومه وب. ایشلری گؤربیلن‌لر بو ایشلرله و ماددی ایمکان‌لاری اولاناکلار ایسه بو سیته‌لری و درگی‌لری حمایه ائتمه‌لی‌دیرلر. بو سیته‌لرین چکیم گوجونو آرتیرمالییق.
-بوگون آزربایجانین هر یئری میللی حرکاتیمیزین شعارلاریلا دولما‌لی‌دیر. گونئی آذربایجان میللی حرکاتی‌نین تاریخی سمبول‌لاری میللتین گؤزونون اؤنونه گتیرتیلمه‌لی. تبلیغات چالیشما‌لاری چوخ یؤن‌لو اولاراق سورتلندیریلمه‌لی. آذربایجان توپلومو میللی حرکاتین شعارلارینی منیسمه‌یه حاضردیر.
-گونئی آذربایجان میللی حرکاتیمیز اؤز میللی-اومومی بیلدیرگسی/منشورونو حاضرلاما‌لی‌دیر. حاضرلانا‌جاق بو میللی-عمومی منشوردا آذربایجانین بوتون مسئله‌لری دقته آلینما‌لی‌دیر. آذربایجان تورک‌لرینه یاخشی حیات اومودونون وئریلمه‌لی گرکیر. آذربایجان توپلومونون بوتون لایه‌لری‌نین ایستک، آرزو و قورخولاری دقته آلینما‌لی‌دیر. گونئی آذربایجان میللی حرکاتی داخی‌لی و خاریجی مسئله‌لره باخیش آچی‌سینی و سیاسی، سوسیال، مدنی، ایقتیصادی و دینی مسئله‌لر ده اؤز فیکیرلرینی محسوس و ملموس شکیلده بلیرگینلشتیرمه‌لی و آذربایجان تورک میللتینه چاتدیرما‌لی‌دیر.
بعضی آیدین‌لاریمیز ایراندا اولان باشقا حرکتلر ایله اینتیقادی بیر دیالوگون قورولماسینی بیزیم میللی چیخارلاریمیز اوغروندا اولا بیلجیینی دوشونورلر سیزجه بؤیله‌دیر یوخسا او حرکت‌لرین ایچینده اریمک تهلوکه‌سی وار؟
سیاسئت و دیپلوماسیده گؤروشولمه یجک طرف یوخ‌دور. گرکیرسه هر کسله گؤروشولور و مذاکیره ائدیلیر. آمئریکا دوشمن اولاراق گؤردوگو ایران و طالبانلا گؤروشور. آنجاق دیالوق و مذاکرنین شرطلری و شرایطی‌نین یارانماسی لازیم‌دیر. بوگون بئله بیر شرایط یوخ‌دور. چونکی یاشیل حرکاتییلا قورولا‌جاق دیالوغون نتیجه سی اولمایجاغینی دوشونوروم. یاشیل حرکاتی میللتلر مسئله سینی دانیشماق ایستمیر. اونو حل ائتمک ایستمیر. بئله بیر پروبلئمین اولمادیغینا اینانیر. میللتلر مسئله سینی کومپلو/توطئه اولاارق گؤرور. گئجه-گوندوز تحقیر ائدیر. بو تور ذهنیت صاحب اولانلارلا گؤروشمک زامان ایتیرمک‌دیر.
آنجاق طرفلر آراسیندا غیری موستقیم مذاکیره گئدیر. آذربایجانین عملی اولاراق اعتیرازلارلا قاتیلماماسی و میللی حرکاتین دانیشیق‌لاری، یازی‌لاری و عمللری بو سمبولیک ایرطیباتین بیر عنصورلاری. مذاکیره لر سمبوللر و حرکتلرله گئدیر. طرفلر بیر-بیرلری‌نین باخیشینی مطبوعاتدان اؤیرنیرلر. طرفلرین نه ایسته دیکلری اورتادا‌دیر.
بوگون مذاکره و اینتیقادی دیالوق شرایطی یوخ‌دور. اونلار بیزدن اریمه میزی ایستییرلر. بوگون ان اؤنملی ایستراتئژیک وظیفه میز اؤزوموزو توپارلاماق، هدف/ایستک/سؤیلملریمیزی بلیزلمک، منشوروموزو(بیلدیرگمیزی) حاضیرلاماق، تشکیلات‌لار آراسیندا اورگانیک هماهنگی قورماق و فردی فعالیتی آرتیرماق، اوچونجو جبهه اولاراق اؤزونو گؤستربیلمک و باشقا مسئله لره تمرکوز ائتمه لی ییک.
بوگون آزربايجانين ان اؤنملي استراتژيک مساله سي ايران رئژيمين سرنيگوني مساله سي اولماليدير. ايران ايسلام جومهورييئتي نين سرنيگون اولماسيني ان چوخ تورکلر ايستمه ليديرلر. ايران ايسلام جومهورييتي سرنيگون اولماديغي سوره جه بيز هئچ بير هدفيمیزه يئتيشه بيلمه يه جه ييک. ايسترسه ايستيقلاچي، ايسترسه فئدرالچي، ايسترسه هر هانکي بير ميللي ايسته ييميز اولسون بونلارين گئرچئکله شمه سي نين يولو ايران ايسلام جومهورييتي نين سرنيگوني سيدير. ايرانداکي رژيم گئتمه دیيي سوره جه بيز هئچ بير هدفيميزه يئتيشمه يه جه ييک. بو رژيم قانون اساسي نين 15.مادده سيني بئله ايجرا ائتمه يه جک. اساسي مساله ميز بونلاري دارتيشماق
danışıq 13 – İranda yeni gəlişmələr və milli hərəkətin durumu / Arif Kəskin ilə özəl danışıq
Azərbaycan Demokrası Ocağı : milli hərəkət nə zamana qədər iranda olub-bitənlər haqqında sukut edəcək ? milli fəalların sukutu onları toplumun mərcə teyfi durumundan ayırmağa zəmin yaratmazmı ? İranda olan başqa hərəkətlər ilə intiqadi bir diyalogun qurulması bizim milli çıxarlarımız ugrunda ola bilər yoxsa o hərəkətlərin içində ərimək təhlukəsi var ? və …. buna bənzər başqa sorularımızın cavabını İran uzmanı sayın Arif Keskin den soruşmuşuq , sayğı deyer düşünürlərimizin əməkdaşlığı ilə bu mubahisələrin genişlənməsi və bu mubahisələrin içindən milli mənafeimiz uğrunda doğru bir yol xəritəsinin ip uclarının çıxmasını arzu edirik.
İrandaki iç çəkişmə hara gedir?
Iran İslam cumhuriyəti 1979-dan günümüzə qədər ən böyük böhranı yaşayır. Xarici siaysətinə baxdığınızda yalnızlaşmış və dostu olmayan dövlət kimi görünümündə dir. İran Nüve kriziylə ABŞ və avruplalıları qarşısına almış və diyər tərəfdən də Rusya və Çindən gözlədiyi dəstəyi alamamışdır. Qonşularıyla dost və güvənilir münasibət quramaış və saldırqan uslubu onun qonşularının gözündə təhlükəli görsənməsinə səbəb olmuşdur. Sünni Ərəb dövlətləri, İranı ən böyük təhlükə olaraq görməkdə və o rejimin yıxılması üçün hərbi mudaxilə alternatifini təşviq ettikləri bilinir.
Daxili siyasətdə isə, İran rejimi 1979-dan günümüzə ilk kəz çox yönlü buhranı təcrubə etməktədir. Rejimin daxilində ixtilaf rəsmən çatışma və toqquşmaya çevrilmiş və rejimin daxili tərazılığı və harmonisi pozulmuşdur. İran rejimi aradan iki şaqqaya ayrılmışdır. Elə ki rejimin 30 illik tarixində ilk kəz başnaziri, məclis başqani, nazirleri və üst rütbəli brokratları zindana salmaq məcburiyətində qalmışdır. İxtilaf rejimin bütün rəsmi və qeyri rəsmi organlarını bürümüşdür. Xaməneyi həlledici və ixtilaf çözücü mevkisini itirmiş və özü ixtilafların qaynağına bədəl olmuşdur. Bu məsələ də rejim için ixtilafların həll olunmasını çox çətinləşdirmişdir.
Yaşıl hərəkatı 2009-dan günümüzə qədər öz muxalifət varlığını qoruyabilmiş, rejimin sərkub təşkilatların qarşısında dayanıqlığını göstərmiş və bitmemişdir. Ərəb Regionunda baş vərmiş siyasi və sosyal üsyanlardan güc alaraq yənidən meydana gəlməyi başarmışdır. İran rejiminin ən önəmlı əmniyəti məsələsinə çevrilmişdir.
Bütün bu faktörlər/amillər ışığında, İran rejiminin çox yönlü böhran içində olduğunu diyəbilərik. İran rejiminin qarşılaşdığı bu böhran mürəkkəb, çox yönlü və mahar edilməsi asan dəyil. Hətta iran rejimi bu böhranı həlletmek üçün rasyonel/əqlani bir projeyə də sahib deyil. Rejim fəqət şiddət/xuşunət bu böhranları həl edəcəyini düşünür. Xuşunət isə var olan böhranı daha da derinləşdirir.
Biz nə zamana qədər süküt edəcəyik?
Azərbaycan, İran rejiminin qarşılaşdığı bu çox yönlü və mürəkkəb böhranın fərqindədir.Çox diqqətlə, titizliklə(vəsvas) və her tərəfli hadiseleri izleyir. Azərbaycan bu sürəçdə ən doğru əməli alternatifini müəyyən etmək istəyir. Azərbaycan, İrandaki prosesi soyuqqanlı, temkinli, ağır, tehriklerdən uzaq , Fars milliyetçilərinin telesine düşmedən, öz milli maraqlarının maksimom qorunmasını nəzərdə tutaraq və tarixi bütün tecrübelerini diqqete alaraq izləyir. Azərbaycan bu böhrandan zərərli çıxmaq istəmir. Keçmişdəki yaşadıqlarını yenidən yaşamaq istəmir. Azərbaycanın bu gəlişmələrdəki mövgiyəte “ əqlanı ehtiyatkarlık” olaraq adlandırmaq mümkündür.
Yaşıl hərəkatı önəmli və ciddi etirazı hereket olasa da, Azərbaycanlıların duyqudaşlığını qazanabilmemişdir. Azərbaycanlılar Yaşıl hərəkatını Fars milliyetçiliyinin fərqli tezahürü olaraq görmektediler. Onlara göre Yaşıl Hərəkatı İrandaki heqiqi demokrasinin qurucusu olabilmez. Azərbaycanlılar Yaşıl hərəkatına əməli destek vərmeseler de merkezdeki gedən gerginliyi öz xeyirlerine olduğunu düşünürler. Azərbaycanlılarin siyasi, iktisadi və kültürəl istəklərinə yaşıl hərəkatının cavab verməyəcəyi bəllidir. Yaşıl hərəkatı 2009-dan günümüze qədər millətlərin məsələsi mevzusunda hər hanki fikir və gofteman iləri sürmemişdir. Millətlər məsələsi gəlince sukut edirler. Bunları yersiz, “bölücülük” və luzumsuz tələb olaraq görürler. Azərbaycanlılar da bunları görür. Azərbaycan bütün bunlara yaxın tarixindəki yaşadığı nakamiləri və əzabların çarçıvasından baxır.
Azərbaycanla Yaşıl hərəkatının yolları ayrılmışdır. Azərbaycan indi özü, fərqli bir demokratik projənin sahibidir. Azərbaycan indi özü Üçüncü Cebhədir. üçüncü güçdür. Azerbayacnlılar, İran rejiminin Azərbaycan-Türkünə olan düşmanlığını bilir. 1979-dan o duşmanlığın içində yaşayır. Yaşıl hərəkatının söylemlerinde de öz haqlı istəklerini görmür. Gəlinən noqtada Azərbaycan özü çox fərqli və daha qapsamalı/came demokratik cebhənin lideri pozisyonuna gəlməktədir. Azərbaycan bu mövqeiyetinin gerekliliklerini yerine getirmesi lazımdır.
Azərbaycan “ yaşıl hərəkatına qatılalım-qatılmayalım” ikilemini buraxmalıdır. Çünki Yaşıl Hərəkatıyla yolları ayrılmış. Bu ikilemdən çıxmadığı sürece yəni şeraite uyqun stratejiler gelişdirmez. Mənim fikrimcə milli hərəkatımız yəni və fərqli bir mərhələnin başlandığını hissətsə də hələ özünü onunla adaptə/sazegari etmiş deyil. Yaşıl hərəkata “qatılalım-qatılmayalım” dartışması milli hərəkatın önünü bağlayır. Günümüzdəki şərtlərə uyqun stratəjik müəyyən ətməyi və günümüz şərtlərinə uyumlu halə gətirməyə mani olur. Onun bütün ənərjisini əmir. Biz içinə düşdüyümüz bu kördüğümdən çıxmalıyıq. Başqa bir sözlə hələ də milli hərəkatımız özünü üçüncü cəbhə olduğunun şuruna çatmış deyil. Özünü Üçüncü cəbhə olaraq hiss etməyi dərunləşdirməyi başarsaydı onun gərəkliliklərini də yərinə gətirirdi. Milli hərəkatımız silinkinməli və bayramlarda nəcə ki, evlər təmizlənir özünün stratejilərini gözdən gəçirməlidir. Milli hərəkatımız silikinib özünü yeni dönəmə uyqunlaşdırmazsa Azərbaycanı itirmə ehtimali vardır.
İndi nə etməliyik?
Öncəliklə bölgəmizdə və İranda olub-bitənlər haqqında objektif təhlilimiz olmalı və bilməliyik ki İran siyasi həyatında yəni bir səhifə açılmışdır. Əski dəftərin nə zaman bağlanacağı bilinməsə də yəni bir mərhələ başladığı çox aşıkardır. Biz bu yəni mərhələnin bütün özəlliklərini bilməli və ona görə yəni stratejiler gəlişdirməliyik.
-Güney Azərbaycan Milli hərəkatı yavaş yavaş öz varlığını hissəttirməlidir. Varlığını hissəttirmənin anlamı fəqət küçəyə çıxmaq vəya miting düzənləmək deyil. Azərbaycan Türk milləti Güney Azərbaycan milli hərəkatının varlığını öz yanında hiss ətməli, onu görməli və onun istəklərilə daha yaxından tanışmalıdır.
-Bizim milli hərəkatımız içində- kiçik də olmuş olsa -çox qimətli təşkilatlarımız var. Bu zamanda bu təşkilatlar ən vərimli dönəmlərinə girməli və onlar gücləndirilməlidir. Hər hanki bir təşkilatlarımıza hər hanki şəkidə yaxınlıq hiss edənlər varsa zaman itirmədən onlara girməlidirlər. Təşkilatlarımız aktifləşdirilməlidir.
-Umumi-milli təşkilatımız yoxdur . Bizim milli hərəkatımızın böyük bölümü təşkilatsızdır. İnsanlarımız böyük təşkilatların qurulmasını gözleyir, onlar qurulmayınaca da faaliyət etmirlər. Siyasi faaliyət üçün təşkilat önəmli ancaq “olmazsa siyasi faaliyət olamaz” deyil. Təşkilatsız da faaliyət ediləbilər. Bizim qazandığım bütün başarılar şəxsidir. Şəxsi həyatında özünə yol açan insan siyasi faaliyət üçün də özünə imkan yaradabilər. Biz indi “hər fərd bir təşkilat” şuarını hayat gəçirməliyik. Öz şəxsi yetənək, imkan, zaman və gücümüzdən milli hərəkatımıza ayırmalıyıq. Əmin olun ki, buları normal hayatınızın axışına zərər vərmədən də etmek mümkündür. “ hər fərd bir təşkilat “modeli bugün bizim əsası çıxış noqtəmiz. Hər kəs özündən məsul. Hər kəs özünün rəisi və mərusu.
-İndi ki zamanda ixtilaflardan, bölcü və qıştırcı laflardan uzaq durmaluyıq. Önümüzdəki günlərdə içimizə ixtilaf aslamya başlaycaqlar. Bir çoxumuzun əleyhində yazılar yazılma ihtimali vardır. Topyekun bunların qarşısında durmalıyıq. Nəzakət və əxlaqı qurulları aşan yazı və danışıqlardan qaçınmalı və bunu edənləri də ənglləməliyik. İxtilaflar hələlik dondurulmalı.
– Rəhbərlik iddiaları “hər şeyi mən yarattim” ifadə və düşüncələrdən vaz geçilməli. Musavi və dustanə münasəbətlərin qurulması lazım. Təşkilatlar öz aralarında küslük və yərsiz rəqabəti buraxmalıdırlar. Bir araya gələbilməli və başarbilirlərsə öz aralarında bir kordinasyon (həmahəngi) şurası qurmalaları lazımdır.
-Wəb sitələrimizi və dərgilərimizi zənginləşdirmək və çəkici hala gətirməliyik. Yazı , xəbər, tərcümə vb. işləri görəbilənlər bu işlərlə və maddı imkanları olankar isə bu sitələri və dərgiləri himayə etməlidirlər. Bu sitələrin çəkim gücünü artırmalyıq.
-Bugün Azərbaycanın hər yeri milli hərəkatımızın şuarlarıla dolmalıdır. Güney Azərbaycan Milli Hərəkatının tarixi səmbolları millətin gözünün önünə gətirtilməli. Təbliğat çalışmaları çox yönlü olaraq sürətləndirilməli. Azərbaycan toplumu milli hərəkatın şuarlarını mənisəməyə hazırdır.
