آیت الله مونتظيري نين تورکلويه دستک فتواسي اوزرينه

سوال: آیت الله مونتظيري نين آچيقلاماسي گؤزله نيلمز بير حاديثه  اولدو. بونون سببيني نئجه آچيقلاماق اولار؟

جاواب: ويجدان. ويجدان اويانديغيندا عدالتلي داورانماق زوروندا قالار اینسان. اويانميش ويجدانلا اينسانين بيلگيسي اويوم و اويقونلوق ايچينده اولدوغوندا گؤزله نيلمز اولايلار، آچيقلامالار اورتايا چيخا بيلر. اصلینده آیت الله مونتظيري نين بو آچيقلاماسي ويجدانلي بير دين عاليمي نين سؤيله ديگيندن باشقا بير شئي دئييلدير. آنجاق ويجدانلي داورانيش توپلومو ترک ائتديگيندن، داها دوغروسو رئژيمين عيرقچي تطبیقاتلاريندان دولايي اينسانلاردا ويجدان قالماديغيندان آیت الله مونتظيري نين آچيقلامالاري گؤزله نيلمز اولدو. مونتظيري حضرتلري نين بو آچيقلامالاري گؤستردي کي، گئرچکدن بو دگرلي اينسان، ايسلامي فارس عيرقچيلييگي نين ذره بيني آلتيندا گؤرمه ميشدير. بيليرسينيز کي، مونتظيري بير چوخ ديني چئوره لرده درين حؤرمته صاحيبدير. بو اوزدن ده اونون بو آچيقلامالاري ديگر ويجدانلي دين عاليملريني ده دوشوندورمه يه باشلاياجاقدير. بيزيم ميللي کيمليک دئديگيميز اولقو تاريخيميزين ديشيندا وار اولان بير شئي دئييلدير. ايسلام ديني بيزيم ميللي کيمليگيميزين آيريلماز پارچاسيدير. سادجه بو ساحه ني فارس ميللييتچيلري اؤز کونترولو آلتينا آلميشلار. يالنيز مونتظيري کيمي بؤيوک دين عاليملري نين بو شکيلده آچيقلامالاري ايله ديني ده فارس ميللييتچيليگي نين کونترولوندان چيخارا بيلريک. بوتون تاريخه باخديغيميزدا بو شکيلده بير آچيقلامايا تانيق اولموروق. يعني ديني بيلگيلری يوکسک علمي سوييه ده اولان بير عاليمين بو شکيلده آچيقلامالاري اولماميشدير. گئرچکدن ده آیت الله مونتظيري نين بو آچيقلاماسي ايراندا ياشايان تورکلرين يازقيسي آچيسيندان چوخ اؤنمليدير. فارس ميلتچيلري نين ايسلام آنلاييشي و ايسلام اويقولامالاري (تطبیقاتلاری)، اؤزلليکله يئني تورک نسلي ايله ايسلام عالیملری و ایسلامی شخصیتلر آراسيندا بير کوسکونلوک، بیر قوپوقلوق ياراتميشدي. بو قوپوقلوغون اورتادان قالخماسي و تورکلرين ده ايسلامی عالیملره داها ایستی ياناشمالارينا مونتظيري نين بو آچيقلاماسي يارديمچي اولاجاقدير.

سوال: تورک ميللي اويانيشيندا ديني آچيدان بير عکسيکليک وارديرمي، بو فتوانين بو يؤنده ائتکيسي نه اولا بيلر؟