-Güney Azərbaycan milli hərəkatımız öz milli-umumi bildirgəsi/mənşurunu hazırlamalıdır. Hazırlanacaq bu milli-umumi mənşurda Azərbaycanın bütün məsələləri diqqətə alınmalıdır. Azərbaycan Türklərinə yaxşı həyat umudunun vərilməli gərəkir. Azərbaycan toplumunun bütün layələrinin istək, arzu və qorxuları diqqətə alınmalıdır. Güney Azərbaycan Milli hərəkatı daxili və xarici məsələlərə baxış açısını və siyasi, sosial, mədəni, iktisadi və dini məsələlər də öz fikirlərini məhsus və məlmus şəkildə bəlirginləştirməli və Azərbaycan Türk millətinə çatdırmalıdır.
bezi aydinlarimiz İranda olan başqa hərəkətlər ilə intiqadi bir diyalogun qurulmasını bizim milli çıxarlarımız ugrunda ola biləcəyini duşunürlər sizce böyledir yoxsa o hərəkətlərin içində ərimək təhlukəsi var?
siyaset ve diplomaside görüşülmeyecek teref yoxdur. Gerekirse her kesle görüşülür ve müzakire edilir. ABŞ düşmen olaraq gördüyü İran ve talibanla görüşür. Ancaq diyaloq ve müzakeren şetleri ve şeraitinin yaranması lazımdır. Bugün bele bir şerait yoxdur. Çünki Yaşıl Herekatıyla qurulacaq diyaloğun neticesi olmaycağını düşünürüm. Yaşıl herekatı milletler meselesini danışmaq istemir. Onu hel etmek istemir. Bele bir problemin olmadığına inanır. Milletler meselesini komlo/totie olaarq görür. Gece-gündüz tehqir edir. Bu tür zenihiyet sahib olnalarla görüşmek zaman itirmekdir.
Ancaq terefler arasında qeyri müsteqim müzakere gedir. Azerbaycanın emeli olaraq itirazlarla qatılmaması ve milli herekatın danışıqları, yazıları ve emelleri bu sembolik irtibatın bir unsurları. Müzakereler semboller ve herekatlerle gedir. Terefler bir-birlerinin baxışını metbuattan öyrenirler. Tereflerin ne istedikleri ortadadır.
bugün müzakere ve intiqadi diyaloq şeraiti yoxdur. Onlar bizden erimemizi isteyirler. Bugün en önemli stratejik vezifemiz özümüzü toparlamaq, hedef/istek/söylemlerimizi müeyyenleşdirmek, menşurumuzu(bildirgemizi) hazırlamaq, teşkilatlar arasında organik hemahengi qurmaq ve ferdi faaliyeti artırmaq, üçüncü cebhe olaraq özünü gösterebilmek vb. meselelere temerkuz etmeliyik.
Bugün Azerbaycanın en önemli stratejik meselesi İran rejimin serniguni meselesi olmalıdır. İran islam cumhuriyetinin sernigün olmasını en çx türkler istemelidirler. İran İsalm cumhuriyeti sernigun olmadığı sürece biz heç bir hedefime yetişebilmeyeceyik. isterse istiqlaçı, isterse federalçı, isterse her hanki bir milli isteyimiz olsun bunların gerçekleşmesinin yolu İran islam cumhuriyetinin sernigunisidir. İrandaki rejim getmedeyi sürece biz heç bir hedefimize yetişmeyeceyik. Bu rejim qanun esasının 15.maddesini bele icra etmeyecek. Esası meselemiz bunları dartışmaq
Rəngli inqilabların cazibəsi və yumşaq inhiraf
کئچمیش موصاجیبه لریمیزین آردیندا سایین اومود بی ایلقارلی بعضی سورغولاریمیزی ، مقاله فرمتنیده جاوابلاییب دیر ، چوخ اونملی و آکادمیک بیچیمده حاضیرلانمیش بو مقاله ده ایراندا باش وئرن اولایلاری و میللی حرکتیمیزین موقعینی ، آچیقلاییب و نه بوگون سیاست مئیدانیندا باشلانماسی گره کن اونملی باشلیقلار سیرالانمیشدیر ، سایغی دیر دوشونوروموز حورمتلی اومود ایلقارلی یا شوکرانلاریمیزی سونوب و عزیز اوخوجولاریمیزی مقاله نین اوخوماسینا دعوت ائدیریک.
Umud ilqarli
Giriş:
Güney Azərbaycan milli hərəkəti tarixi bir aşama yaşamaqdadır. Illər öncedən başlanan milli hərəkətimiz artıq elə bir yerə çatmiş ki, bir siyasi oyuncu olaraq tarixi qərarlar verməyə məcburdur. Bu qərarlar millətimizin gələcəyini bəlirləyəcək. Azacıq yalnışlıqla bu millətin gələcəyi bir qumar oyununa bağlana bilər. Azacıq sapma ilə , azacıq cayma ilə öz tarixi və gerçək axarından ayrılabilər. Bu millətin talei bir dönə böyük oyuncuların bazarlığında dəyişdi. Mutlu, gəlişmiş , demokratik bir ölkəyə çevriləbiləcək yurdumuz , yenidən qaranlıq bir dönəm yaşamağa məhkum oldu. Fars şovinizminin caynağına yenidən düşdü, soyqirima uğradı və…
63 il öncə Azərbaycanın tarixi gəlişməsində böyük bir çatlaq yarandi. Millət olaraq ən acil ehtiyacımız basdırıldı. 64 il öncə ödənməlı olan bir ehtiyac hələdə ödənməyib, o üzdəndə bugünkü hərəkətimizdə böyük çəlişkilərlə-təzadlarla başbaşayıq. Bölgədə və dünyada gedən hadısələrə baxdıqda milli dövlətimizi qurmaqda nəqədər gəcikmiş olduğumuzu duyuruq, ancaq hələ mərkəzə bağlılığın mənəvi zəncirlərindən qurtarabilməyənlərimizcə hələ tezdir!
Ölkə içində tarixi hadısələr baş verir, bölgədə ardı ardına düzülən dəyişmələrə tanıq oluruq, ancaq üzərimizə çökən qaraltının üzündən nə edəcəyimiz haqda çaş baş qalmışıq. Doğrudur , biz bir millət olaraq 80 ildən çoxdur ki təhqir olunuruq, özgüvəncliyimizi əziblər, yenilik yaratmağa cəsarətimizi qiriblar, gələcəyimizdə özümüzdən çox başqalarının necə yanaşmasın etkili görürük. Bunu biz yaşam boyu öyrənmişik. Öyrədiblər bizə. 80 il təhqir sistemi içində şəxsiyyətimizi millət olaraq formalaşdiriblar. O üzdəndə bugün bir balaca meydanın dəyişməsi ilə şaşırıb qalırıq.
Sanıram, görünən kəndə Belədçi lazım deyil. Aylardır İran deyilən ölkədə yaşıl dalğa deyilən bir hərəkət başlayıb. Hakimiyyəti şaqqalayib, addim addim irəli gedən bu hərəkət haqda hələlik milli hərəkət olaraq qərarımız bəlli deyil. Əgər bir sürə milli hərəkət olaraq sukütumuz anlamliydisa, aylar sonra bu suküt artıq öz anlamıni itirir. Bu susqunluqdan mənadan daha çox qərarsizliq tökülur. Qərasızlığın yanında başqa olaylar göstərir ki, hərəkət sakinca( əhtiyat) burulğanında firlanmaqdadır. Ictimai-siyasi hərəkətlərdə davamliliq önəmli faktordur. Xordad seçkilərindən sonra hər il yapdiğımız torənlərin və etirazların bu il heç biri görünmur. Azacıq dalda bucaqda olan hərəkətlə milləti və dünya kamuoyunu dəyişmək olmaz.
Əlbəttə dərd təkcə yaşıl hərəkət olsaydi, dözmək olardi. Məni düşündürən, gələcək olaylardir. Bu yaşıl hərəkət bəlkə bir çirtmayidir, bizi özümüzə gətirməyə. Bu çirtma ilə biz başa düşdük ki, iş çox ciddidir. Bir an düz hərəkət etməsək, bu millətin talei yənədə qumar oyununa tapşirilacaq. Yənədə özləm dolu şəir yazmağa başlayacayıq.bəlkədə o zaman daha donub arxamiza baxmağa cəsarət etməyəcəyik. O zaman yalnız yərə baxmaq və gələcək quşağın qabağında başi aşağa olmaq bizə düşəcək.
Məsələni sadələştirib iki yolun birini ( susmağa davam etmək ya yaşıl hərəkətə qoşulmaq-muvazi hərəkət kimi)seçməklə yalnız özümüzu aldatmiş olarıq.yaşıl hərəkətin dayanmasıni və ya Əhmədinejad hakimiyyətinin getməsini oturub gözləmək isə tarixi bir yalnişliqdir. Tədbirsizlik və qorxaqliq ucundan yoladüşmuş hərəkəti yenidən dayandirmaq bağişlanmaz bir xətadır. Bunu bizə gələcək quşaq(nəsl) bağişlamaz. Belə davranış, Suyun axarina düşub, özümüzu gələcək pözücu burulqanlara tapşirmaq deməkdir. müstəmləkə ölkələrinin düşdüyu pözücu burulqana ( dorə batəl) düşməmək üçün indidən bir iş görmək lazımdır. alın yazısina inanıb munfəilliyə əl atmaq isə bizə düşən bir seçənək deyil. Biz özümüzu və bizi surukləyən dalğaları doğru düzgün tanıyib və öz yolumuzu cizmalıyiq. O zaman dalğaların qurbanı olmayib, onlardan yararlanmaği bacaracayıq.
Bu yazıda hərəkətimizin mahiyyətini nəzərdə alaraq, üzərimizə gələn və bizi götürən dalğalarla necə davranacağımız haqda düşüncələrimi iletməyə çalışacam.
Ictimai dəyişimlər və ictimai hərəkətlərin mahiyyəti
Sosyolijistlərin maraqlandiği və üzərində araştirma apardığı önəmli qonulardan biri ictimai dəyişim və dönüşumlərdir. Ancaq ictimai dəyişim və dönüşumlərləin nədənləri və necə başverməsi ilə bağlı , sosyolijidə genəl bir təori ( quram) və qapsayıci bir model yoxdur. Citimai dəyişimlərdə çeşitli amillərin rolunun olması və bu amillərin bir birini etkiləməsi çağdaş sosyolojinin qəbul etdiyi bir ilkedir.
Iqtisadi altyapı, təknology, cəmiyyət amili, idəology, dəyərlər və təzadlar…kimi amillər toplum uzmanlarının araştirdıqları amillərdəndilər. Bu ətkənlər( amillər) dəyişim və dönüşumə yataq sağlasalar da, sonunda insanların fərdi(birəysəl) və cəmi(toplusal) hərəkətləri sonucunda ictimai dəyişim gerçəkləşir və ictimai tarix yaranır.
Insanların fərdi və cəmi olaraq dəyişim yaratmağa can atmaları onların ehtiyaclarından( gərəksinimlərindən), istək və hədəflərindən doğur. Indiki ictimai – siyasi quruluş , dəyərlər və örgütlər bir toplumun istəyincə deyilsə, o toplumun acil ehtiyaclarını qaldirmirsa durumu dəyiştirmək söz qonusu olur. Toplu olaraq hərəkətə kəçib durumu dəyiştirmək, ictimai hərəkətin( toplumsal hərəkətin) təməlini oluşturur.(əlbəttə toplumsal hərəkətlər bəzi hallarda bir dəyişimə qarşı özəl varliqları qoruyub saxlamaq hədəfi ilə də yaranabilərlər)
Toplumsal hərəkətlər çağdaş dünyamizda dəyişim və dönüşum yaradan əsas amillərdəndi(ətkənlərdəndir). Toplumsal hərəkətlərə görə çox saylı araştirmalar və yazılar olsada, vahid və sabit bir tərif(tanıtim) bu haqda yoxdur. Hər bir araştirmacı qullandığı paradıgm və göruş açısi etibari ilə toplumsal hərəkətin bir bolumunu açıqlayir. Ancaq genəl olaraq demək olar ki, ictimai hərəkət bir toplumun özəl hədəflərə çatmaq üçün cəmi olaraq çalışması və əyləmləridir.
Fransali adlim sosyilojist «Alen toren»in dediyi kimi , ictimai hərəkətlərin varliq nədəni uç əsası ilkəyə bağlıdir.
-hoviyyət( kimlik) ilkəsi: ictimai hərəkət hansı qurumu və toplumu təmsil edir? Hansı toplumun qazanclarını qoruyur və o toplumun adından danışır?
– muxalıfət ya qarşıtliq ilkəsi: ictimai hərəkət hədəfinə çatmaq uçu hansı əsas mənə ilə qarşı qarşıyadır? Qarşısında duran hərif və düşmən kimdir? Hansı örgüt, güc, düşüncə və dəyərlər ictimai hərəkətin hədəflərinə qarşı düşməncə əməl edir?
-idəallar , dəyərlər , ulkülər və bir sözlə umumiyyət ilkəsi:bir ictimai hərəkətin ideolojiyası nedir? Ulküləri nedir? Dünyaca qəbul olunan hansı əsl əsasında hərəkətin başlayıb? O toplumun inandığı və qəbul etdiyi hansı umumi dəyərə dayanaraq mubarizəyə başlayıb? Hansı qəbul olmuş haqqa dayanaraq mubarizə etməkdə özünü haqlı bilir?
Beləcə ictimai hərəkətin mahiyyəti bəlli olur və qullandığı araclardan , mubarizə tərzindən , istədiyi dəyişimin səviyyəsi və necə uyqulanmasından asılı olaraq kültürəl, siyasi, milli , təbəqati, cinsiyyeti, inqilabi, radıkal, islahatçi, qurtuluşçu, kılasik və yeni ictimai hərəkətlər adı ilə ortaya çıxır.
Bu hərəkətlərin hər birinin istədiyi dəyişimi yaratmaq üçün, qarşıdakı düşməndən-manədən daha artıq güc mobaylizə etməsi gərəklidir. Bu əsasda ictimai hərəkətlər mahiyyətlərindən asılı olaraq bir sıra öyələrlə maddi və mənəvi güc toparlamağa başlayır. Ideoloji, təşkilat( örgüt), lider ( öndər) və liderlik, səmbollar( simgələr) –nimadlar- bayraq, …kimi öyələr ictimai hərəkətlərin güclənməsini sağlayan və mahiyyətini göstərən unsurlardır.
Ictimai hərəkətin mahiyyəti dəyişirsə, bu unsurlarda dəyişə bilər . tərsinə bu unsurların dəyişməsi ictimai hərəkətin mahiyyətcə dəyişməsini göstərəbilər. Mahiyyəti dəyişən bir ictimai hərəkətin yaradacaği dəyişimlərdə fərqli olar.gedəcəyi noqtə də dəyişər.
Güney Azərbaycan milli hərəkəti ictimai bir hərəkətdir. Bu hərəkətin mahiyyəti bəllidir .Alen Torenin ortaya qoyduğu üç əsas ilkəni nəzərdə alarsaq, onun mahiyyətinin nə olduğu açıq görünər. Bu hərəkət toplu olaraq bir milləti təmsil edir, bir millətin milli qazanclarını qorumağa çalışır, bir millətin adından danışır, bir millətin ən acil istəklərini ödəməyə çalışır. Bu üzdən bu ictimai hərəkət milli bir hərəkətdir. Təmsil etdiyi millət isə İran milləti deyil ,Güney Azərbaycan türk millətidir.bütün dünyaca qəbul olunmuş «öz gələcəyin bəlirləmə» haqqina dayanaraq, demokrasi və insan haqlarına dayanaraq, bərabərliyə və azadlığa dayanaraq yola çıxan bir hərəkətdir. Bu dəyərlər əsasında Güney Azərbaycanı müstəmləkəçilikdən qurtarmaq istəyir, azad , demokratik , murəffəh, insanların cinsindən –rəngindən-soyundan-məzhəbindən asılı olmayaraq bərabər huquqa malık və gəlişmiş bir ölkə qurmaq istəyir.qarşısında isə geri qalmış dəyərlər, şovonism və onu təmsil edən bir totalıter hakimiyyət var.
Belə bir hərəkətin özünə özgü bir ideolojiyası, örgüt və ya örgütləri, lideri və ya liderliyi, simbolları və bayrağı, … olmalıdır. Hərəkətin mahiyyəti və çevrənin şərayitinə görə stratejisi və pılanları olmalıdır. Belə olmadığı halda hərəkətin mahiyyətinin hər an dəyişməsi göz önündədir. Mahiyyəti dəyişən hərəkət isə millətin ən acil istəyindən doğan hədəfləri deyil başqa hədəflərə yönələcək. Millətimizin tarixi və zəruru olaraq istədiyi dəyişim deyil başqa noqtələrə gətirib çıxaracaq.hərəkətimizin hamihiyyətini doğru düzgün başa düşmək , ona güclənməsinə və düz yolda hərəkət etməsinə gərəkən unsurları sağlamaq və saxlamaq Belə bir həssas zamanda sapmamiz və caymamizi önləyəcək.
istemara qarşı hərəkətlər və Milli hərəkətimiz
Özgə bir millət çeşitli nədənlərə görə bir millətə hakim olursa və onun varliqların öz qazancina qullanırsa estemar (sömürgəcilik) adlanır.estemarçi öz hakimiyyətini və üstün qonumunu müstəmləkə millətə bir dizi qanıtlamalar və tocihlərlə qəbul ətdirir. Bu qanıtlamalar və tocihlərin hamısı bir yərdə bir sistem oluşturur, bu sistemə bütünlukdə estemar Ideolojisi deyilir.