جاواب: ديني دويقولاردان عکسيک اولان بير حرکتين عؤمرو اوزون اولماز. آيريجا، دينسيز ده ميلت اولا بيلز. دينسيز دؤولت اولا بيلر، آنجاق دينسيز ميلت اولا بيلمز. ديني دويقولار و اينانيشلار توپلوم ميقياسينداکي يارديملاشما اؤرنکلريني داها موکممل شکيلده اورتايا قويار. چونکو اينسانلارين دينسيز و اينانجسيز دؤنمي اصلا اولماميشدير. اينسانلارين عاغيلسيز، آراجسيز دؤنملري تاريخده اولموشدور، آنجاق اينانجسيز و دينسيز دؤنملري اولماميشدير. ايندي ده يوخدور. مثلن آمئريکا توپلومو بو قدر گليشمه لرله ياناشی چوخ دينداردي. آوروپادا دا گوندن گونه دينه، اينانجا سايقي آرتماقدادير. چونکو وئريلر گؤسترميشدير کي، ديندار و يا اينانان بير اينسانين کؤتو يولا دوشمه سي ايستيثنا حاللاردا اولور. دوستويئويسکي کيمي بؤيوک پسيکولوق يازارلار دا بونو درين اينجلمه لرله يازميشلار. بو آچيدان باخديغيميزدا بيزيم تورک ميللي يوکسليش اولاييميزدا ديني دويقولار چوخ ائتکيسزدير. بو ائتکيسزليک اوزوندن بو حرکت توپلومون درين قاتلارينا ائنه بيلمه ميشدير. چونکو توپلومون تاريخي بير اينانجي وار و اويانيش آدينا اوندان ال اوزمک ايسته مز. سادجه تورکلوک بيلينجي ايله بو اينانج آراسيندا باغلار قورماق لازيمدير. بونو دا بيردن «اويانيب» و من هر شئیی بیر یئرده بیردن چؤزمک ایسته ییرم دئيَن آشیریجیلار اولوشدورا بيلمزلر. چونکو اونلار کاراکتئرلری اعتیباری ایله دوشونجه آدامی دئییللر، ساواشچسدیرلار. هانسی سی بیر ایدئولوژینین ساواشچیسی. ساواشچی اولماق چوخ آسان ایشدیر. اینسانین دویقولاری دا بونا زورلار. دوشونجه آدامی اولماق، دوشونجه اورَتمک چوخ چتین ایشدیر. هر بیر ایدئو لوژی بیر ساواش پلانیدیر، دوشونجه و دوشونمه ایله ایلیشکیسی اولماز. دوشونجه یه یاخینلاشدیغیندا چؤکر. ایدئولوژیلرین حیاتی گئجه قوشو حیاتینا بنزر. ایدئولوژیلر ده قارانلیقدا وارلیقلارینی گژستررلر، ایشقدان خوشلانمازلار. بو اوزدن ده هر بیر ایدئولوژی توپلومون شعورونو قارانلیغا گؤممه یه اؤزَنن بیر پلاندیر. بونو آنجاق، مونتظيري کيمي ديني و اخلاقي آچيدان بير يئرلره گلميش شخصييتلر ائده بيلر. بؤيوک دوشونجه لرين توپلوم ايچينده يئر ائتمه سيني بؤيوک شخصييتلر ساغلايا بيلرلر. بيزيم ایجتیماعی اخلاق آنلاييشيمیز ايسلام ديني زمينینده شکيللنميشدير. بو يولدا دا اوزون تاريخي تجروبه لريميز وار. بو تجروبه لري بير يانا آتيب يئنيدن تجروبه اولوشدورانا قدر مين ايل داها زامان لازيم اولور. آنجاق حاضير تجروبه لردن يارارلانماق داها ياخشيدير. مونتظيري نين بو آچيقلاماسي حاضير تجروبه سرمايه ميزدن فايدالانماق اوچون بير فورصت اولدو. بوندان سونرا دوروم دگيشه جک. مونتظيري نين بو آچقيلامالاري حقيقي مؤمينلرين تورک ميللي حاقلارينا دگر وئرمه لرينه زمين اولوشدوراجاق. ندن؟ چونکو هر توپلوما بير اينانج و اينانج باغلاميندا بير اخلاق نيظامي گرکمکده دير. مونتظيري نين آچيقلامالاري اينانجسال اخلاق نيظامي نين چاتيسي آلتيندا بو حرکته قاتيلماغي تشويق ائدير. داها دوغروسو مونتظیري نين آچيقلامالارينا گؤره، تورک ميللي حرکتينه قاتيلماق بير جيهاد مسئله سيدير. چونکو اورادا آچيقجا سؤيله يير کي، تورکلوک بيلينجي تورکلر اوچون حقوقي و شرعي بير حاقدير. شرعي بير حاق ايسه، او زامان بو حرکته قاتيلما شرعي اخلاقين ايجاباتيدير. شرعي حاقلاريميز يولوندا موباريزه ده بيزيم ميلت اولاراق ياخشي و دئننميش تجروبه لريميز وار. ميلتلر اؤز تاريخي اخلاق سيستئملرينه و اينانيشلارينا داياناراق داها قولاي شکيلده حرکته قاتيليرلار.