Klasık estemar artıq bugünkü dünyada görünməsədə, estemarçilar yeni metodlarla müstəmləkə millətlərə öz hakimiyyətlərin sürürlər və öz qazancların yeni yollarla aparırlar.yeni estemarların yeni estemar Ideolojisi var.yeni estemar Ideolojiləri klasık Ideolojilərdən daha yumşaq və daha incə olur. Beləki sömürülən millət öz istəyi ilə estemarin çeşitli alanlarda hakimiyyətini qəbul edir və bu hakimiyyəti özünə qazanc kimi dəyərləndirir. Yeni estemar idəəolojisinin gəlişməsində sömürülən millətin özünundə rolu olur. ona görədə yeni estemara qarşı mubarizə kılasik estemara qarşık mubarizedən çətindir.
Indiki dünyada estemarçi cazibəli yataqlar hazırlayir. Heç bir sərt güc qullanmadan millətlər o yataqlara düşur. Sonucda bu yataqlarla irəli gedən millət istemarin qucağına düşməkdə başqaları ilə riqabətə Belə keçir.
Estemar altında yaşayan millətlərdə insanlar və bütünlukdə toplumun çoxunluğu öz doğma şəxsiyyətindən uzaqlaşir. Kimliyin itirir və o toplumun tarixi gəlişməsində çatlaq yaranır. Belə bir toplum özgə millətə iqtisadi, siyasi, ictimai və pesikolojik baxımdan bağlandiği üçün , bağimsiz bir aksiyöna (əyləmə) malık olabilmir. Özgə millətin dalınca gedir. Onun hərəkətləri öz gerçək və acil ehtiyacları əsasında yox, başqa millətin acil gərəksinimləri əsasında yaranır. Maraqlıdır ki, sömürülən millətin etirazi hərəkətləri Belə hakim millətin acil ehtiyacları əsasında olur. başqa millətdən gələn və doğma olmayan bir ehtiyac o millətin əsil ehtiyacları yerinə yərləşir. Əlbəttə burada sohbət öncəlikli ehtiyaclardan gedir( tərcih məsələsi ortadadır).
Müstəmləkə millətlərdə insanlarda özgüvənclik(ətəmad bə nəfs) çox aşaği olur. insanlar illər boyu təhqir olunmuşlar, onlarda yenilik və yaradıcılıq çox az görünür.estemar o milləti alçaldib, özünun üstün olduğunu illər boyu aşılayir, özünun gəlişməyə, azadliğa və hakim olmağa ləyaqitli olduğunu bir turlu onların beyninə yerləştirir.
millətlərdə milli şuur(bilinc) oyanırsa, o millət bağlılıqdan qurtarmağa və öz hakimiyyətini qurmağa hərəkətə gəlir.özgə millətə –hakim millətə bağlılığı qirmaq üçün yapılan əyləmlərin toplulluğuna estemara qarşı hərəkət deyilir.
Estemara qarşı hərəkətlər ilk dönə 18-ci yuzildə ingiltərənin Amerika müstəmləkələrində başlayır və onlar öz istiqlallarına qovuşurlar. Sonra isə 19-cu yuzildə ispanıyanın Amerika müstəmləkələri bir bir müstəqil olurlar.daha sonra 20 yuzillikdə asıya və afriqa ölkələrinə sıra çatir.
Yazıqlar olsun ki başqa millətlərin estemardan qurtulduğu illərdə , Azərbaycan türk milləti olaraq biz təzəcə estemar altına keçirdik. 19-ci yuzilliyin ilk yarisindan başlayaraq yurdumuzun bir hissəsi rus və bir bolumu isə ingilis, Amerika və əli təbrizli dəmişkən «ayaqyalın estemar» sayılan fars millətinin estemari altına düşdük.biz bu acı hadısəni yaşadıq və yaşamaqdayıq. Öncə klasık estemar daha sonra isə yeni estemari yaşadı bu millət. Millətimizin nuxBeləri(seçkinləri) estemar Ideolojisin oluşturmaqda farslardanda qabağa düşdülər. Millətimizi öz kimliyindən uzaqlaştirmaq on pılana kəçdi. Tariximiz, dilimiz, kültürumuz və…ya təhqir olundu ya saxtalaştirildi.
Estemarin sonucu olaraq, noxbelərimiz millətimizin əsas və acil ehtiyacıni (gərəksinimini) deyil, hakim millətin və dünyada gedən cərəyanların(axınların) yaratdiği ehtiyaclar əsasında mubarizə ətdilər. Güney Azərbaycanda sağçi və solçu hərəkətlər yarandi. əslində isə bu axınların başında türklər olsalarda, hamısı bizi başqa formada hakim millətə bağlı etməyə doğru aparırdi. Özümüzə güvənmədiyimiz üçün , əsil və acil gərəyimizi bilmədiyimiz üçün , dalğalardan və axınlardan baş qurtarib özümüzə gələnmədiyimiz üçün irəli getmək yerinə firlanmışıq və yenidən estemarin qucağına düşmüşük.
Sömürülən millətin iqtisadi- siyasi baxımdan hakim millətə bağlı olduğu bir yana, pesikolojik bağlılığı daha acı olur. sankı hakim millətin talei ilə bizim taleimiz özdəşib. Beləcə illər sonra ardı ardına hərəkətlərimizin heç biri bizi qurtaranmadı. Bəlkədə əslində qurtarmaqdan qorxmuşuq!!
Son 20 il içində nəhayət Güney Azərbaycanda yeni və doğma bir hərəkət yaranmağa başladı. Sağ və sola yox deyib, əsir millətimizi öndə tutan bir milli hərəkət ortaya çıxdı. bu hərəkət başqa istemara qarşı hərəkətlər kimi mahiyyət etibari ilə milli və siyasi hərəkət sayılır. Bu hərəkətlər ( bizim milli hərəkət kimi)bir millətin qazanclarını və milli qurtuluşunu amacladıqları üçün , bir milləti təmsil ətdikləri üçün və bir millət adından danışdıqları üçün milli hərəkət sayılırlar. Habelə hədəflərinin siyasi olduğu üçün- qudrətlə ilgidə olduğu üçün, hakim millətin hakimiyyətindən qurtarmaq və öz hakimiyyətini qurmaq istədikləri üçün siyasi hərəkətdilər. Əlbəttə yeni istemarlarda hakim millət öz hakimiyyətini çox incəliklə yürütdüyü üçün , məhkum və sömürülən millət ilk başda bunu qavraya bilmir. deməkdə əsil dərdini görəbilmir. Hakim millətin təhqir siyasətinə, asimilasiyon siyasətinə qarşı özünədönüş və öz dəyərlərini qorumaq milli hərəkətin körpəliyinin özəllikləridir. Bu aşamada(mərhələdə) başqa istemara qarşı hərəkətlər kimi, bir sıra doğal özəlliklər var. istemara qarşı hərəkətin körpəlik özəllikləridir bunlar. Dilimizi qoruyub saxlamaq, tariximizin qururlu olduğunu subut etmək, dilimizin fars dilindən üstün olduğunu savunmaq, şəxsiyyətlərimizi mənimsəmək… üçün çabalar yapmışıq və yapmaqdayıq. Bir sıra yoldaşlarımız hərəkətimizin belə bir özəlliyini şairlərimizin və ədəbiyyatçılarımızın hərəkətin başlanışında sayca çox olmalarına bağlayırlar. Əslində isə bu özəllik bütün istemara qarşı hərəkətlərin özəlliyidir. bir millətin seçkinləri bugünkü fəlakətin nədənlərini özgə millətin hakim olduğuna bağlayirsa, istemar altına düşməmişdən o millətin mutlu millət olduğuna inanır .inandığı dəyərlərin hakim millət tərəfindən əzildiyini deyirsə, o dəyərləriin varlığıni məhkum olmadığı anlarda görür. Varliqlarının hakim millət tərəfindən dağıldığını deyirsə, o varliqları məhkum olmadığı zamanda sağlam olduğuna inanır. Məhmuk olmadığı zaman isə keçmişdədir. əsir olmadığı zaman keçmişdədir. ona görə keçmişin özləmin yaşamaq doğal bir özəllikdir. Hərəkətimizdə demokrasinı bir dəyər kimi irəli sürürük, ona görədə millətçilərimizin bir çox yazılarında keçmişdə türk millətinin demokrat olması haqda sənədlər verilir. hərəkətimiz qadın kişi bərabərliyinə inanır, ona görədə fars millətinin əsarətinə düşmədiyimiz keçmişdə , türk millətinində qadınların huququ haqda yazılar ortaya qoyulur. Bu pədidə(olqu) çox təbiidir. itmiş cənnəti keçmişdə axtarmaq istemara qarşı hərəkətin özəlliyidir.
Başqa millətlərində yaşadığı bu mərhələni aşmasaq , gələcəyə pılan tökmək və gələcəkdən aydın təsvirlər yaratmaq yerinə , keçmişə dönüş və tarixçilikdə ilişib qalacayıq. gələcəyi bəlli olmayan bir axının kütlə üçün cazibəsi olmaz. Hər kəsin sorduğu bir soruyu hərəkətimiz cavablamalıdır: gələcək Azərbaycan necə bir ölkə olmalıdır? Sevindirici haldır ki , hərəkətimizdə bu aşamadan qurtarmağın bəlirtiləri görünür. «Azərbaycan demokrasi ocağı»nin apardığı soyləşilərdə(musahibədə) bunun izlərin görmək olar.
Başqa istemara qarşı hərəkətlərdə göründüyü kimi , bizim milli hərəkətimizin özəlliklərindən biridə «gerçəkdən qaçış» özəlliyidir. Pesikolojik baxımdan insanların çətin anlarda, nakam qalmaq(doymaz qalmaq) anlarında və istəklərinin sərkub olduğu anda(basdırıldığı anda) təpkilərindən biri gerçəkdən qaçmaqdir. Savunma mekanizmlerindendir bu tepki. Bu özəllik istemar altında inildəyən millətin və sonralar onun azadliq hərəkətinində özəlliyidir. Hərəkətimizdə və millətimiz içində bunu açıq görürük. Hərəkətə qoşulmaq istəməyənlərin arasında əsir olmadığımızi göstərən dəlilləri gözdən keçirsək, bu özəlliyin nə olduğun yaxşi başa düşərik. öncə fars millətinə bir neçə söyüş yağdırdıqdan sonra, «İran türklərin əlindədir , Tehranın bazaarı türklərin əlindədir, Xamnei türkdur və…» deyənlərin sayı az deyil. nə yazıq ki gercekden qacis özəlliyi bezen millətçilərində davranışlarında və baxışlarında görünür. Millətçilər də hərəkətimizin əsas ehtiyaclarından olan bir sıra gerçəklərdən qaçmaqdadırlar. Istemara qarşı hərəkətlərin ən önəmli unsurlarından biri «istemara qarşı ideoloji»dır. Güney Azərbaycan türk milləti olaraq , həmişə ideolojilərin qurbanı olduğumuz üçün ideolojinin milli hərəkətdə rolunu görmədən , adından belə qaçıriq. Üstəlik dönə dönə vurqulayırıq ki, bizim hərəkətimiz ideolojik hərəkət deyil. Ideoloji deyildikdə yalnız siyasi İslam və komonizm ideolojiləri beynimizdə canlanır. Bu ideolojilərin isə ziyanları və millətimizə vurduqları tarixi zərbələr onun dalınca beynimiə gəlir. Ideolojidən və Ideoloji sözündən belə qacmaqdayiq. Bir halda ki, milli qurtuluş hərəkətinin özünə özgü (məxsus)ideolojisi olur. nasyonalism özü Ideolojidir və istemar altından çıxmaq istəyən millətlərin nasyonalismi qurtarici(rəhayibəxş), inqilabi, radikal və siyasi nasyonalismdir. Əslində isə nasyonalism , komonism və İslamçiliqdan fərqli olaraq insanları dar bir yolaqda yürüməyə hökm edən ideoloji deyil. Nasyonalism səyyal və axıcı bir ideolojidir. Nasyonalism Ideolojisi millətlərin durumlarından asılı olaraq mahiyyəti dəyişən bir ideolojidir. Hakim millətin nasyonalismi ilə , məhkum millətin və azad millətin nasyonalismi fərqlidir. Ideoloji idealar, dəyərlər və açıq qəzavətlər sistemidir. Bu idea sistemi bir qurumu-toplumu amaclayaraq, o toplumun kim olduğun açıqlayir, hoviyyətin bəlli edir, başqaları ilə fərqlərini ortaya qoyur, inandığı dəyərlərdən ilham alaraq o toplumun tarixi aksiyonuna(eyləminə, koneşinə) cəhət verir.ideoloji amacladıği topluma deyir ki, siz kimsiz, kimlərin vasitəsi ilə istismar olursuz ya sömürülürsüz, niyə geri qalıbsız, niyə bugünkü durum dəyişməli və ya saxlanılmalıdır. Ideoloji amacladıği qurupun mənafeini tərifləyir, o mənafeə çatmaq üçün hansı işlərin görulməsi haqda yollar göstərir. Ideoloji «biz» deyilən bir pədidəni(olqunu) yaradır. «biz» ideolojidən asılı olaraq bir ictimai təbəqə(kəsim-qatman), cins, bir millət və ya bütün bəşəriyyət olabilər.bir milləti amaclayan Ideoloji milli Ideolojidir. Hakim millətin milli Ideolojisi onun üstünlüyünü tocih edir, onların hakim olmasına haq qazandırır . bu Ideoloji Marksın dediyi kimi məhkum təbəqələrə əfyun kimidir. Məhkum təbəqəni uyudur. Məhkum milləti uyuşturur. Məhkum təbəqənin və ya millətin oyanması və bilinclənməsi isə yenədə Ideolojinin aracilığı ilə olur. milli və ya təbəqati oyanış öz özünə yaranmırr. Milli oyanışda yeni bir Ideolojini yayan noxbelərin vasitəsi ilə yaranır. Yeni Ideoloji məhkum millət üçün «istemara qarşı milli Ideoloji»dir.bu Ideoloji əsir asimilə olmağa doğru gedən millətdə hoviyyət yaradır. Bu Ideoloji əsir millətin durumunu açıqlayır, düşmənlərini tanıdır, inandığı dəyərlər əsasında gələcəyin necə olması haqda təsəvvur yaradır, o millətin arzularını dilə gətirir, sorunlarının və dərdlərinin qaynağını bəlli edir. O milləti hərəkət etməyə təhrik edir. Milli qurtuluş Ideolojisi əsir millətin çıxış yolunu göstərir, qurtuluşun azadlığın dəyərini üzə gətirir, azadliq uğrunda ölməyi əsir yaşamaqdan üstün göstərir və…
Milli ideoloji milli mənfəətə dayanan bir ideolojidir. Ona görədə siyasi qərarlarda təsmim tutanların əl ayağın bağlayan Ideoloji deyil. örnək üçün, bizim milli ideolojimizə əsasən, bugünkü düşmənlərimizdən biri ermənistan devletidir. Ancaq milli ideoloji bizə demir ki, siz Azərbaycanın prezidenti olaraq ermənistan prezidenti ilə görüşməməlisiniz. Milli ideoloji bu göruşdə milli mənfəətimizi qorumağa çağırır bizi. Milli ideolojimiz əsasında biz türkçüyük və türk millətin sevirik. Ancaq bu o dəmk deyil ki, qeyri türkləri sevmək olmaz. Biz bəşəriyyətə xidmət edən hərkəsi sevirik, erməni ya fars olsa belə.
Maraqlıdır ki, «bizim hərəkətimiz ideolojik deyil» deyənlər özləri ideolojik davranırlar. Yazarlarımızın içində bu şuari verənlərin yazılarını bir daha oxusaq , bunu açıq aydın görmək olar. Biz milli oyanış amacı ilə millətimizə dilimizin aradan getməsini uyarırıq. Millət dilin dəyərini bilməsə, onun aradan getməsinin nədən qayğısın çəkməlidir?! Biz öncə ana dilin dəyərli olduğunu, kültürümüzün dəyərini, tariximizin şanli tarix olduğunu sabit etməyə çalışırıq, sonra onun qorunması üçün milləti hərəkətə kəçməyə çağırırıq. Torpağın qutsallığın bir millət bilməsə, bir qarinc torpaq üçün nədən yüzminlər şəhid getməlidir? Düzdür ki, bu dəyərlərin hamısının arxasında məntiq də var. ancaq məntiq özlüyündə bir milləti hərəkətə keçirənməz. Arxasında məntiq olan bir idəa öncə dəyər səviyyəsinə qalxmalı və sonra əngizəyə(dürtüyə) çevrilməlidir.yoxsa yalın ve yavan bir məntiq hərəkətimizə yalnız pasıvlik aşılayacaq.
Gerçəkdən qaçış pesikolojisi istemarin yaratdığı özəllikdir. Bu pesikoloji ucundan milli məfkürəmizi gəliştirməyə imkan qalmır. kerekmez görünən bir yaratiğin kamilləşməsi nəyə lazımdır!! Ona görədə bugünkü İran hakimiyyəti bu boşluqdan yararlanaraq , ideolojimizi cılızlaştırmağa çalışır. Qapısı , pəncərəsi olmayan bir yerə yumşaq hərəkətlərlə istədiyin doldurub və istədiyin götürməyə çalışır. Istədiyi dəyəri abartıb , istəmədiyin basdırmağa çalışan hakimiyyətin biz isə bilmedən aracları oluruq.
Gerçəkdən qaçış təkcə ideolojiyə məhdud olmur(sinirlanmırr). Milli hərəkətimizin güc toparlamasına(bəsice qova) gərəkən qalan unsurlardanda qaçanlarımız var. hərəkətimizdə təşkilatdan qaçış , təşkilatin zərurətini danmaq bir zamanlar çox gündəmdəyidir. Təşkilatlarımıza qarşı danışmaq perestijə çevrilmışdır. Demokrasi şuarin hamidan artıq verən yoldaşlarımız ,» biz müstəqilik, heç təşkilata bağlı deyilik,…» sözləri ilə güvənirdilər. Demokrasinin əsas gərəklərindən olan təşkilatin zərurətini danan kimsənin bu məntiqini yalnız » istemar pesikolojisi ilə» yozmaq olar. Cəmi(toplusal) bir hədəfə ulaşmağa gərəkən sazmanın gərəkliyini danmanı yalnız «gerçəkdən qaçış» özəlliyi ilə açıqlamaq mümkündür. Yoxsa ictimai –siyasi elmlər üzrə ən ilkin savadı olan kimsə, milli qurtuluş hərəkətində ideolojinin, liderin və təşkilatin önəmini kəsin bilməlidir.
Istemara qarşı hərəkətlərdə liderlərin rolu danılmazdır. Amerikanın istemara qarşı hərəkətində «Vaşinqton»un şəxsiyyəti əfsanəvi qəhrəman kimi dəyərlənir. Başqa milli qurtuluş hərəkətlərində də liderlərin tarixi və təyin ədici rolun görmək olar.kolombiyada «Bulivar», Hindustanda «Qandi», Tunesdə «Burqiyə», Indoneziyada «Sukarno», Kubada «Çe Qvara və Fidel kastro», Türkiyədə «Atatürk» və Quzey Azərbaycanda «Elçibəy» kimi liderlərin tarixi və təyin edici rolları kimsəyə gizli deyil.
Gerçekdən qaçış özəlliyi buradada özün göstərir. Ölkəmizdə və dünyada inqilabdan doğan diktator rejimlər gözümüzü qorxudub. Içində yaşadığımız «vilayəte fəqih» rejimi rəhbərə-liderə dayanaraq minlər insanın qanın töküb, ölkədə azadlıqları boğub, …bu olaylar bizdə rəhbər və lider sözünə həssasıyyət yaradıb. Hakimiyyətin təxribatları bir yana, özümüzdən olanlarında milli lider doqtur Çöhrəqanli bəyə qarşı təxribatlarının ucu bucağı yoxdur. Çox acı bir olaydır ki, İran hakimiyyəti ilə bu qonuda bir cəbhədə dayanan yoldaşlarımız var. millətçiliyində şübhə etmədiyim bir sıra yoldaşların, belə davranışını necə yozmaq olar?! Diyəsən görünən kəndə də bələdçi lazım olur hərdən. Bu yoldaşlarımız dildə » indi lider zamanı deyil» desələr də, həssas anlarda hakimiyyətdən ayrılan və millətçi olmamaqlarına kimsənin şübhəsi olmayan şəxslərin ətrafına yığılırlar. İran hakimiyyətindən tam qopmayan popolist şəxslərin səmpati(yanlısı) olaraq başqa millətçilərlə qarşı qarşıya gəlirlər. Şəxsiyyətlər düşüncələrin və axınların(cərəyanların) simgəsinə çəvrilirlər. Bu gərçəyi danmaqla hərəkətin bu əsasda ehtiyacı ortadan qalxmir. Yaranan bu boşluq hakimiyyət üçün bir fürsət yaradır. İranda orta təbəqənin başina keçən hakimiyyətdən qopan şəxlər, bizim üçün böyük dərs olmalıdır. Bunu həm Xatəmi zamanında gördük , həmdə indiki yaşıl hərəkətdə. İran opozisyonu və özəlliklə orta təbəqənin noxbələridə vilayəte fəqih sisteminə qarşı mubarizə aparır. Ancaq vilate feqih ile mubarize aparmaqlari, liderlim eslini danmaq anlaminda deyil. Onlarin «ya hoseyn mir hoseyn» suari bunun aciq gostergesidir(hakimiyyetden ayrilanlarin yeni orta tebeqenin bashina kechmesi). Biz qıraqdan durub , nə qədər desək də ki, Musəvi və Kərrubi bu hərəkətin rəhbərləri deyillər, bu gerçek aradan getməyəcək. Sadəcə gerçəyə gözümüzu yumuruq. Bu gerçekdən qaçmaqla, gələcəkdə İrandaki orta təbəqinin hərəkəti kimi , hakimiyyətdən ayrılan və ya ayrılmayanlar hərəkətimizin rəhbərlik qonumuna keçəcəklər.
Bayraq qonusu isə lider qonusu kimidir. Bir zaman milli lider tərəfindən Güney Azərbaycana bayraq sunulanda, «bizə bayraq lazım deyil» deyənlər çoxudur. Milli bayrağımıza «rəngli parça- tekke parçei rəngi!!» deyənlərin bu gərçəyi danması , bayraq zərurətin aradan qaldırmadı. Sonralar çeşitli bayraqlar hərəkətə təqdim oldu, daha sonra isə bayraqdan qaçanlar gerçekdən rəngli parçaya üz gətirdilər. tiraxtur timinin rəngini və bayrağını hərəkətin bayrağı kimi və hərəkətin rəngi kimi təqdim etdilər! «Əkbər Ələmi»ni rəhbər kimi, cəsarət simgəsi kimi təqdim etmək və tiraxtur bayrağın hərəkətin bayrağı adlandırmaq , gerçekdən qaçış pesikolojisinin gətirdiyi nəticedir.
Istemar altında yaşayan millətlərin və onun milli hərəkətçilərinin başqa doğal özəlliklərindən biridə təpkisəllikdir. Ardıcıl təhqir olunan millətdə hiqarət uqdəsi(aşağiliq düyüncəsi), etemad bə nəfsin olmaması(özgüvəncsizlik), yaradıcılığın olmaması və başqasının muqəllidi olmaq doğal bir özəllikdir. Bu özəlliklər milli hərəkətdə fəaal və yaradıcı hərəkətlərdən daha çox, vakoneşi(təpkisəl) hərəkətlərin ortaya çıxmasına nədən olur. habelə böyük dalğaların, ağır şokların və zərbələrin qabağında müstəsəl olmaq (dərmandə olmaq-kirik qalmaq) bu hərəkətlərdə görünən və bilinən özəllikdir. Milli hərəkətimiz hakimiyyət qarşısında indiyədək çoxlu yaradıcılıq və yenilikləri olsada, təpkisəllikdən də qaçanmamışdır. olası böyük şokların və çevrəmizdəki güclü dalğaların qarşısında, doğru düzgün yolumuzda dayanmadan yürümək üçün hərəkətimizin mahiiyyəti və onun özəlliklərini bilməyimiz gərəklidir. güclü , yaradıcı və gerçekçi bir hərəkət oluşturmasaq, istisal və təpkisəllik burulqanında ya çevrəmizə dolanacayıq yada güclü dalğalarla istəmədiyimiz sahillərə tullanacayıq.
Yeni ictimai hərəkətlər və milli hərəkətimiz
ictimai qurumların istək və ehtiyaclarının ödənilməsi və mudafiə olunmasında rəsmi orqanların yətərsiz olduğu zamanlar, yeni ictimai hərəkətlər ortaya çıxırlar. Rəsmi orqanlar öz görəvlərini düzgün yerinə yetirmədiyi zaman ortaya çıxan bu hərəkətlər bir sıra özəlliklərinə görə klasık hərəkətlərdən fərqlənirlər.
1960 ci illərdən Quzey Amerika və bati Avrupadan baş qaldıran bu ictimai hərəkətlər çox saylı, mutənəvve və geniş hərəkətlərdilər. Öyrənci hərəkətləri, bəşər haqlarını qorumaq üzrə yaranan harəkətlər, qadın huququnu qoruyan hərəkət(feminism), yaşam çevrəsin qoruyan hərəkətlər, bariş hərəkəti, ırqçılığa qarşı hərəkət, uşaqların huququnu qoruyan hərəkət, nukleer silahların ürətilib, qullanılmasına qarşı hərəkət və… kimi çox saylı yeni ictimai hərəkətləri çağdaş dünyamizda görmək olar.
Yeni ictimai hərəkətlərin özəllikləri ilə tanış olmaq və milli hərəkətimizi bu açıdan dəyərləndirmək yararlı olacaq. Ona görəki, son zamanlar milli hərəkətimizin mahiyyəti ilə bağlı bir sıra çəlişkili(mutəzad) düşüncələrə tanıq oluruq. Millətimizin yaşadıği istemar durumundan qaynaqlanan bu mutəzad fikirlərin ortaya gəlməsi doğal görünür.»istemar pesikolojiyası»nin gətirdiyi noqtələrdən biridə burada özün göstərir. Yuxarida vurqulandığı kimi, istemar altında yaşayan millət və onun milli hərəkətinin, böyük dalğaların təsiri altına düşməsi və böyük dalğalarla yərindən oynaması çox görünən olaydır. Habelə hakim millətin və ya başqa azad millətlərin durumlarının doğurduğu ehtiyaclar, əsir millətin acil ehtiyacı yerinə yərləşəbilər.Belə varidati (gətirmə) ehtiyacların hərəkətin acil istəyi kimi dəyərlənməsi , o hərəkəti öz tarixi və zəruri ehtiyacını ödəməsindən geri qoyacaq. Tarixi gəlişməsində qopuqluq yaranan əsir millətin , zəngin və azad millətlərin dalınca sürüklənməsi onun əsil və doğma hərəkəti olabilməz. Özgəyə heyranlıqdan doğan, bağlılıqdan doğan bu davranış bir hərəkəti əsil və doğru düzgün yolundan caydıra bilər. Bu caydırma, zəngin və azad millətlərin hərəkətlərinin cazibəsindən doğduğuna görə , çox yumşaq və gözə görünməz qədər incə inhiraf olur. ancaq bu incə inhiraflar yaratdiği zaviyə ilə əsil yoldan get gedə uzaqlaşdırır o hərəkəti. Ona görədə hərəkətin mahiyyəti haqda irəli sürülən yeni düşüncələr çox titizliklə incələnməlidir. Hərəkətimizi tam olaraq yeni ictimai hərəkət kimi dəyərləndiririksə, deməli ona gərəkən unsurlar(öyələr) da fərqli olacaq. Burada yeni ictimai hərəkətlərin özəllikləri və onlara gərəkən unsurları özətləmək yərsiz deyildir. Bu özəllilkləri və unsurları gözdən keçirərək , millətimizin durumu və milli hərəkətimizin mahiyyəti haqdada düşunməyimiz gərəklidir.
Yeni ictimai hərəkətlərin özəllikləri:
Kılasik ictimai hərəkətlər sənəti(industrial) ölkələrdə baş verirsə, yeni ictimai hərəkətlər pəsa sənəi(post industrial) ölkələrin pədidəsidir(olqusudur).
milli qurtuluş hərəkəti isə əsir və geri qalmış bir millətin hərəkətidir.
kılasik hərəkətlərdən fərqli olaraq, yeni ictimai hərəkətlərin hədəfləri siyasi gücü əldə etmək və ya siyasi gücdə pay qazanmaq deyildi. Onların bir sıra hərəkətləri siyasətlə ilgili olsada, dövlətlərin siyasətinə etiraz olsada, mahiyyətləri siyasi deyil.
Milli qurtuluş hərəkətin hədəflərinin başında siyasi baxımdan hakim millətdən qurtarmaqdir. Siyasi gücü millət olaraq əldə etməkdir. Deməkdə milli hərəkətin mahiyyətinin bir boyutu siyasi olmasıdir.
yeni ictimai hərəkətlərin hədəflərindən biri kültür və mədəni toplumu dövlətlərin siyasətləri qabağında qorumaqdir.
Bu özəllik açısından milli hərəkətdə yeni ictimai hərəkətlərlə oxşarlıq görünür. Milli hərəkətimizin hədəflərindən biri milli varlığımızın unsurlarını qoruyub saxlamaqdır.
Yeni ictimai hərəkətlərin mubarizə alanı toplum(cameə) və ona hakim olan kılasik və sunnəti(gələnəksəl) rabitələrdir(ilişkilər).bu mubarizədə təkcə dövlətin siyasətlərin dəyişmək hədəf deyil, bütün ictimai ilşkilər, qurumlar və özəl yaşam ilişkiləri belə bu hərəkətlərin hədəfindədir.
Milli hərəkətimizdədə təkcə dövlətin siyasətləri deyil, toplumdada bir sıra dəyərləri dəyişmək söz qonusudur. həm öz millətimiz və həmdə hakim millətin baxışlarında dəyişim yaratmaq hərəkətin hədəflərindəndir. Asimilə olmuş bir millətdə istemarın yüklədiyi dəyərlər hakimdir. Bu dəyərlə millətimizin doğma dəyərlərini dəyişmək hərəkətimizin hədəflərindəndir.
yeni ictimai hərəkətlərin mubarizələri nimadlar, simgələr, mənalar(anlamlar) və yaşam tərzi(biçimi) üzredir.
Hərəkətimizdə də hakim kəsilən nimadları , simgələri dəyiştirmək istəkləri var. simbolik günlərimiz, simbolik şəxsiyyətlərimiz , totemlərimiz , bayrağımız və…fars hakimiyyəti tərəfindən təyin edilənlərdən fərqlənməkdədir.
bu hərəkətlərdə cəmi(toplusal) hoviyyət ortaq hədəflər və manalarla yaranır.təbii ki o hədəflərə ulaşdıqdan sonra və yeni hədəflər ortaya çıxdığı zaman yeni hoviyyətlərdə yaranır bu hərəkətlərdə. Səyyal hoviyyət yeni ictimai hərəkətlərin özəlliyidir.
Milli hərəkətimizdə isə sabit və dəyişməz bir milli hoviyyət var.başqa və yeni hoviyyətlərin yaranması milli kimliyimizi aradan aparabilməz.
yeni ictimai hərəkətlər kılasik hərəkətlərdən fərqli olaraq, ideolojik deyillər. Yaşmin bütün sahələrinə və sorunlarına nusxə yazmırlar. Onların məhdud(sınırlı) hədəfləri , pılanları və istəkləri var.
Milli hərəkətimiz isə milli məfkürəyə malik və milli ideolojidən yararnanan bir hərəkətdir. Əlbəttə milli ideoloji marksism və ya dini ideoloji kimi yaşamin bütün sorularına cavab vermək qonumunda deyil. Ancaq bu o demək deyil ki, milli hərəkətimiz ideolojisiz bir hərəkətdir. Bu haqda yuxarida açıqlama verildiyi üçün, təkrar yazmağa gərək yoxdur.
yeni ictimai hərəkətlərin hədəfi baxışların , önərilərin və intiqadların(eləştirilərin) sərgiləməkdir. Ancaq kılasık hərəkətlər sadəcə fikirlərini numayiş etməklə kifayətlənmir, öz aksiyonundan qazanc götürmək də istəyir.
Milli hərəkətimiz yalnız istəklərin numayiş ətdirməklə öz ideallarına çatanmaz. Istəklərimizi sərgiləyiriksə, onun milli qurtuluşumuzda edəcəyi təsir söz qonusudur.bizə enerji verəcək, hərəkətimizə anlam verəcək çox acil ehtiyaclarımız var .
yeni ictimai hərəkətlərin çalışmaları hədəfməndlikdən(hədəfyönlülükdən) daha çox simbolikdir.
Milli hərəkətimizdə isə simbolik fəaliyyətlər milli hədəflərimiz uğrunda yapılmaqdadır. Belədə olmalıdır.
yeni ictimai hərəkətlərin sazmanı(örgütsəl) formaları yalnız hədəflərinə çatmaq üçün deyil. Bu hərəkətlər və onların quruluş formaları özlüyündə hədəf sayılırlar.
Sərmayədar qadınlar ilə kasıb qadınların dərdlərinin fərqli olduğun andırır nə isə.Azərbaycanın yoxsul kəndlərində gecə gündüz işləməkdən bel buxunu bükülən yazıq qadınlarımızın dərdləri ilə, Tehranın yuxari bölgələrindəki işsizlikdən darixan və yaşamlarına məna axtaran qadınların fərqi göz önünə gəlir.əlbəttə bu o demək deyil ki onların dərdləridə dərd deyil, ancaq kaş bizim millətimizində onlara tay dərdi olaydi. Bizdə özümüzdən baş ayird edib, bəşəriyyətin dərdinə düşunəydik. Bizdə yaşam çevrəsini qorumağa düşunəydik, bizdə kopenhakda gedən konfransın qayğısına qalaydıq, yer kürəsinin get gedə istilənməsi bizidə düşündürəydi. Nə yazıq ki ,başımızı qaldirmağa acil ehtiyaclar aman vermir.kim nə bilir , bəlkə bir gün bizimdə millətin belə qayğıları olacaq.
yeni ictimai hərəkətlərdə məna pəyamdir.savdir. hərəkətin formasıda , taktikləridə mesaj verməkdədir.
Bizim milli hərəkətimizin mənası yalnız pəyam olabilməz. Ancaq hərəkətlərimizin forması, taktiklərimiz və.. hamısında bir mesajin olması təsiredicidir. Bu sav(pəyam) həm millətimizə , həm qonşu və hakim millətə vədə dünya millətlərinə və dövlətlərinə olmalıdır. Biz kamuoyunu əldə etməliyik. Bunu isə simbolik eyləmlərlə, mesaj verən sav daşıyan hərəkətlərlə yapmaq ən qisa yoldur.
yeni ictimai hərəkətlər özəl bir armanın(ülkünün) və otopiyanın dalınca deyillər.