سوال: مونتظيري حضرتلري نين بو آچيقلاماسي ندن داها اؤنجه گلمه دي ده ايندي گلدي؟

جاواب: داها اؤنجه نه زامان حاققيميزي ايسته ديک کي، بيزي ده دستکله سينلر؟ ايراندا هئچ بير زامان تورکلر اينديکي قدر تورکلوک بيلينجينده اولماميشلار. ايسته نيلمه ين حاققا دستک وئريلمز. آنجاق سون زامانلار ايران گئنلينده گئنيش تورکلوک بيلينجي نين دالغالانماسينا تانيق اولماقداييق. مونتظيري ده اولايلاري ايزله يير. 2006- جي ايلده بؤيوک حرکت اولدو. اينسانلار تورکلوکلريندن غورور دويدوقلاريني بوتون دونيايا هايقيرديلار. بوتون ايران اهاليسي گؤردو کي، «تورک» سؤزونون ايچيني سون 80 ايلده فارس ميللييتچيلري بوشالدا بيلمه ميشلر. فارسلارين هدفي «تورک» سؤزونو دگرسيزلشديرمک و تورکلرده آشاغيليق کومپلئکسي اولوشدورماق اولموشدور. بونا قيسمن ده نايل اولموشلار. آنجاق بو اويانيش و حئيثييتلي ديره نيش «تورک» سؤزونون ايچيني تاريخي و يئني دگرلرله دولدوردو، دولوشدوردو. ايندي ايراندا آدام اؤزونه «تورک» دئيَنده اخلاقي، دویقوسال، فيکري، اينساني باخيمدان اؤزونو گوجلو حيسس ائدير. اؤيله سينه بير تاريخي ائوره (مرحله) گلميشدير کي، ديرَک (مستقیم) اولاراق تورکلوک موجاديله سي وئريلمکده دير. بو موجاديله توپلومسال (ایجتیماعی) اولايلارا دؤنوشه رک اؤلکه ايچينده و اؤلکه ديشيندا اينسانلارين ديققتيني چکمکده دير. ايراندا تانينميش بير شخصييت اولاراق بيلينن آیت الله مونتظيري ده گؤزلري نين اؤنونده جريان ائدن بو تاريخي اويانيشا موناسيبت بيلديرميشدير. مونتظيري حضرتلري بو آچيقلامالاري ايله بؤيوک بير تيخانيقليغي (انگلی) تورکلرين اؤنوندن قالديرميشدير. سانکي ايسلام تورکلري سئومزميش کيمي بير گؤروش شکيللنديرميشديلر. مونتظيري نين آچيقلاماسي بو ايدئولوژيني چوروتدو. ايندي بيزيم اويانيش حرکتيميزه مين ايلليک ايسلام تاريخيندن دستک گله جک. بلکه بونو قيسا زاماندا گؤرمه يه جه یيک، آنجاق زامان آخيشي ايچينده بونا آچيقجا تانيق (شاهید) اولاجاغيق.