Milli hərəkətimiz isə bugünkü şovinist istemar sistemin dağıtmaq və yeni bir sistem qurmaq istəyir.yeni sistemin necə olması hər kəsi düşündürən bir sorudur. Bugünlərdə 21 azər dövlətçilik günümüz ilə bağlı amestərdamda kəçirilən dialoq konfİransının bildirisi(bəyanati) və kəstirməsi (qətnaməsi) bunun açıq subutudur.ayri ayri təşkilatlarımızın gələcək Azərbaycana pılanları olmağı bi yana, neçə təşkilatin bir araya gəldiyində də gələcək Azərbaycanın necə olacağı haqda önərmələr vermələri göstərir ki, biz otopiya dalınca olmasaqda ən azi bir sıra ülkülərimiz var. gələcəkdə o ülkülərin uyqulanmasını istəyirik.
yeni ictimai hərəkətlərin sazmanları(örgütləri) kiçik, dağınıq və qeyri mutəmərkizdir. Bütünlukdə isə bu hərəkətlərin saxtari(yapısı) şəbəkə və tor biçimindədir. Bu özəlliklər yeni ictimai hərəkətlərin mahiyyəti və hədəfləri ilə tam uyğundur. Şəbəkə onların kolli (bütünsəl) saxtaridir. Bu straktur bilgilərin tez yayılmasında və uyum sağlamaqda(həmahəngi) çox önəmli rol oynayır. Yeni teknolijinin yaratdiği imkanlar başda internet və televiziya olmaqla bu şəbəkələrin yaranmasında önəmli rol oynayır.
Əlbəttə dağınıqlıq və qeyri mutəmərkizlik(odaqlanmamaq) nəticəsində bu hərəkətlərin genəl və kolli stratejiləri və pılanları olmur. Bu nədənlədə onlar başqa qurupların və özəlliklə böyük güclərin stratejiləri arxasınca getməyə yetənəklidirlər. Böyük güclərin istəyi və maraqları əsasında yaranan rəngli inqilablarda, yeni ictimai hərəkətlərin məhmel rol daşıması bunun bir subutudur(göstərgəsidir).
Milli hərəkətimizin əsası gərəkən ehtiyaclarından biri təşkilatdir. Bu unsur həm indi , həmdə gələcək demokratik ölkəmiz üçün danılmaz faktordur. Yeni ictimai hərəkətlərin varlığı , rəsmi təşkilat və partiyaların gərək olmadığını göstərmir. Rəsmi partiyaların yapamadığı görəvləri, bu hərəkətlər üstlənirlər. Amerikada və batı avrupada daha çox görünən yeni ictimai hərəkətlər, o ölkələrdə partiyaların və mutəmərkiz təşkilatların varlığını aradan aparmayıb.mutəmərkiz təşkilat isə yalnız hirarçik təşkilatlar anlamında deyil. Bugün iqtisadi və siyasi örgütlərin hədəf, durum, çevrə və…asılı olaraq çeşitli formalarda odaqlanma saxtarları var. bugün milli hədəflərimiz yönündə , içəridə və dışarıda çeşitli yollarla örgütlənəbilərik. ictimai şəbəkələr və məcazi şəbəkələr bizim örgütlənmə və mobailizasiyon araclarımızın yalnız biri olabilər. Biz bu şəbəkələrdən yetərincə istifadə etməliyik. Ancaq şəbəkələrdə ilişib qalmaqla, mərkəzləşməməklə bir sıra hədəflərimizə çatsaqda, əsas və ana hədəfimizə çatmağımızı yenədə qumar oyununa bağlayacayıq. Genəl və kəlan stratejisi olmayan dağınıq şəbəkələrlə hərəkət edən yeni ictimai hərəkətlər kimi başqalarının stratejisinə arac olmağa haqqımız yoxdur. Bizim güclü örgütlərimiz olmalıdır və güclü cəbhə oluşturmalıyıq. Yoxsa istəmədiyimiz cəbhələrdə istəmədiyimiz quvvələrlə birləştirəcəklər bizi.
yeni ictimai hərəkətlərin özəlliklərindən biri də, bu hərəkətlərdə lider və öndərlərin olmamasıdır. Bu hərəkətlərin mahiyyəti, hədəfləri və çalışdıqları şərayit belə bir unsurun yaranmasına nə şərayit yaradır , nə imkan sağlayir və nədə gərək duyurur.
Milli hərəkətimizdə isə mahiyyətimiz, hədəflərimiz və yaşadığımız fəza(ortam) bu unsurun olmasının həyati(yaşamsal) olduğunu göstərir. Biz bölgəmizdəki yeni ictimai hərəkətlər və sivil toplumlar kimi, seçkilər zamanı hansısa adayı muvəqqəti lider görüb, başqasının hədəfi doğrultusunda onun dalına düşənmərik.seçki zamanı bir lider və yönətmən varlığı gərəkirsə, o aday başqalarının bizə yüklədiyi lider yox, öz adayımız olmalıdır. Əlbəttə yenədə gerçekdən qaçış pesikolojisinin əsiri olaraq bu gerçəyi danmaqda israrlı olsaq, o olar başqa məsələ!!
Rəngli inqilablar və Güney Azərbaycan milli hərəkəti
Məxməli inqilab birinci dönə olaraq çekoslovakiyanın antikomonism hərəkətinin lideri «Vaslav Havel» tərəfindən 1989-ci ildə çəkoslovakiya xalqının hərəkətinə işlənib. Çekoslavakiya xalqının geniş hərəkəti ilə qan tökülmədən diktatorluğa son qoyulduğu üçün o hərəkətə məxməl (kadifə) inqilabi deyildi.
Doğu almanıyada berlin duvarinin uçurulması və ləhestanın komonism hakimiyyətindən azad olmasından sonra sıra çekoslovakiyaya çatmışdır. Öncə öyrəncilərə qarşı hucuma etiraz və zindanilərin(dustaqlıların) azadlığını istəyən çekoslavakiya xalqi 10 gün içində hakim komonist partiyasın təslim olmağa məcbur ətdi. Vaslav Havəl keçirilən seçkilərdə prezidentliyə seçildi. 1993-ci ildə isə içəri ixtilaflara görə anlaşaraq çkoslovakiya iki ölkəyə bölündü.Çek və Slavakiya cumhuriyyətləri yarandi.
Daha sonralar isə şərqi avrupada və keçmiş şurəvidən ayrılan ölkələrin bir sırasında şiddət qullanmadan , qan tökülmedən dövlət dəyişikliyi baş verdi. Genəl olaraq rəngli inqilablar deyilən bu dəyişikliklər kütlənin dinc etirazları və mədəni itaətsizliyi vasıtəsi ilə gerçekləşir.
Bu rəngli inqilablar indiyədək, Serbistanda (2000 -ci ilədə) , Gürcüstanda (2003 -cu ildə), Ukraynada (2004-ci ilədə) və Qirqizistanda (2005-ci ildə) uğurla dövlətlərin dəyişməsinə nədən olub. Özbəkistan və Ağ Rusiya da isə rəngli inqilablar uğursuz oldular.
ölkələrin hər birində rəngli inqilabi özəl adlarla adlandırıblar: dinc inqilab, lalə inqilabi, roz gülu inqilabi, narinci inqilab,mahni inqilabi , sidir inqilabi və…
gül və rəng adlarını bu olayara işletmənin nədəni, bu hərəkətlərdə özəl bir rəng, gül, şarki və…dən hakimiyyətə muxalıfətin simgəsi kimi istifadə olunmasıdir.
Bu inqilab deyilən olayların bölgəmizdə ardı ardına düzülməsi (başqa ölkələr içində lobnan, qibris, estoni və Quzey Azərbaycanda da rəngli inqilabların yansimaları göründu) hamini etkilədiyi kimi, milli hərəkətimizidə etkiləmişdi. Ukraynanın soyuq qışında meydanlardan çəkilməyən xalqı çoxları alqışladı. Çoxları hər an sonucu bəkləyib, bu ölkedən sonra sıra kimə çatacaği haqda öngörulər yapdi. Sıra İrana çatmamiş özbəkistanda rəngli hərəkət basdırıldı və…xəyal qiriqlığı…
Rəngli inqilabların İranda yaşayan azadlıqsəver insanlara çəkiciliyi doğalıdır. Demokrasiyə gedən bir yol, millətlərin açıqca və dinc qatılımı, hakimiyyətin etirazları basdırmağa silahlı quvvələri qullanmaması və az sürədə nəticə alınması , İran kimi totaliter və qan tökən bir rejimdə yaşayan birisinə kəsin çəkicidir. Ancaq milli hərəkət olaraq təkcə bu gözəl görüntülərə heyran qalaraq, onu təqlid etməyimiz gerçekçi bir hərəkət deyil. Dalğalara qapılaraq millətimizin hansı sahillərə tullandiğini görən millətçilərimiz bu dalğanın çəkiciliyinə uyub əsil, doğma və gərəkli yolundan caymağı tarixdən dərs almamağımızı göstərər. Ona görədə təkcə rəngli hərəkətlərin cazibəsi deyil, onların hər tərəfli özəllikləri, İran kimi ölkədə uyqulanabilirliyi və milli hərəkətimizin mahiyyəti bu mödellərdən necə yararlanacağımızı göstərəcək. Hərəkətimizin mahiyyətini nəzərdə almadan , belə bir inqilabi modelləri tam olaraq yansılamaq yumuşaqca inhirafimiza gətirib çıxaracaq. Milli qazanclarımızı və hərəkətimizə gərəkən əsas unsurları gözdə almadan , ölkəmizdə yaranacaq rəngli hərəkətlərin dalınca düşmək bizi yenidən bağlılıq burulqanına salacaq, fırlanıb yenədə fars şovinizminin qucağına düşəcəyik.
Rəngli inqilabların özəllikləri və yaşanan ölkələrin şərayiti:
Yorucu olmasın deyə , bu ölkələrin şərayitin və muxalifətin qullandığı metodları yalnız sıralamaqla yetinirik.
· rəngli inqilab deyilən pədidə(olqu) yuxari dayrələrdə noxbelərin yer dəyişimidir.bu dəyişimdə liberal demokrasi yalnisi olan ılımlı (miyanə ro) opozisiyon hakim qurumu qudrətdən dışlayır.hakimiyyət dəyişimi səviyyəsində olan bu olayda, batı yanlısı olan opozisiyon diktator və fasid adlandırdığı rəhbərləri qudrətdən salır.
· rəngli inqiablara yuxaridan inqilab adı verilsədə, əslində reformla inqilabin arasında dayanan bir olqudur.ona görəki hakimiyyəti təmsil edən bütün dəyərlər və qurumlar yerindəcə qalır və yalnız içəri və dışarı siyasətdə bir sıra dəyişikliklər görünür
· hakimiyyətdən endirilən rəhbərlər öz yaşamların sürür və yenidən hakimiyyətə qayitmaq yolu onlar uçu bağlı deyil.
· dəyişimlərdən öncə, inqilab liderləri hakimiyyət dayrələrində yuxari postlara malik olublar.(baxanliq və…)
· rəngli inqilabların çoxunluğu seçkilərin nəticələrinə etirazla başlayır. Muxalifət çeşitli yollarla seçkilərdə saxtakarliq olduğunu göstərib və bununlada hakimiyyəti məşruiyyətdən salmağa çalışır.
· hakimiyyət seçkilərəin sonucuna olan etirazları bastirmaq üçün nizami quvvələrdən istifadə etməyib.
· bu ölkələrdə totaliter və muqtədir bir hakimiyyət iş üstündədir
· xarici ölkələrin və özəlliklə Amerikanın bu ölkələrdə huzuru var və bu ölkələrdəki nuxbələrlə ilişkilər qurmuşlar
· bu ölkələrin millətləri seçki qabağı və sonraki kampanıyalarda geniş qatilir və genəldə muxalıfət bir adayın üzərində odaqlanır(mutəmərkiz olur). bu aday rəngli inqilabin lideri kimi təqdim olunur.
· seçkilərə etiraz olaraq kütlə meydanlara gəlir ,dinc və şiddətsiz etirazını hakimiyyətin təslim olmasına qədər sürür.
· muxalıfət və etirazçılar özəl bir rəngdən birlik və yığcamlıq yaratmaq üçün istifadə edirlər. Bu rəng onların hakimiyyətə etiraz və muxalıfətlərinin simgəsidir.
· bu ölkələr genəllikdə gəlişməmiş ölkələrdir və hakimiyyətdə ruşvət, iqtisadi və idari fəsad çox yayqındır.
· bu ölkələrdə ictimai, etniki və məzhəbi təzadlar var.
· hakimiyyətin totalıter olmasına baxmayaraq görünürdə ölkə başçiları seçki yolu ilə seçilirlər. Bu isə gərəkən yapısal(saxtari) çəlişkini oluşturur.
· yeni ictimai hərəkətləri bir məhmel kimi qullanılır. Sivil toplum qurumları , NGO lar, bəshər haqları yanlıları və…başqa qurumların varlığı və onlarla xarici ölkələrin ilişkiləri kütlə hərəkətinin yaranmasının başlanqıcın sağlayır.
· muxalıfət yeni ilətişim(ertebatat) imkanlarından yetərincə qullanır. Televiziya kanalları, internet, SMS və…
· xarici ölkələrin başda Amerika olmaqla bu hərəkətlərə malı yardım ayırmaqları və bir başa mudaxiləsi isə bəlli olan özəlliklərin sırasındadır.
Göründüyü kimi rəngli inqilablar soyuq savaşdan sonra başlayan yeni bir olqudur, bu olqu sosyolojidə dəyişimlə bağlı tanınmış kılasik modellərin altında yerləşmir. Kılasik devrimlərdə görünən əsas özəlliklərdən hakim rejimin və sistemin dəyişimi, ictimai strakturların və dəyərlərin dəyişimi, rəngli inqilablarda görünmur. Bu inqilablar yalnız hakim qurumu dəyişir, sistem yerindədir.(əlbəttə bu arada çeoslovakiya devrimini istisna etmək lazımdır, o devrimdə komonism rejimi demokratik bir rejimə dəyişildi və sonunda iki müstəqil ölkə yarandi, burada isə 2000 ci ildən buyana rəngli inqilablar deyilən olqular sözqonusudur.)
Güney Azərbaycan açısından rəngli inqilablar
Güney Azərbaycan milli hərəkəti açısından belə bir hərəkətlərə yanaşmada, onların görünən cazibələri deyil milli qurtuluş savaşımıza verəcək qazancları sözqonusu olmalıdır. Rəngi inqilablarla bağlı hərəkətimizi düşündürən iki seçənək(altərnativ) olabilər:
1-İran deyilən ölkənin genəlində və daha doğrusu mərkəzdə baş verəbilən rəngli inqilab:
Rəngli inqilablarda əsas və aparıcı amillərdən biri xarici güclərin yardimi və işə qatılmasıdır. Yaşanan bu hərəkətlərin hamısında Amerikanın bir başa əli olub. Pul və sərmayə yatırmaq, təşkilatlandırmaq, öyrətim, siyasi və mənəvi himayət, kamuoyunu umumi rəsanələr(yətirgənlər) vasıtəsi ilə hazırlamaq və meydana çəkmək, hakimiyyətlərə basqi yapmaq və onları kütlə ilə demokratik davranmağa qanıtlamaq, rəngli inqilabla hakimiyyətə gələn yeni qurumu həmən tanımaq və… Amerikanın bu hərəkətlərin yaranmasında və sonuc almasında necə rol daşıdığını göstərir. Əsas hədəf isə Amerikanın tərif olmuş milli qazanclarıdır. Demokrasinin yayılması, insan haqlarının qorunması, və… hamısı bu tərifin içində yərləşir. (Əlbəttə Amerikanın mənafəi içində yərləşməsi ,demokrasi və insan haqlarının dəyərindən azaltmir ,tərsinə demokrasi və insan haqlarının yayılması bizimdə milli mənafəimiz içində yərləşir. Yəni həm özləri dəyər və ərziş sayılırlar bizə, həmdə onların yayılması qazancımızadır. Amerika milləti kimi)
İrana gəldikdə , Amerikanın iki əsas seçənəyi olub: Amerikanın mənafəinə görə hakimiyyətdə davranış dəyişimi(təğyir dər rəftar) və rejim dəyişimi.
Illər boyu İran hakimiyyətinin davranış dəyişimi Amerikanın gündəmində olub. Islahatçilar qudrətə gəldiyi zaman , dış gərginliyi azaltmaq siyasətləri Amerikanın istəyincə olmuş görünürdu. Ancaq hakimiyyətin içindəki ikilik və ifrati(aşırı) quvvələrin əsas söz sahibi olması umudlari boşa çıxartdı. O zamandan özəlliklə İranın nukleer pılanı ortaya çıxdıqdan sonra, rejim dəyişimi Amerikanın gündəminə gəldi. Bölgəmizdə rəngli inqilabların baş verdiyi zaman İran hakimiyyətinin aşiri-muhafizəkar qanadı önləm yapmağı pılanladı və «Sipahe pasdarane enqelabe eslami» hakimiyyəti büsbütün ələ almağa başladı. Beləliklə rəngli inqilaba gərəkən əsas etkənlərdən birini aradan götürdü. Rəngli inqilablar baş verən ölkələrdə hakimiyyət etirazları basdırmağa hərbi quvvələrdən istifadə etməyib, ancaq İranda nizami quvvələr özləri hakimiyyətə keçiblər!!