سوال: مونتظيري نين بو آچيقلاماسيني اونون «آذربايجانليلارا دستگي» کيمي ترجومه ائديب يوزدولار. ندن بؤيله تخريباتا يول وئريلير؟

جاواب:  «آذربايجانليلارين حاققي» دئيه بير آنلاييش يوخوموزدور، بو، ساختا آنلاييشدير.  «تورکلرين حاققي» آنلاييشي دوغرودور. آذربايجاندا باشقا ائتنوسلار دا ياشايير. اونلار دا آذربايجانليدير. بیزیم بعضی گئرچک کیملیگیمیزی چارپیتما تمایولوموز وار نه یازیق کی! ارمنیلر قاراباغدا «اؤلدوردوگوموز بو چوجوقلار تورکدور» دئدیکلری زامان باکیدا «بیز تورک دئییلیک آذربایجانلییق!» دارتیشمالاری گئدیردی. آذربايجانليليق بيزيم ائتنيک کيمليگيميزي بيلديرمز، بيلديره بيلمز. آيريجا، آذربايجان چوخ کيچيک بير اراضيدير. يعني ايراندا ياشايان تورکلري نظرده توتدوغوموزدا آذربايجان بو ائتنوسون ايرانداکي وارليغيني گؤستره جک قاپاسيته ده دئييلدير. «تاريخي آذربايجان اراضيسي» آدلانديرديغيميز اراضي بيله، تورکلرين وارليغي نين گؤسترگه سي اولا بيلمز. پيشه وري نين زامانيندا زنگان بيله، آذربايجان اراضيسي نين ايچينده دئييلدي. بيزيم ساواشيميز کيمليک ساواشيدير. آزربايجانلي و آذربايجانچيليق آديندا کيمليک يوخدور، اولماميشدير. بوتؤو آذربايجان مسئله سيني ده رسولزاده نين يازديغينا گؤره ستالين اورتايا آتدي. کئچن عصرین ایکینجی او ایللیگینده روس اوردوسو ايراندا ايدي. ايرانداکي آذربايجاني دا سووئتلره قاتيب و سووئتلر ايچينده بير آذربايجان جومهورييتي قورماق ايسته ييرديلر. ستالين اورتايا آتديغي اوچون پيسدير دئمک ايستميرم. بعضن دوشمندن گلن خئيير دوستدان گلمير. بونو رسولزاده  «تانري ايسترسه دوشمن خيئييرلر ساغلار» آتا سؤزو ايله ايضاح ائدير. اؤرنه یين بوگونکو آذربايجان جومهورييتي نين قورولوشوندا و اوراداکي ميلتلشمه ده موساواتچيلاريندا سؤيله ديگي کيمي روسلارين موثبت رولو اولموشدور. دئمک ايسته ييرم کي، تاريخ هر زامان اينسانلارين، دؤولتلرين پلانلاديغي کيمي گئتمز. آنجاق بوگونکو ايراندا دوروم فرقليدير. ان آزيندان اينديکي دونيا شرطلرينه گؤره دوروم فرقليدير. بيزيم ايرانداکي موجاديله ميز تورکچولوک موجاديله سيدير. آذربايجانچيليق دئييل. مونتظيري ده بونو دوغرو آنلاديغي اوچون فتواسيندا «آذربايجان» سؤزو کئچمير، دوغرو و حاقلي اولاراق «تورک» يازميشدير. تورکلوک و تورکچولوک چوخ گئنيش بير قاورامدير. بيزيم گئرچک کيمليگيميز بو قاورامين ايچينده ساخليدير. آذربايجان يئني حاديثه دير. يئني اولماسيندان علاوه  او بير کيچيک جوغرافييانين آديدير. وطن آنلامي داشييا بيلر. آنجاق وطن ائتنيک کيمليگي تام اولاراق يانسیتماز. وطن دويغوسو بوتونجول دئييلدير، بير پارچادير. «وطنسئورليک»، «اولوسچولوق»، «دؤولتچيليک» آنلاييشلاري بير يئرده مدرن اولوسلاشمانین تملینی اولوشدورار. آیت الله مونتظيري نين فتواسينداکي قاوراملاري ساختا و درينليگي اولمايان ايدئولوژيک ميلتچيليک کؤلگه سينه سيغينيب يانليش ترجومه ائتمک بيزه ضرر وئره بيلر. بيرينجيسي بو، ترجومه امانتينه صاديق قالماماقدير، ايکينجيسي ده بيزيم تاريخي تورکلوک منليگيميزي ساپديراراق آذربايجانليليغا قايديرماقدير.