Əhmədinejad hakimiyyəti həm xaricdəki pozulmuş imajini içəridə doldurmaq və içəridə insicam(yığcamlıq) yaratmaq üçün, həmdə rəngli inqilaba gərəkən kütlə hərəkətini önləmək üçün popolisti siyasətləri önpılana çəkdi. Iqtisadi və siyasi baxımdan tam popolism ilə hərəkət edən Əhmədinejad dövləti, aşağa təbəqələri(qatmanları) mobaylizə etməyə başladı( toparladı). Şiddətə və aşırı hərəkətlərə yətənəkli olan aşağa təbəqəni , ılımlı olan və dincliyi sevən orta təbəqənin qabağına qoymağa hazırladılar. Beləliklə orta təbəqənin kütləvi hərəkətinə qarşı aşağı təbəqənin kütləvi dayanmasını qalxan etmək istədilər. Rəngli inqilaba gərəkən amillərin ikisin bir yərdə önləmək onların hədəfiyidir. Həm kütlənin dinc hərəkətini xuşunətə çəkmək, həmdə kütləni hakimiyyətə deyil başqa kütlənin üzərinə yönəltmək. Ictimai hərəkətlərin qabağına, kütləvi etirazların qabağına öz yanliların(tərəfdarların) kütləvi olaraq, milət adına çıxartmaq hakimiyyətin neçə ildir işletdiyi taktikdir. Tehrandaki 1378-ci ildəki danışqah hərəkəti və Güney Azərbaycanın 1385 dəki xordad qiyami… kimi hərəkətlərə qarşı hakimiyyət bu taktiki işlətmışdır.
Əhmədinejad həkimiyyəti bütün bənd-bərələri bağlamağa çalışırdi. Rəngli inqilablara gərəkən başqa etkənləridə(amil) zərərsizləştirmək istəyirdi.
· Yarim muxalıfət sayılan qazetləri bağlamaq
· öyrənci dərgilərini özəlliklə Azərbaycan milli hərəkətinə bağlı olan öyrənci dərgilərini yığışdırmaq
· təzəcə yaranmaqda olan NGO ları qapatmaq
· bəşər haqları üzrə çalışan şəxs və qurumları sıxışdırmaq
· uyduları(peyk-mahvarə) evlərdən yığmaq
· muxabıratı tam olaraq Sipahin kontroluna salmaq (SMS lə qurulan həmahəngliyi(uyum sağlamaği) yerində dayandırmaq üçün)
· internetdə güclü filtering yapmaq və weblog işləyənlərı tutuqlamaq
· xiyavanlara və meydanlara kamera qoymaqla qorxu ortamı yaratmaq
· uydu yayınlarına qarşı güclü parazit qullanmaq
· xarici ölkələrə gət gəl edən və ya onlarla ilgidə olan şəxsləri tutuqlayıb və məxməli inqilab yola salmaqda cəzalandırmaq, tutulanları televiziya qarşısında etiraf etməyə məcbur etmək və bununlada məxməli inqilabin İranda uğursuz alındığını aşılamaq(Halə İsfəndiyari, Ramin Cahangiri, Əli Əfşari, Əkbər Ətri və …kimi şəxslərin dövlət televiziyasında bu haqda etirafları)
və…
bu kimi işlərlə rəngli inqilabin yataqlarını və məhmellərini aradan götürməyə çalışdı. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq , «rəngli inqilab daha kontrol edildi və bu ölkədə baş verməyəcək» , demək olmaz. Rəngli inqilaba gərəkən amillərin bir sırasın aradan götürsələrdə( tam aradan götürənməyiblər) , qalan amillər yerindədir. bu amillərin hamısını kontrol etmək indiki hakimiyyətin əlində deyil. Obamanın Amerikada seçilməsi və onun İrana qarşı öndə tutduğu yumuşaq güc siyasəti (qodrəte nərm) və Avrupa ölkələrinin bu siyasətlə razilaşması , habelə 10-cu prezident seçkilərinin olayları göstərir ki, rəngli inqilab və rejimi içdən çevirmək hələ bati ölkələrində masa üstündədir.
Bu ortama bir özətcə baxsaq :
Ø Amerika İranda qıssa sürədə hakimiyyətin davranış dəyişimin istəyir. Uzun sürədə isə rejim dəyişimi söz qonusudur. Bəlkə elə davranış dəyişimi , rejim dəyişimi üçün bir başlanış və yataq sayılır. Amerika daha islahat dönəmindəki davranış dəyşimi ilə razılaşmaz. Iş üstə olan prezidentin deyil, bütün hakimiyyətin davranışı söz qonusudur. Bu davranış dəyişimi öncə xarici siyasətdə(acil istəkdir bu) nukleer qonusu və İranın terorismə dəstək siyasətində, sonra isə rejimin içəri siyasətində görünməlidir. Rejimin içəri siyasətdə davranış dəyişimi , rəngli inqilaba şərayit sağlayacaq. bütün bunlar qıssa zamanın işi deyil. Qıssa zamanda bu iş nə başa gələr, nədə Amerikanın istəyincə olar. Amerika burada dəyişim yapmaq istəyirsə, dəyişim sonrası olaylar tam kontrolunda olmalıdır. Hələlik isə gerçek devrim, ortamin qarışacağına və ipin ucunun əldən çıxacağına gətirib çıxarar.
Ø Əhmədinejad və başda Xamnei olmaqla indiki hakimiyyət xarici siyasətdə, imtiyaz (qoz) vermək istəsədə , içəri siyasətdə əsla bunu yapmaq istəmir. Bu isə rəngli inqilab baş verəcəyi zaman xuşunətsiz olmayacağının əsas nədənidir.
Ø opozisyon və indiki yaşıl hərəkətin bedənəsi (yeni orta təbəqə) vilayəte fəqih sistemini şiddətsiz devirmək istəyir.(cumhuriyə İranı, cumhuriyə İslaminin yerinə)
Ø yaşıl hərəkətin liderləri( Musəvi başda olmaqla) İranı və İslam rejimin qorumaq istəyirlər. Hakimiyyətin indiki durumun uçuruma doğru getdiyini düşünürlər. Xatəmi dönəmi kimi tədarukatçı bir prezidentliyi əldə etməyə qane deyillər. indiki ana yasanı(qanune əsası) qəbul etdiklərini deyillər ancaq ara-sıra qanun vəhy deyil dəyişə bilər də deyillər. Onların ana yasada dəyiştirmək istədikləri maddələr isə bəlli olduğu qədər «vilayəte fəqihi» və «şuraye nəgəhban»a ayid olan maddələrdir. Onlar hakimiyyətə kəçmək istəyirlər və hakim olaraq davranış dəyişimi yapacaqları bəllidir, ancaq islahat dönəmindəki kimi ikili hakimiyyətin olduğuna, qane olunası görünmürlər.
Bu ortamda oynanan və oynanılacaq oyun və rəngli inqilab, qonşularımızdakı inqilablara bənzər görünmür. Rəngli inqilabin cazibələrindən sayılan, şiddətsiz(xuşunətsiz) , qan tökülmedən az zamanda devrim yapmaq burada gözə dəymir. Uzaqdan bu oyunun tamaşası gözəl görünsədə, milli hərəkət olaraq içinə girmək üçün, həzinələrində görməliyik. Qan töküləcəksə, şəhid verəcəyiksə nədən İaranda hakim olanların yer dəyişiminə görə olsun?! Uzun sürəli bir savaş varsa, nədən milli qurtuluş savaşımız uğrunda olmasın?! Illər boyu çəkilən əməklər sonucunda yaranan yarımçıq milli kimlik , milli şuur(bilinc) və milli oyanış , nədən yarimçiq qalıbda,enerjimiz fars hakimiyyətinin azacıq davranış dəyişiminə yönəlsin? Başçilarının və bedənəsinin anti türk olduğu bir hərəkətin bizə qarşı davranış dəyişimi nə olacaq ki? Yeni don geyib, yeni teatr oynamalarından başqa bir şəy olacaqmı?
Bu davranış dəyişimi (ılımlı olmaq, toleranslı yanaşmaq , fanatca hərəkətlərdən çəkinmək, işkəncələrə, edamlara son qoymaq, etirazları silahla basdırmağa son qoymaq…) öz özünə göydən düşsə, əlbəttə ki millətimizin və milli hərəkətimizin urəyincə olar, meydan açılar, siyasi fəalıyyətin azad olduğu bir ortamda çalışmaq daha asan olar. mətbuatın azad olduğu bir ölkədə milli oyanış hizla irəli gedər. Özəl televiziyaların azad olduğu bir ölkədə milli oyanışı milli gücə çəvirmək olar. partiyaların və seçkilərin azad olduğu bir ölkədə , milli təşkilatlarımızı qurabilərik və onunla milli haqlarımızi almağa irəli gədərik. millətçi adayları məclisə göndərib, ana yasada lazımı dəyişiklikləri yaratmağa çalışariq və…
Milli qurtuluş hərəkətimiz illərdi millətimizdə milli oyanış yaratmaq və onu milli azadlıga doğru aparmaq uğrunda həzinələr verməkdədir. əsarətdə olan bir millət , zindandan qurtarmağa çalışmalıdır. Işqal altında olan bir millət öz milli dövlətini qurmağa çalışmalıdır. Hakim millətin davranış tərzini dəyişmək uğrunda şəhid olmaq, o millətdə milli-siyasi şuurun aşaği olduğunu göstərir. şəhid olmaq səviyyəsində həzinə vermək lazımdırsa, diktator hakimi dəyişib demokrat olan!! özgə hakimin hakimiyyəti altına kəçmək yerinə özümüzün hakim olmağımız uğrunda verilməlidir. təbii ki özümüzün hakimiyətimiz millət hakimiyyəti olmalıdır, demokratik hakimiyyət və…
Rəngli inqilabin sonucu xoş görülüklə baxsa , bizim fəalıyyətimizə şərayit yaradacaq. Bu bir riskdir. bəlli deyil indiki faşist quvvələr , demokrasi şuarin verməklə gələcəkdə gerçekdən bizim azadlıq hərəkətimizə dözəcəklər ya yox? Birdəki o zaman milli hərəkətin bugünkü qədər cazibəli olacaği bəlli deyil. Zatən gəcikmiş bir hərəkət, bir azda gəciksə irticai mahiyyət daşiyacaq bəlkə o zaman!!! Millətçiləri geriqalmış kimi göstərəcəklər bəlkədə!!!bəlkədə biz özümüzu qoruyaraq özgələrlə birləşmək yerinə, özgələrdə əriyəcəyik!!
Bugün məxməli hərəkətin cazibəsinə uyaraq!! Öz mahiyyətimizi dəyişiriksə, gedəcəyimiz yolun sonu başqalarının davranışina bağlı olacaq. gələcəkdə isə , yenidən öz mahiyyətimizə dönmək üçün, bəlkə sınıq körpqlərlə qarşılaşacayıq.
2- Güney Azərbaycan milli hərəkətinin, milli qurtuluş savaşinda məxməli inqilab modelini qullanması:
Bura qədər görünən rəngli inqilablar ölkənin hakim dayrəsini dəyişmişlər.mərkəzdə gedən bir hərəkət olmuşlar. Milli hərəkətmizin amacı isə, mərkəzdə hakim olan şovonistlərin yer dəyişimi deyil. Habelə milli hərəkətin əsas gücü isə mərkəzdə(Tehranda) deyil, Azərbaycanın başqa şəhərlərindədir. Tehran və kərəc şəhərlərində öyrəncilər arasında millətçilərin sayının çox olması və şəhərdə yaşayanlar içində dəyərli millətçilər olsada , millətçilik bu şəhərlərdə kütləviləşməyib. Xordad olaylarında bunu açıqca görmək olardi. Bu zəfi təzliklə qaldirmaq gərəkir.
Hərəkətmizin mahiyyətini ( amacladıği toplum, düşmən və qarşısında duran hərif, amacları və idəalları…) gözdə alsaq, bəlli olar ki bizim hərəkətin cinsi indiyədək görünən rəngli hərəkətlərdən fərqlidir.yəni bir başa bu modeli hərəkətimizə təcviz etmək , yalnız bu hərəkətlərin cazibəsinə uymaği göstərir. Bir başa onları təqlid etmək, özgə heyranlığını göstərir. Bir başa bu hərəkətlərə özümüzü oxşatmaq, hərəkətin mahiyyətindən vaz kəçməyimizi göstərir. Cumhuriye İslamiyə olan nifrətimiz, hərəkətin sapmasına(inhirafına) nədən olmamalıdır.
Ancaq milli qurtuluş amacı ilə, rəngli inqilabların bir sıra metodlarından yararlanabilərik. Rəngli inqilabların metodlarından istifadə etmək, bizi milli qurtuluşa doğru aparmalıdır. Milli kimliyimizi gücləndirməkdə yararlı olmalı və milli kimliyimizi göstərməlidir. Bu əsasda rəngli inqilabların əsas özəlliklərini hərəkətimiz açısından dəyərləndimək gərəkir. Bunuda bilməliyik ki, rəngli inqilabin mərkəzdəki çətinlikləri bizimdə qabağımıza çıxacaq.(nizami quvvələrlə tərəf olmaq, kütlə ilə qarşı qarşıya gəlmək və…)
Rəngli inqilab modelini və öz əsas hədəflərimizi nəzərdə alsaq , bu modeli aşağidaki hədəflələrə çatmaq üçün qullanmaq olar:
• milli hoviyyəti gücləndirmək. Milli şuuru kütlə arasında genişləndirmək.Azərbaycan nasyinalısmini millətimizdə təhrik edib, gündemə gətirmək. Fars və İran hoviyyətindən türk və Azərbaycan hoviyyətin tam ayirmaq.
• milli siyasi şuuru millətimiz arasında genişləndirmək. Siyasi istəklərimizi bəlirləmək və millətimizi siyasi haqları ilə tanış etmək.milli parleman və milli dövlətimizin qurulmasını ən doğma haq kimi millətimizə tanıtmaq.
• milli qurur hissini millətimizdə gücləndirmək. Hakim fars millətinə siyasi-rəvanı bağlılığı düşüncədə qirmaq.
• milli iradəmizi və milli gücümüzü mərkəzləştirmək.Güney Azərbaycanı siyasi bir güc və yeni bir oyuncu kimi meydana gətirmək.dağınıq gücümüzu birləştirib, millətimizin mənafeini qorumaq və onu təmsil etmək.Güney Azərbaycan millətini siyasi –huquqi bir şəxsiyyət kimi ortaya qoymaq.
• milli gücümüz mərkəzləşdikdən sonra , hakimiyyəti addim addim geri oturtmaq.dayanmadan irəli getmək.
• təslim olmayan hakimiyyəti yixmaq üçün, başqa güclərlə anlaşmaq. Bu anlaşma, yayqin olan»mutalıbə mehvər» bir qurup kimi yox, gerçek siyasi güc kimi olmalıdır.aşaği qonumdan yox, bərabər mözedən olmalıdır.
Bu hədəflərə ulaşmaq üçün, rəngli inqilab modelinin bir sıra muəllifələrin qullanmaq olar. Bu muəllifələri(öyələri) qullanmaq üçün gərəkən şərtləridə vurqulamaq istərdim:
v projəyə seçki zamanı başlamaq əlverişlidir.seçki zamanı kütlə hazir durumdadır. İranda olan seçki oyuncaq olsada, millətimizin ən pasiv və siyasətdən uzaqa olanlarıda bir turlu ona qatilirlar.yəni seçki haminin maraq dayrəsinə yərləşir. Muxalif , muvafiq, qatılan və qatılmayan … hər kəs seçkini izləyir və seçkidə, toplum siyasiləşir.siyasi fikirləri dəyərləndirir və…
v İran seçkilərini nəzərdə alsaq, prezident seçkiləri ən uyqun olanıdır.Azərbaycanın hamısın bir aday üzərində birləştirmək olar.ancaq qalan seçkilərdəndə qullanmaq olar.seçkidən başqa, qalan qonularda da bu projəni həyata keçirmək olar. Ancaq gərək , kütlənin maraqlandiği qonu olsun. Yəni enerjimiz kütlə marağın çəkməyə ayrılmasın.
v bir şəxsiyyət üzərində odaqlanmaq lazımdır. Bu şəxsiyyət tam millətçi olmalıdır və milli hərəkətin kontrolunda olan birisi.son prezident seçkilərində «istemar pəsikolijisin» nəticəsi göz onundəyidir. Dönə dönə vurqulansa da ki, gərək özümüzdən aday olsun. Ancaq «özümüzun elə bir şəxsiyyətimiz yoxdur» dedilər!! «gərək müstəqil adam olsun» dedilər və «əkbər ələmi»ni müstəqil şəxsiyyət kimi Azərbaycanın nacisi səviyyəsinə qaldırdılar!! illər boyu «gamoh» örgütunə vurulan ittihama , deysən gamaohçular özləridə inanıb!! Inhisarçı görünməsinlər dəyə, belə bir tarixi hadısələrdə susdular.ancaq bundan belə, millətin talei ortada olan yərdə «GAMOH» və hər hansı bir təşkilatın təxribatlara təslim olması, bağişlanmaz.
v rəngli inqilabların özəlliklərindən olan, dinc və xuşunətsiz kütləvi etirazlar , hərəkətimizin gündəmində olmalıdır.böyük bir hədəf üçün meydanları səssizcə doldurmaq, kiçik hədəflər üçün xuşunətə əl ətmaqdan yaxşidir.habelə, radikal istəklərimiz bizi evdə dustaq etməməlidir.düşüncədə radıkal və əməldə ılımlı olmaq, rəngli inqilabların özəlliyidir və biz bunu bacarmalıyıq. Bu işi bəyənməyənlər, ən azi başqalarına badaq(mane) olmamalıdılar.
v rəngli inqilablar kimi bizimdə güclü rəsanəmiz(yetirgənimiz) olmalıdır.ancaq onlardan fərqli olaraq, bu rəsanənin (ən önəmlisi televiziya) yönətimi xarici ölkələrin əlində olmamalıdır. Yəni öz gücümüzlə televiziya açmalıyiq. Mali qaynaği bəlli olmalıdır .televiziyaya hakim olan söyləm(discource-qofteman) milli hərəkətin zərurətlərindən doğan söyləm olmalıdır. Bu televiziyanın yönətimi tam milli hərəkətin kontrolunda olmalıdır. Hərəkətin mərkəzləşmiş iradəsinin orqanı olmalıdır. Sözün öz anlamında «milli televiziya» olmalıdır. Belə bir müstəqil, güclü və gerçekdən milli televiziya , bu projədə dəyərli rol oynayabilər.bu işdə geciksək, başqa ölkələr bizim üçün bu televiziyanı yaradacaqlar.adın milli televiziya qoyub, öz hədəfləri yönündə yönəldəcəklər. Bizdə adına və bəzəyinə uyub, sevinclə qarşılayacayıq onu. Son zamanlar bir sıra millətçilər məktub imzalayaraq, BBC tlekanalından Azərbaycan türkcəsində yayın yaymasını istəmişlər.nə yazıq bizə!yeni istemarın yaratdığı cazibəli yataqlara özümüz istəyərək giririk. Bu yataqda yürümək, yeni bir istemarın qucağına aparacaq bizi.
Milli hərəkətin orqanı olan televiziya, heç bir şəxsə və ölkəyə bağlı olmamalıdır. Yoxsa ölkələrin və şəxslərin maraqları ilə gündə bir dona düşər. Düşmənlərimiz, hədəflərimiz, mahiyyətimiz və …gündə bir cur təriflənər və millətimiz çaş baş qalar. Çaş baş qalan millətdə mubarizəyə enerji qalmaz.
v boyalı inqilabların özəlliklərindən biri , xarici quvvələrin bir başa işə qarışmasıdır. Bizim hərəkətimizdə də, xarici güclərin rolu haqda bir sıra düşüncələr var.bir sıraları xarici gücləri heçə saymaqda, yalnız millətin istəyinə hər nəyi bağlamaqdadır. Bir sıralar isə, xarici güclər olmasa və onlar mudaxilə etməsə, hərəkətimiz nəticə almaz, deyirlər.bu iki baxışın hərəsi bir turlu «istemar pesikolojisindən» irəli gələn fikirlərdir.»gerçekdən qaçış» və » özgüvəncliyin itirmə» özəllikləri ilə bu baxışlar yozula bilər.yoxsa, Dünyada gedən milli qurtuluş savaşları göstərir ki, milli qurtuluş hərəkəti həm içəridə və həm dışarıda siyasi mahiyyətli bir məsəledir. Uluslar arası huquq, «gələcəyi bəlirləmə haqqi-həqqe təyine sərnevəşt» və bəşər haqları, yalnız bu məsələyə yanaşmanın ortuyudur.bizə düşən, hərəkətimizi gücləndirmək və «gələcəyini bəlirləmə»si üçün huquqi bəlgələr hazırlamaqdır. Xarici ölkələrin siyasi maraqların onların milli mənafei təyin edir, bizim onlara yersiz bağlanmağımız dərdimizin dərmanı deyil. Böyük güclər bizim millətə nə isə borclu deyillər. Onlar hərəkətə yardim edirlərsə, öz mənfəətləri ortadadır. Ona görə də , rəngli hərəkətlərin tərsinə, xarici ölkələrin sərmayələrinə və bir başa işə qarişmalarına boyun əyməməliyik. Biz bir istemarçının qucağından qopub, başqasının qucağına düşmək istəmirik.
Hərəkətin malı qaynaqlarına gəldikdə isə, xaricdən içəri maliyə yardımın gəlməsi haqda, kimsə düşunməməlidir. Bu iş haqqında xoş niyyətlə düşünən insanlarımız bilməlidilər ki, belə bir işin gətirəcəyi fəsad və həzinə onun qazancindan çox olacaq. Bunun gizli qalacağını düşünmək , sadəlohlukdur.hərəkətin xaricdəki həzinələr isə, yalnız Azərbaycanlılar tərəfindən ödənilməlidir.bu məsələ yalnız əxlaqi məsələ deyil, həmdə uzun sürəli milli qazanclarımızın təminatidir(güvəncəsidir).
v rəngli hərəkətlərin qullandığı simgə və rənglərə gəldikdə, daha titiz olmaq gərəkir. Rəngli inqilab modelin qullanmaq , hərəkətimzin mahiyyətini dəyişməməlidir. Rəngli inqilablardaki simgələr, savverici (pəyamrəsan) özəllik daşıyırlar. bu simbollar hərəkətin istəyini , hakimiyyətlə muxalifətini və onların mahiyyətini göstərir. Bizimdə simbolumuz , istəyimizi və mahiyyətimizi göstərməlidir.
Rəngli inqilabların səmbolları, hakimiyyətə qarşı olduqları üçün, hakimiyyətdən fərqli olmalıdır.elədə olur.səmbol mahiyyətlərinə uyqundur. habelə qullandıqları səmbolın, millətləri yanında özəl anlamı olmalıdır. Bu səmbol onların istədiyi hakimiyyətin necə olmasın da , göstərir. Quzey Azərbaycanda, muxalifətin qullandığı narıncı rəng, Azərbaycan milləti üçün özəl tarixi anlam daşımırdı. Yalnız, ukrayna inqilabın yada salırdı. Bu məsəledən əliyev iqtidari istifadə edib , onları Amerika oyuncağı göstərdi.ancaq bugün İrandakı yaşıl hərəkət, öz mahiyyət və hədəflərinə görə, çox ölçülmüş bir addim atdilar. Yaşıl rəng, indiki Tehranda gedən hərəkətə ən uyqun rəngidir. bu hərəkət, mahiyyətcə rəngli inqilabların, İrana uyqunlaşmışıdır .indiki diktator, müstəbid, nizami və radıkal İslamçi olan dövləti dəyişmək və yerinə daxili və xarici siyasətdə ılımlı hərəkət edən bir qurulu yərləştirmək istəmişlər. hərəkətin rəhbərlərinin hədəfi rejimi dəyişmə deyil, özəlliklə musəvi rejimi qorumaq üçün meydana gəlmişdir. onlar içəridən ölkənin dağılmasını önləmək və dışarıda İran və İslamdan gözəl bir təsvir yaratmaq istəmişlər. Musəvi gil yaşıl rəngi qullanmaqla, kütlənin inanclarının hakimiyyət tərəfindən qullanmasına önləm aldılar.hərəkətin başında gedən bir seyyid(xalq arasında peyğəmbər evladı) və qullandığı bayraq İslam bayrağı! Bu hərəkəti Amerikaya bağlamaq hakimiyyət üçün çətin olacağıdır.Quzey Azərbaycanda hakimiyyətin yapdiğinin tərsinə, Əhmədinejad hakimiyyəti çox çətinliklə bu hərəkətin amerika oyuncağı olduğunu millətə inandira biləcəyidir.
Əlbəttə bir məsələnidə demək lazımdır ki, qullanılan səmbolları totalıter hakimiyyət sıyıqlaşdıra bilər. Hakimiyyət bu səmbolları etiraz və mubarizə səmbollarından çıxarabilərsə, onların qabaqki etkilərin almış olar. İrandaki yaşıl hərəkətə qarşı , xamnei gilin sıyıqlaştırma hərəkətlərindən dərs almalıyıq. Onlar öz bəsicilərinə yaşıl bayraq götürmələrini əmr etdilər .ələvi yaşılını, oməvi yaşılının yerinə işletməklərin istədilər.bu isə indiki yaşıl hərəkətinin qullandığı silahin təsirini azaltmaqdır, onu los etməkdir (sıyıqlaştırmaq). hərəkətimiz bu oyuna düşməməlidir. Boyalı inqilablar modelindən hərəkətimizi gücləndirməyə qullanırıqsa, istifadə edəcəyimiz simgə mahiyyətimizi bəlli etməlidir. Habelə hakimiyyətin önləmlərinə , simgəni sıyıqlaştırmağa meydan verilməməlidir. Bu əsasda , demək lazımdır ki, biz təkcə bugünkü iqtidarda olan Əhmədinejad dövləti ilə mubarizə ətmirik, təkcə Əhmədinejada qarşı olmaq bizim mahiyyətimiz deyil. Biz fars şovonisminə və İrançılığa qarşıyıq. Habelə öz dövlətçiliyimizi əldə etmək istəyirik. Millət –dövlət oluşturmaq istəyən hərəkətin simbolu ilə, ölkənin hakimini dəyiştirmək istəyən hərəkətin simbolu fərqli olmalıdır. Əsarətdən və istemardan qurtulmaq istəyən millətlərin simbolları , öz bayraqları olur. bu bayraq azadliq istəyən millətə ən güclü etiraz nişanıdır.bayraq, Başqa yozdurmaqları önləyən, sıyıqlaştirmaq yolların bağlayan bir simgedir. Xamnei və Əhmədinejad, öz mozdurlarına Güneyin şanlı bayrağın götürun deməz, elə bir yalnışlıq yapmazlar. Çün bayrağın daşıdığı ağırlığın nə olduğun bilirlər.
hər hansı bir rəng(qırmızıı, yaşıl ya göy) hərəkətimizin əsil mahiyyətin deyil, başqalarına quyruq olduğumuzu yada başqalarına yersiz təpki göstərməyimizi simgələyəcək. hərəkətimiz çox duyarli(həssas) anlar yaşmaqdadır.Belə bir zamanda, təpkisəllik(vakoneşi əməl etmək), təqlid və inad etmək(könəzlik), gerçek bir millətçiyə yaraşmaz.
Bir önəmli məsələ də var, rəngli inqilablarda toplumu qutublaşdirmaq istəmirlər(qotbi etmək). Milli hərəkətimizin hədəflərindən biri isə, milli kimliyimizi oluşturmaqdir.hoviyyət məsələsidir. Hoviyyət məsələsi isə zatən ayrım yapmağa, ara açmağa(fasilə yaratmağa) və qutublaştirmağa məyillidir(əyilimlidir). Bizi fars millətindən ayıran faktorlar hərəkətin gündəmindədir. Simgələrimizdə bu qaydanın içində yerləşməlidirlər. Bu rənglərin tək tək hər birisinin, İranda anlamı var. hər birisi özəl bir məna daşıyır və özəl bir qurupu təmsil edir. Bu quruplar isə, türk və farslardan və başqa millətlərdən oluşan quruplardılar. Hoviyyət olaraq bizi farslarla birləştirən etkən(amil), bizi onlardan ayıran amil olabilməz və tərsinə. Yaşıl rəng, İslam rəngidir və musəlmanlığı təmsil edir. Farslar ,Türklər, Ərəblər , Kürdlər və… hamısının ortaq dini hoviyyətini təmsil edən rəngdir.göy boya(mavi) türkçuluk rəngidir .özəlliklə uyğur türklərinin son hərəkətləri, göy boyanı dünyada türkçuluk rəngi kimi tanıtdırdı .ancaq İranda daha çox istiqlal timini təmsil edir.istiqlal timinin tərəfdarları arasında Türklər, Farslar, Giləklər və … var. yəni göy rəng, bir sıra türklərlə bir sıra farslar arasında ortaq futbalsəverlik hoviyyətini təmsil edir.(əlbəttə tiraxtur timi gündəmə gələndən ,idman alanında göy rəngin (abi) tərəftarları arasında türklərin sayı azalır). Qırmızı rəng dünya səviyyəsində komonizmin və solçuluğun simgəsidir.(əlbəttə 1917-ci ilə inqilabından öncə Fransa inqilabından əsinlənərək, inqilabçilığın simgəsiyidir). İrana gəldikdə, İran solçularının da qırmızı rəng simgəsəl rəngləridir.yəni bir sıra türklərlə bir sıra farslar arasında ortaq əqidə hoviyyəti simboludur.yəni bizlə farsları ayıran simbol deyil, tərsinə bir sıralarımız üçün ortaqliq amilidir. Habelə, İranda bu rəng də göy rəngi kimi, idman sahəsində daha çox anlam daşıyır. illər boyu perspolis (piruzi) timini təmsil edib , bu rəng. piruzi timinin yanlıları arasında isə İranda yaşayan millətlərin hamısından olub və indidə eledir.(əlbəttə son zamanlar Azərbaycanda daha çox tiraxtur timini təmsil edir).indi İran səviyyəsində tiraxturu və piruzini təmsil edən qırmızıi rəng, bizi farslardan ayıran simgə olabilməz. Üstəlik 10-cu prezident seçkilərindən sonra, yaşıl rəngin qabağında Azərbaycan üçün qırmızı rəngi önərənlər, bunuda nəzərdə almalıdilar ki, yaşıl rəng seçkilərdə musevini təmsil edirdisə, qırmızı rəng Əhmədinejadı simgələyirdi.bu isə, bizim Əhmədinejadın yanında durmağımızla bağlı , farsçiların yaydığı təxribata zəmin yaradabilər. (qırmızı reng bizim millətin meəzhəbi baxışlarında da özəl yeri var, hakimiyyətin bu amildən de qullanması gözdən qaçmamalıdır.)Rəngli inqilabların qullandığı simbolların mənası, aydın olmalıdır. Belə buruşuq və neçə anlamli bir rəng bizim milli kimliyimizi göstərə bilməz.
Bu rənglərin uçudə bizim ülkülərimizi göstərən rənglərdir və milli bayrağımızda üçüdə yer alıblar. Heç biri təklikdə bizim milli hərəkətimizi və milli məfkürəmizi olduğu kimi göstərmir.üçünündə bir yərdə olduğu və ay ulduzu qucaqlamaları ilə, bizim kimliyimizi göstərəbilərlər. Bu sistemin bir bölümünü götürub, sistemin hamısının yerinə irəli sürmək stratejik bir xətadır.stratejik bir inhiraf və caymaqdır. Ona görə ki, mahiyyəti və kəlan hədəfləri dəyişən bir hərəkətin, stratejiləridə dəyişəcək.bu məsələ statejik yönətimdə ən ilkin usullardandir.
yahsil hərəkət vi Güney azərbycan milli hərəkəti
İranda gedən 10-cu prezident seçiləri öncəsə və ondsan sonra , «moce səbz-yaşıl dalğa» adlanan ictimai-siyasi bir hərəkət başlayıb. Seçkidən öncəki olaylar, özəlliklə televiziyada adayların munazirələri seçkiyə maraq və umudu artirmışdır. Özəlliklə islahatdan və seçkidən umudsuzləşən yeni orta təbəqə də, yenidən meydana gəlmışdır. Bir sıralar seçkidəən sonraki umduğu dəyişimlərə görə, bir sıra qurumlar isə seçkidən öncəki ortamı qullanmaq üçün meydana girmişdilər.illər boyu seçkiləri baykot edən milli hərəkətimizdə də, seçki meydanına girmək bəlirtiləri görünürdu. Prezident seçkiləri hərəkətin gündəminə gəlmişdir. Genəl olaraq hərəkətin söyləmini və mubahisələrini o zaman seçki tartişmaları bürümüşdür. Milli hərəkətimizin uğraştiği başqa alanlar kölgəyə düşmuşdur sankı. keçmiş illərdə anılan və hərəkətin daha artıq gündəmində olan «Ana dili günu», «Xocalı soyqirimi günu»və…kimi simbolik günlərimizi də, seçkinin yaratdiği ortamin kolgəsinə düşdü. Milli hərəkətimizin genəlini(kolliyyətini) qapsayan bu ortam, seçki günunə qədər sürdü. Seçkidən sonra isə, mərkəzdə və fars şəhərlərinin bir sırasında(isfahan, Şiraz, Məşhəa, Kiramn, Rəşt, və…) yeni bir hərəkət, yeni bir dalğa ortaya çıxdı.yeni bir oyun, yeni bir savaş başladı. əslində seçkidən öncə başlayan bu hərəkətə, seçkidən sonrakı hadısələr məna verib, bu hərəkətin mahiyyətini aydınlatdı. yaşıl dalğa bölgəmizdə və dünyada baxışları özünə çəksə də, İran deyilən ölkədə yaşayan başqa millətlər bu hərəkətə qoşulmadı. İran tarixində yenilik sayılabiləcək ən onməli olay isə, Güney Azərbaycanın bu olaylarda susmasıyıdır. Güney Azərbaycan mərkəzdə gedən bu olaylara gözləmci(tamaşaçı) kimi yanaşdi. Bu yanaşmanın nədənləri və gələcəkdə Azərbaycanın necə hərəkət etməsi ilə bağlı, hərəkətimizdə çeşitli baxışlar var. bu baxışları dəyərləndirmək və gələcəkdə belə olaylarla bağlı necə davranacağımızla bağlı öz düşüncələrimi irəli sürmək istərdim.
Genəl olaraq demək olar ki, milli hərəkətimizin və genəldə Azərbaycanın mərkəzdə gedən hərəkətlə bağlı susması anlamli(mənalı) bir susqunluğudur. Bu anlamın iki yönü var: susmağın nədənləri və daşidiği sav(pəyam-mesaj).Azərbaycanın bu suysqunluğunun həm Azərbaycan mehvərli milli hərəkətimizə , həmdə İran mehvərli hərəkətlərə savı varıdır. susqunluğun nədənlərini sıralarsaq, hər qurum öz savini götürəcək, sanıram.