سوال: بئله بير فيکير وار کي، گويا مونتظيري آذربايجانليلاري ياشيل حرکته قاتماق آماجي ايله بو آچيقلاماني ائتميشدير. بو حاقدا نه لر سؤيله مک اولار؟

جاواب: آنلامسيز بير شوبهه. بو شوبهه لرله مونتظيري نين بو تاريخي مساژي نين تاثيريني آزالتماق ايسته ييرلر. اووَلا مونتظيري ياشيل حرکتچي دئييل. ياشيل حرکتچيلر مونتظيريچي اولابيلرلر. چونکو مونتظيري شخصييتي اعتيباري ايله چوخ يوکسکلرده دير. ياشيل حرکتين ايچينده کي  بير چوخ ليدئرلرين تقليدلري مونتظيرييه دير. آذربايجانليلار ياشيل حرکته قاتيلسالار دا اؤنَملی بیر دگشیکلیک اولماز. بير رئژيمين چؤکوش دؤنمي ياخينلاشديغيندا اؤز- اؤزونه چؤکر. آذربايجانيلار قاتيلسالار دا قاتيلماسالار دا. بؤیوک بیر چینار آغاجینی تصور ائدین. اونون ایچی چورویوب بوشالمیشسا، کیچیک بیر یدل ده اونو دئویرر، گؤرکمینه باخمایین. چؤکوش دؤنمي ياخين دئييلسه، قاتيليملار هئچ بير تاثير ائتمز. تاريخين بيلمه ديگيميز گيزلينليکلري، سيرلري وار. سانکي گؤرونمز ائنئرژيلر بو دئويرمه و يوکسلتمه ده موداخيله ائدير. ايکينجي اولاراق دا ياشيل حرکته آذربايجانليلارين قاتيلمالاريني کیمسه یاساقلامامیشدیر. شخصن من قاتيلماقدان يانا دئييلم. آنجاق قاتيلسالار دا دونيا داغيلماز. نئجه کي، ياشيل حرکته قاتيليمدان يانا اولان بير سورو ميللي اينسانلاريميز وار. ان اؤنمليسي مونتظيري «ياشيل حرکته قاتيلماق شرعي وظيفه دير» آچيقلاماسيني ياپا بيله جک بير ستاتوسدادیر. آنجاق بونو ائتمه ميش و «تورکلرين ميللي حاقلاري يولونداکي چابالاريني شرعي وظيفه» آدلانديرميش. بو اوزدن ده متنده کي قاوراملارا ديقت ائتمه لي یيک. ياشيل حرکت کئچيجي بير حاديثه دير. مونتظیري نين بو آچيقلاماسي بيزيم تاريخيميز اوچون بير فورصتدير. حتّی سادجه ايراندا ياشايان تورکلر اوچون دئييل، چينده و ديگر يئرلرده ياشايان تورکلر اوچون ده تاثيرلي اولابيلر. بونون تاثيرلي اولوشونو ساغلاماق بيزيم گؤروَيميزدير. بو موجاديله نين ديني بير گؤرَو اولدوغونو مونتظيري آچيقلاميشدير. بوندان يارارلانماق بيزيم ايشيميز. مونتطیری نین بو آچیقلاماسی «سیز تورک دئییلسینیز» یازان و تبلیغ ائدن فارس تاریخچیلرینه ده چوخ سرت بیر جاوابدیر. بيليرسينيز کي، مونتظيري نين بو آچيقلاماسي فارس ميلتچيلريني چوخ ناراحات ائتميشدير. حتّی ياشيل حرکتين فارس ميللييتچيلري ده بوندان ناراحاتديرلار. چونکو ياشيلچيلاري دا چيخمازا سوخموشدور. اونلار تقليد ائتديکلري ديني ليدئرين فتواسيندان يولا چيخاراق تورکلرين ميللي حاقلاريني آچيق شکيلده ديله گتيرمه ليدير. چونکو بو، اونلار اوچون شرعي بير وظيفه دير آرتيق. تورک ميلتي نين يوکسليشيدير بو. بير ميلت اؤز حاققي يولوندا دوغروجا موجاديله آپاراندا اونا هر يئردن دستک گلر. يئتر کي، دؤزوم و اينانجلا بو موجاديله يوروتولسون. آللاهين يارديمي دئديگيميز مسئله ده بوندان عيبارتدير. آللاه اؤزو گليب يول گؤسترمز کي، مونتظيري کيمي بيريلري چيخار و سيزين ميللي موجاديله نيزه دستک وئرر. منيم گؤروشوم بودور کي، آیت الله مونتظيري نين بو آچيقلاماسي تورکلر اوچون تاريخي بير فورصتدير. بو فورصتي دگرلنديرمک بيزيم گؤروَيميزدير.