Güney Azərbaycan milli hərəkəti və genəl olaraq Güney Azərbaycanın susqunluğu haqda irəli sürülən nədənlər:
s Güney Azərbaycan son yüzildə inqilablar beşiyi olub, ancaq hər inqilabin sonucunda yeni bir fəlakətə düşməsi
s İranın genəli üçün azadlıq istəyən Güney Azərbaycan, fars şovinistinin yaratdiği millətlər zindanında hələdə əsir qalması və bu dönə yalnız özünu düşünməsi
s indiki yaşıl hərəkətin başçiları və aparıcı güclərinin də fars şopvinisti olmaları və özəlliklə xordad qiyaminda bunu göstərmələri
s yaşıl hərəkətin fars millətinin iç savaşi sayılması və bizi ilgiləndirməməsi düşüncəsi(bir sıralarınca)
s yaşıl hərəkətə qatilmaqla milli hərəkətin bir önəmli sonuc almağına umudsuzluq
s milli hərəkətin güclü təşkilatlanmaması
s bizim qatilmağımızla, fars hərəkətləri İranın parçalanmasından qorxub, öz savaşlarını dayandirmaları düşüncəsi(bir sıralarınca)
s savaşi gözləmək və fars hakimiyyətinin zəifləməsi zamanı işə kəçmək düşüncəsi (bir sıralarınca)
s Azərbaycanın susması ilə fars millətinə, onun nuxbelərinə və dünyaya sav vermək istəməsi
s Azərbaycanın farslardan ayri bir yol ilə irəliləməsi və mərkəzdən uzaqlaşması, mərkəz cərəyanlarının dalınca düşməməsi
s milli hərəkətin Azərbaycanda yönətici güc olması və yaşıl hərəkətə qatilmaması
s yaşıl hərəkət numayəndələrinin Azərbaycanda zəif olması
s Əhmədinejad hakimiyyətinin bastırma və saptırma(sərkub və inhiraf) siyasətləri
s kiçik şəhərlərdə əmniyyəti tədbirlərin güclü olması və kütlənin gözünun qorxudulması
s xordad qiyaminda Azərbaycanın enerjisinin boşalması
s milli hərəkətin müstəqil hərəkət etməsi və sağ-sol savaşından uzaq durma düşüncəsi( bir sıralarınca)
Bu susmaq çoxların düşündürdu.çoxları öz savın aldı. Bu susqunluğa sevinənlər və doyunənlər (çox narahat olanlar) də oldu. Hərəkətimiz içində, İran və dünya gücləri arasında bu sukütun qırılması vəya surməsi ilə bağlı pılan cizanlarda oldu. Hələlik milli hərəkət və Azərbaycan millət yaşıl hərəkətlə bağlı susmağa sürməkdədir.ancaq bu susmağın haçanacan sürəcəyi haqda kəsin bir öngöru demək olmaz.milli hərəkətimiz içində bu susmağı dəyərləndirənlər də oldu. Bir sıraları bu susmağın çox mənalı olduğunu vurqulayıb və hərəkətin qazancını bu susmağın sürməsində və milli istəklərimiz üzrə dirənməsində görürlər. Bu baxışa görə, öncə fars şovinistləri və yaşıl hərəkət numayəndələri bizi və bizim haqlarımızi tanımalıdırlar.bizi bir millət olaraq qəbul etməli və şovinisti baxışlarından açıqca daşınmalıdırlar, bizim millətimizə olan zulmə etiraf etməlidirlər və…sonar onlar haqda qərar vermək olar.milli hərəkət tam müstəqil hərəkət etməlidir və sağ sol savaşına keçməməlidir.
Ikinci baxışa görə hərəkət meydanda olmalıdır.yoxsa oyunun sonunda milli hərəkətə heç nə çatmayacaq. Bu baxış içində muxtəlif nədənləri irəli sürüb, çeşitli formada qatılmağı önərənlər var. genəl olaraq qatılmağı önərənlər içində bir sıraları ilk gündən yaşıl hərəkəti demokrasi hərəkəti adlandirib və İranın demokratikləşməsini bizim çıxış yolumuz kimi göstərirlər. Demokrasi bizim sorunlarımızı çözəcək və ya çözülməsinə şərayit yaradacaq deyə, yaşıl hərəkətə qatilmalıyiq, deyirlər. Qatılmanı muvazi(qoşut) hərəkət biçimində irəli sürənlər də var bu baxış içində.”biz bu hərəkətə qoşulub öz şuarımızı verməliyik”, “hakimiyyətin simbolik günlərində farslar Tehranda etiraz edirsə, bizdə burada hərəkətə kəçməliyik, özümüzün istəklərimizi dilə gətirməliyik, hakimiyyət quvvələrinin Tehrana yönəldiyi və öz quvvələrinin meydanda olduğu zaman bizim meydana çıxmağımıza ən uyqun zamandir, artıq susmaq munfəillikdir və…”deyirlər.
Bunlar hər iki baxışın özətcə göstərimidir. Bu baxışların ikisinidə millətçilər arasında savunanlar var. Azərbaycan mehvərli tanınmış yoldaşlarımızı görmək olar hər iki baxışda.tərsinə İran mehvərli insanları da görmək olar bu baxışları irəli sürənlər arasında.onlar İran mehvər olsalarda , öz əsil amacların gizlədib, Azərbaycan adına bizi bu baxışların biri içində yərləştirmək istəyirlər. Onlar öz hədəfləri uğrunda, bu baxışların birini tutmağa milli hərəkəti təhrik edirlər.cumhuriye İslami və Əhmədinejad hakimiyyətini qurtarmaq istəyən İran mehvərlər, sol baxışli İran mehvər insanlar,İran mehvərli və yalnız ana dilin səvənlər, üstəlik xarici ölkələrin oyuncaqlarını da bu baxışları sürənlər arasında görmək olar. Ona görə də bu baxışları dəyərləndirmək istəyiriksə, yalnız milli qazancımız və iç-dış çevrəmizin qoşulları əsasında olmalıdır. Bu əsasda bu baxışların dəyəri, onları irəli sürənlərin kim olduğuna görə deyil.həm baxışları savunanlar içində İran və Azərbaycan mehvər insanlar var, həmdə irəli sürülən hər iki baxışda bəlli gerçek və gerçekdışı(qeyri vaqei) unsurlar görünür.habelə hər iki baxışda istemar pesikolojiyası dediyimiz özəlliklərin etkisin görmək olar.
Milli hərəkətimizin yaşıl hərəkətlə bağlı tutumu(munasibəti) və gerçəklər-sonuc olaraq:
· Yaşıl hərəkətlə bağlı, Azərbaycan milləti və milli hərəkətimiz susmuşdur.bu susmaq hər kəsə bir sav verdi. bizdə öz savımızı almalıyıq: sistem olaraq qərarsızlıq. istemar vurmuş bir millətin və onun zəif milli hərəkətinin,böyük şoklar qabağında istisalı(kirik qalması) doğal özəllikdir. Bu özəlliyi sistem olaraq gücləndiyimiz zaman aradan qaldırabilərik.
· Milli hərəkətimizin Azərbaycan millətinin susmasında önəmli rolu olmuşdur. Ancaq millətin bu susmağına həmişəlik umudlu olmaq olmaz. Millətin gələcək hərəkətini pasivlər yox, fəaal quvvələr təyin ədəcək.
· Yaşıl hərəkət hakim fars millətinin tarixi və zəruri ehtiyaclarından doğan bir hərəkətdir. Hakim fars millətinin acil istəyini, məhkum millətimizin acil istəyi kimi dəyərləndirmək, istemarin törətdiyi rəvanı-siyasi bağlılığı göstərir.
· Yaşıl hərəkət mahiyyət etibari ilə Güney Azərbaycan milli hərəkətindən fərqli bir hərəkətdir. Bu hərəkətin hədəfləri və acil istəkləri ilə bizim hədəflərimiz və acil istəklərimiz fərqlidir. Yaşıl hərəkət, İranda olan hakim heyəti dəyişmək istəyir və yerinə ılımı bir İran cumhuriyyəti qurmaq istəyir(əlbəttə liderləri hələ İran İslam cumhuriyyətini savunurlar). Güney Azərbaycan milli hərəkəti isə, əsarətdən qurtarmaq və öz hakimiyyətini qurmaq istəyir. Milli hərəkətimizi yaşıl hərəkətin içində görmək və demokrasi hərəkəti adlandirmaq, üzü bəzəkli bir tuzaqdir. Biz bugünün üstün söyləmi olan demokrasini çeynəlyənlərin aldadıcı şuarları ilə , öz mahiyyətimizi göz ardı etməməliyik. Hərəkətimizi demokrasi adına bir başa yaşıl hərəkətə qoşmaq, milli hərəkətimizin mahiyyətindən daşinması deməkdir.demokrasi hər dərdimizin dərmanıdır deyənlər, demokratik dəyərlərimizi qullanmaq istəyirlər. Onlar bizim gecikmiş hərəkətimizi , yenədə geciktirmək istəyirlər.
· farsların hərəkətə keçdiyi günlərdə, bizdə hərəkətə keçib öz şuarımızı verməyimiz, gələcəkdə bir taktikimiz olabilər. Ancaq yalnız susqunluqdan çıxalım deyə, önqoşullarını(pişşərtlərini) hazırlamadan bu taktiki qullanmaq, enerjimizin boşuna tükətilməsidir.hərəkətin bugünkü potansiyelini nəzərdə almadan, belə bir taktiki oyunlara keçmək , risk yönətiminə uymayan bir addimdir.qarşımizdaki buruşuq oyunda, yalnız hay küy salmaq və meydanda olmaq nəticəni sağlayanmaz. Yersiz təqlid , dalğalara heyranlıq və təpkisəlliyi andıran bu hərəkətlər, yalnız güclü oyuncuların qazanci ilə bitər. Sistemləşməmiş və mərkəzləşməmiş bir hərəkəti güclü oyuncuların meydanına atmaq, oyunculuqdan daha çox oyuncaqliğa gətirib çıxarar. “Farslar filan hərəkəti ətdilər , bizdə ədək” düşüncəsi təpkisəllikdir yaradıcılıq deyil. fərsayəşi(aşindirici) bir oyunda təpkisəl davranan oyuncu ardı ardına qoz verməli olur.
· «yaşıl hərəkət farsların iç savaşıdır və bizi ilgiləndirməz» deməklə müstəqil olmağımızı göstərmək, mubarizə meydanımızdakı gerçeklərdən qaçmaqdır.»gerçekdən qaçış» ilə gerçek mubarizəni sürmək olmaz. xəyalda yaşadığımız ölkədə farslarla türklər arasında çin duvarı çəkmək olar.ancaq gerçək meydanda qarşımızdakı hərifləri görməmək olmaz. «fars hərəkətləri özəlliklə yaşıl hərəkət öncə bizi bir millət kimi qəbul ətsin, sonra bu haqda qərar verək» sözü, özü bir turlu farslara aşağıdan baxmağımızı göstərir. bu söz, bizim zəif olduğumuzu özündə gizledir. Biz güclü bir oyuncuyuqsa, bizi öncə qəbul edin deməyə gərək yoxdur. Onlar onsuzda qəbul ədəcəklər.
· Farslar və başqa millətlərlə muvazi olaraq Əhmədinejad-xamnei hakimiyyətinə qarşı böyük və enli bir yolda hucuma kəçmək , yenədə hərəkətimizin acil istəyinin nə olduğunu dalğaların cazibəsi ilə unutmaqdir. Bizim dərdimiz yalnız Əhmədinejad həkimiyyəti deyil. Biz öz millətimiz, hakim millət və onun hakimiyyəti ilə uğraşmaqdayıq. Ən önəmlisi isə öz millətimizdir. Öz millətimiz və milli gücümüz formalaşmayınca, öz hakimiyyətini istəməyincə, hakim millətin hakimiyyətini yıxmaq olmaz. milli hərəkətimiz bir gerçək oyuncu səviyyəsində olmazsa, muvazi hərəkət adına meydana girib, kölgəyə düşərik.
· Biz fars –İran istemarinda inildəyən bir millətik. Bu əsarətdən millət olaraq qurtarmaq üçün, qarşımızda duran quvvedən güclü olmalıyıq.hərəkətimiz milli-siyasi hərəkətdir.siyasi hərəkətdə güclülər udur. bu yazıda bizi gücləndirən unsurlar haqda fikirlərimi ortaya qoydum. Bu unsurlara dayanaraq, hərəkətimizi odaqli bir sistemə çəvirmək, ən kəsə çıxış yolumuzdur.odaqlanmış, sistemləşmiş , mərkəzləşmiş və güclü bir hərəkətə çəvrilirsək, yuxaridaki seçənəklərin çoxundan yararlanmaq olar, yoxsa hamısından hakim millət qazancli çıxacaq.
qaynaq:
1- Prof. Karl-Diətər Opp, Social Movəmənts and Political Protəst, University of Ləipzig / University of Waşington (Səattlə), Spring 2006
2-SƏFA ŞIMŞƏK, Nəw Social Movəmənts in Türkəy Sincə 1980, Türkiş Studiəs, Vol. 5, No. 2, Summər 2004
3-Hooşang amirahmadı,Thə thəory of əthnic colləctiv movəmənts and its application to İran, əthnic and racıal studiəs, vol 10,num 4, 1987 (internet)
4-Bahram Rajaəə -Dəciphəring İran: Thə Political Əvolution of thə İslamic Rəpublic and U.S. Forəign Policy Aftər Səptəmbər 11, Comparativə Studiəs of South Asıa, Africa and thə Middlə Əast, 24:1 (2004)
5- Barry Rubin, Regime Change in Iran, Middle East Review of International Affairs, Vol. 7, No. 2 (June, 2003)
1-بشیریه،حسین،دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران-دوره جمهوری اسلامی،نشر نگاه معاصصر،1382
2-گی روشه، تغییرات اجتماعی،ترجمه دکتر منصور وثوقی،نشر نی،1385
3-جلايي‌پور، حميدرضا، جامعه‌شناسي جنبش‌هاي اجتماعي، تهران، طرح نو، 1381
4-سهراب رزاقی ، جنبش های اجتماعی در ایران: از ایده تا عمل، اخبارروز (اینترنت)
5-کاوه مظفري، مروري بر نظريه هاي جنبش هاي اجتماعي، مدرسه فمينيستي،1387
.6- وفايي، حسن ، «انقلاب مخملي؛ تجربه هاي شكست خورده و شيوه هاي مقابله»، پژوهشكده مطالعات راهبردي، 1387
7-. يزدان فام، محمود، «انقلاب مخملي؛ بسترهاي داخلي و تمايلات خارجي»، پژوهشكده مطالعات راهبردي، 1387
8-سعید مدنی،درباره جنبشهای اجتماعی جدید، سایتهای اینترنتی مربوط به جنبس سبز،1388
نوشته شده در 88/10/19 توسط آزربایجان دموکراسی اوجاغی
About
Azərbaycan Demokrasi Ocağı milli haqlarımızı savunaraq, hərəkətimizin teorik alt yapısını gücləndirərək demokratikləşmə sürəcində olumlu qatqı sağlamağa çalışır.
کانون دمکراسی آزربایجان در راستای ترویج فرهنگ گفتگو و تلاش در جهت بالا بردن وجه دمکراتیک در گفتمان حرکت ملی و دفاع از حقوق ملی ترکان آزربایجان و سایر مناطق ترک نشین ایران فعالیت می نماید.
کانون دمکراسی آزربایجان در فیس بوک
BBC- «اعتراف» رئیس زندان اوین در سال ۶۷: خیلی افراد بیگناه کشته شدند
- دادگاه غیرعلنی نیلوفر حامدی؛ وکیل انتخابی بود اما «فرصت صحبت نداشت»
- مجموعه فرامین هبتالله آخوندزاده، رهبر طالبان در «جریده رسمی» منتشر شد
- اوپن فرانسه ۲۰۲۳؛ پیام سیاسی جوکوویچ پس از اولین پیروزی
- رضامراد صحرایی وزیر آموزش و پرورش ایران شد
- ببینید پلیس چطور خرسی را که در خودرو گیر افتاده بود آزاد کرد
- جنگ اوکراین؛ حملات هوایی روسیه برای سومین شب متوالی، پایتخت را هدف قرار داد
- شهردار مسکو میگوید حمله پهپادی منجر به «آسیب جزئی» به ساختمانهای پایتخت شد
- مهدی نصیری و سرگذشت یک «افراطی»؛ شاگردی که در مقابل استادش ایستاد
- تعویض ۳۹ مربی در لیگ برتر فوتبال انگلیس؛ فصلی که کمی از همه چیز داشت
- جان آزربایجان تلویزیونو
- خطایی رخ داد! احتمالا خوراک از کار افتاده. بعدا دوباره تلاش کنید.
- ایواز طاها
- خطایی رخ داد! احتمالا خوراک از کار افتاده. بعدا دوباره تلاش کنید.
- GÜNAZ – گوناز
- خطایی رخ داد! احتمالا خوراک از کار افتاده. بعدا دوباره تلاش کنید.
- زمانه
- پژواک صدای همبستگی و عدالتخواهی معلمان ایران در شهر سئول
- سعدیه در شیبِ فروپاشی
- پاسخ یک وکیل به اتهام نشر اکاذیب
- قانون ضدهمجنسگرایی اوگاندا: مرگ و حبس ابد برای همجنسگرایان
- نیلوفر حامدی در نخستین جلسه دادگاهش گفت: بهعنوان خبرنگار به وظیفه قانونیام عمل کردم
- هوش مصنوعی: آینده صنعت سرگرمی چیست؟
- مسکو با هواپیماهای بدون سرنشین مورد حمله قرار گرفت
- ماموران امنیتی حمیده زارعی، از بازداشتشدگان اعتراضات سراسری را که با «عفو» آزاد شده بود، در منزلش دستگیر کردند
- یک روزنامه کرهای: واشنگتن در حال گفتوگو با سئول برای آزادسازی ۷ میلیارد دلار پول مسدودشده ایران است
- تجمع اعتراضی کارکنان بیمارستان تأمین اجتماعی عسلویه
- دوشرگه
- خطایی رخ داد! احتمالا خوراک از کار افتاده. بعدا دوباره تلاش کنید.
- BTN بیزیم تبریز
- خطایی رخ داد! احتمالا خوراک از کار افتاده. بعدا دوباره تلاش کنید.
فیس بوک ادمین
کانون دمکراسی آزربايجان 