09.11.2009

آیت الله حسینعلی منتظری نین تورک دیلی و کیملیگی ایله باغلی فتواسی

آللاهين آدي ايله

سالام و سايقي ايله و اؤز حاقلاري نين گئرچکلشمه سي يولوندا چاليشان تورک باجي—قارداشلاريمي تقدير ائده رک، بو حاقدا بيلديرمک ايسته ييرم کي، آناياسانين 15— جي مادده سينده يازيلميشدير: «محللي و ائتنيک ديللرين مئديادا ايستيفاده ائديلمه سي، بو ديللرين مکتبلرده تدريسي فارس ديلي نين يانيندا آزاددير. 19— جو مادده ده يازيلميش: ايران توپلومو ائتنيک و قبيله منسوبييتيندن آسيلي اولماياراق برابر حقوقدان فايدالانماليدير. رنگ، عيرق، ديل و بو کيمي فرقليليکلر ايمتيياز ساييلماز.»

آناياسانين بو مادده لرينه گؤره کيمسه ديل و عيرقي، اوستونلوک سببي اولاراق گؤره بيلمز. آنایاسانین بو مادده لرینه دایاناراق، کیمسه تورک کيمليگي و تورک ديلي نين ايراندا محو اولماسينا اينانا بيلمز. تورکلرين آنا ديلينده تحصيل آلمالاريني انگللنه بيلمز. آنایاسانین بو مادده لرینه دایاناراق حؤکومت تورک ديلينده ياييلان کيتابلارين، قزئتلرين و درگيلرين قارشيسيني آلا بيلمز.

سيز تورک باجي— قارداشلارين قانوني و شرعي يوللارلا اؤز حاقلارينيزي ايسته مه نيز چوخ يئرينده دير. قانوني مجرالارلا، ميللي مجليسده کي نوماينده لرينيز واسيطه سي ايله و ايسلام علمي موتخصيصلري اولان عاليملر آراجايليغي ايله اؤز حاقلارينيزي تعقيب ائدين. مسئول قوروملار آناياسانين تانيديغي صلاحييتلره گؤره حاقلارينيزين تامين ائدیلمه سی اوچون سيزلره يارديم ائتمه ليديرلر.

آللاهين کؤمه یي ايله مووففق اولارسينيز.

26.07.1388

18.10.2009